VOV4.Êđê - Hlăm boh klei bi mlih yan adiê leh anăn ênoh ênil amâo hơĭt, ba klei amâo jăk kơ lu ana pla mjing mơ̆ng êlâo ti Lăn Dap Kngư. Ti anăp klei anăn, ti lu alŭ wăl pral bi mlih ana pla mjing, lu anôk bi mlih hŏng lu boh mnga lŏ hma jăk leh anăn ba boh tŭ dưn lu. Klei tŭ dưn gru hmô pla ana boh vải ti krĭng lăn khăng Ea Kar, čar Dak Lak jing sa klei bi hmô.

Lê Văn Minh, ti thôn 8, să Êa Sar, kdriêk Êa Kar, čar Dak Lak mâo 4ha lăn ngă hma. Êlâo adih, hlăm ênhă anei, gŏ sang ñu pla kphê, tiu, ƀiădah ana tiu djiê jih, bi kphê ênoh čhĭ trŭn nanao, hnơ̆ng mâo prăk mnga ƀiă. Hlăm brô 8 thŭn hŏng anei, ñu bi mlih leh ênhă pla kphê lehanăn tiu ba pla ana boh vải, hŏng dŭm mta ana mjeh mâo ruah mơ̆ng ƀuôn sang phŭn ñu ti Thanh Hà, Hải Dương. Hlăm anăn, mâo dua mta mjeh, vải u hồng lehanăn vải u trứng đĭ jing pral lehanăn jăk ƀơ̆ng, boh mmih mơh kyua anăn ñu pŏk phai leh ênhă pla. Truh kơ ară anei, ênhă lăn ngă hma 4ha mơ̆ng gŏ sang ñu dưi bi mlih jing lăn pla ana boh vải, hŏng 2 ha hlăk dôk mboh ba čhĭ, bi adôk mphŭn mboh gưl tal êlâo. Đang boh kroh mơ̆ng Minh ăt ba yua hnơ̆ng čuăn VietGAP, mơ̆ng anăn mjing mta boh kroh tŭ jăk lehanăn ênoh čhĭ ăt yuôm mơh. Grăp ha boh vải mboh mâo hrui pĕ hlăm brô 15 ton, hŏng ênoh čhĭ kah knar 35- 40.000 prăk, gŏ sang ñu ăt hrui wĭt mơ̆ng 500 – 600 êklăk prăk/ha/thŭn, đĭ lu blư̆ mkă hŏng kphê: “Hnơ̆ng mâo boh tơdah djŏ boh mnga snăn đang war anei srăng mâo mơ̆ng 50 ton boh kơ dlông. Gru hmô VietGAP anei pô gĭr ngă jih ai tiê, ngă VietGAP čiăng kơ pô tui hriăm, pla mjing boh vải doh, čiăng kơ mnuih ƀuôn sang h’ĭt blei yua, rơ̆ng hnơ̆ng tŭ jăk. Dŭm siêu thị, phung ghan mnia diñu khăp blei mơ̆ng anăn ênoh čhĭ ăt h’ĭt mơh. Si tô hmô, vải msĕ yang đar kreh čhĭ 35 êbâo prăk snăn boh vải pla hluê hdră VietGAP dưi čhĭ truh 40 – 42 êbâo prăk.

Văn Đình Thìn, K’iăng khua anôk bruă sang čư̆ êa să Êa Sar, kdriêk Êa Kar, čar Dak Lak brei thâo, dŭm ana boh vải tal êlâo dưi pla ti krĭng anei hlăm brô 15 thŭn êlâo adih kyua mnuih ƀuôn sang mơ̆ng Hải Dương lehanăn Bắc Giang ba pla. Tal êlâo knŏng lông ba pla dŭm ana, kyua amâo mâo pô mĭn ana anei srăng dưi đĭ jing jăk ti krĭng lăn yan adiê mdê mdô hŏng kwar Dưr msĕ si ti Êa Sar. Leh ƀuh ana vải đĭ jing jăk, boh mmih jăk ƀơ̆ng, ênhă pla boh vải đĭ nanao hlăm brô 10 thŭn hŏng anei. Ară anei kluôm să mâo êbeh 300 ha ana vải, hŏng hlăm brô 200 ha dôk mboh ba čhĭ. Dŭm ênhă boh vải mrâo pla hlăk hlê đĭ lehanăn tĭng srăng mâo hlăm brô 500 ha hlăm 5 thŭn ti anăp. Hluê si Thìn, klei găl kơ hdră mđĭ kyar boh vải ti Êa Sar jing kyua yan adiê mdê mơ̆ng anăn wưng ksă boh vải tinei kreh hnưm hĭn, jih yan boh vải hlăm brô 1 mlan snăn kơh truh yan boh vải ti kwar Dưr. Kyua anăn, bruă hrui pĕ ăt găl ênưih lehanăn ênoh čhĭ đĭ hĭn. Ênoh čhĭ akŏ yan ti Êa Sar kreh mâo mơ̆ng 55 – 60 êbâo prăk/kg, bi yan phŭn mâo mơ̆ng 35 – 40 êbâo prăk/kg. Thìn mñă klă, boh vải mâo boh tŭ kơ ênoh ênil kdlưn êdi, hŏng ênoh čhĭ kah knar mơ̆ng 300 – 500 êklăk prăk/ha/thŭn lehanăn să dôk mđing truh kơ bruă mkŏ mkra anăn knăl boh vải Êa Sar. “Anăp mđing truh kơ bruă mkŏ mkra anăn knăl boh vải Êa Sar. Tal êlâo hĭn hmei srăng mkŏ mjing êpul hgŭm bruă pla boh vải, leh mŭt ngă bruă srăng tă hdră êlan, ktrâo lač kơ mnuih pla mjing hluê hnơ̆ng čuăn VietGAP, anăp truh kơ bruă ngă hră m’ar čiăng bi mklă hdră pla mjing hluê hnơ̆ng čuăn êđăp ênang. Lehkơnăn, srăng nao bi mklă bruă ktrâo lač krĭng lăn pla, mta bi mklă, logo, hruh đŭng mnơ̆ng dhơ̆ng. Ngă snăn, boh vải amâo djŏ knŏng ba čhĭ ti sang mnia hlăm alŭ wăl pô ƀiădah dưi ba čhĭ kơ ala tač êngao, dŭm boh siêu thị prŏng hlăm kluôm ala.

Tơdah krĭng pla boh vải đĭ kyar, ti Êa Sar mnuih ƀuôn sang ăt hluê ngă dŭm hdră bi hgŭm pla mjing lehanăn blei yua. Nguyễn Văn Bình, mnuih mkŏ mjing leh Êpul hgŭm bruă ngă lŏ hma Thanh Bình, êpul hgŭm bruă tal êlâo ti să Êa Sar, brei thâo, hlăm ênhă pla boh vải mơ̆ng 12 čô hgŭm hlăm êpul bruă truh hlăm brô 100ha, Ênoh mnuih hgŭm lehanăn ênhă pla boh vải srăng lŏ đĭ hlăm wưng ti anăp. Hŏng bruă mkŏ mjing êpul hgŭm bruă, srăng mjing djăp klei găl čiăng kơ mnuih ƀuôn sang ngă lŏ hma dưi duh bi liê kdrăp mnơ̆ng yua kñăm mđĭ boh tŭ dưn lehanăn mâo ênoh čhĭ djŏ guôp. Mbĭt anăn, êpul hgŭm bruă srăng tă hdră êlan čiăng kơ mnuih ƀuôn sang dưi pla mjing hluê hnơ̆ng čuăn tŭ jăk msĕ si VietGap, GlobalGap, mơ̆ng anăn srăng mkăp djăp klei găl čiăng dưi ba čhĭ truh kơ dŭm wăl anôk mnia mblei hlăm ala čar riêng gah ăt msĕ mơh kơ wăl anôk mnia mblei p’prŏng mkăn msĕ si ti Châu Âu, Nhật, Mi, Hàn Quốc. Mơ̆ng anăn, đru mđĭ boh tŭ yuôm lehanăn anăn knăl boh vải ti Êa Sar. “Kâo mkŏ mjing êpul hgŭm bruă hŏng mta kñăm čiăng tui duah anôk hrui blei boh vải dưi ba čhĭ ti lu anôk hĭn. Êngao kơ wăl anôk mnia hlăm ala čar snăn hmei ăt mđing truh kơ wăl anôk mnia mblei hlăm dŭm ala čar mkăn. Mđing truh kơ hdră VietGap, thâo klă phŭn agha, mta mã vạch. Kâo pô ăt msĕ mơh mnuih pla vải čiăng ngă nanao bruă kñăm rơ̆ng hnơ̆ng tŭ jăk, rơ̆ng klei doh êƀăt, êđăp ênang kơ mnuih blei yua./.

VOV4.Êđê - Gru hmô bruă bi mlih ba pla ana boh vải ti să Ea Sar, kdriêk Ea Kar mâo leh dŭm klei tŭ dưn jăk. Ti tluôn anei mâo klei bi blŭ hrăm hŏng Hồ Tấn Cứ - Khua adŭ bruă lŏ hma leh anăn mđĭ kyar krĭng ƀuôn sang kdriêk Ea Kar kơ dŭm mta phŭn djŏ tuôm kơ bruă bi mlih ana pla mjing djŏ guôp hŏng klei bi mlih yan adiê, ăt msĕ mơh mđĭ hnơ̆ng jăk boh mnga, bi hgŭm hdơ̆ng ƀĭng ngă lŏ hma, leh anăn ƀĭng ngă lŏ hma hŏng anôk bruă mnia blei ti alŭ wăl.

-Hlăm dŭm thŭn êgao, klei bi mlih yan adiê lehanăn ênoh ênil klei bi mnia mblei si ngă hmăi leh kơ klei duh mkra pla mjing ana sui thŭn msĕ si kphê, tiu hlăm kdriêk Êa Kar?

Hồ Tấn Cư: Hlăm dŭm hrue giăm anei, boh nik nak hlăm 4 thŭn kơ anei, klei bi mlih yan adiê hmăi leh amâo mâo jăk ôh êdi ti Lăn Dap Kngư, hlăm anăn mâo Êa Kar. Dŭm mta mnơ̆ng pla msĕ si kphê, tiu lehanăn djăp mta ana boh kroh msĕ si sầu riêng, boh ƀơr hmăi kjham hĭn êdi. Tal dua, lĕ dua thŭn kơ anei leh mâo klei ruă tưp covid 19 hmăi amâo mâo jăk mơh hlăm klei bi mnia mblei, hmăi leh amâo mâo jăk kơ klei hrui blei boh mnga. Tal 3, kơ bruă duh bi liê, wưng leh êgao msĕ si hbâo pruê, êa drao răng mgang mnơ̆ng pla mjing, mnơ̆ng mnuă pioh mă bruă ăt đĭ yuôm snăn ngă hmăi amâo mâo jăk mơh kơ bruă pla mjing.

-Ti anăp klei pla mjing lĕ hlăm klei dleh dlan msĕ snăn, si kdriêk Êa kar mâo leh hdră bi mlih mnơ̆ng pla mjing pioh mdrơ̆ng hŏng klei bi mlih yan adiê?

Hồ Tấn Cư: Êjai mâo klei dleh dlan msĕ snăn, jih jang djăp êpul bruă kiă kriê mơ̆ng knŭk kna, bruă sang čư̆ êa djăp gưl, dŭm anôk bruă djŏ tuôm mkŏ mjing leh lu klei bi kƀĭn, lu klei bi trông, tui duah hdră êlan bi mnia mblei. Lehanăn klei bi kƀĭn phung thơ̆ng kơ bruă pioh mkŏ mjing djăp hdră, tă êlan mă bruă mơ̆ng akŏ hlŏng kơ êdŭk, nao hlăm hdră êlan pla mjing doh VietGap kñăm mđĭ klei tŭ dưn boh mnga mâo. Boh nik nak, bruă mkŏ wĭt klei pla mjing mơ̆ng dŭm mta mnơ̆ng juăt pla hđăp msĕ si kphê, tiu bi mlih pla ana boh kroh msĕ si boh kruĕ kam, kuit, boh kruĕ dŭng, lehanăn dua mta boh mâo ênoh êdi ară anei jing boh êrang lehanăn boh vải. Hŏng ênhă mâo pla leh jih jang hlăm brô 4 êbâo ha, hlăm anăn boh êrang năng ai hlăm brô 1.500ha.

-Si klei tŭ dưn mâo leh mơ̆ng bruă bi mlih mnơ̆ng pla mjing?

Hồ Tấn Cư: Tui si ƀuh, mơ̆ng leh bi mlih bruă pla mjing phŭn tal êlâo găn klei dleh dlan kơ prăk duh bi liê, kơ anôk mnia mblei. Ƀiădah dưi mkŏ mjing jih jang hdră mă bruă mơ̆ng phŭn hlŏng kơ êdŭk, mâo klei bi mguôp kjăp hŏng phung duh mkra, tal dua jing hmei mkŏ mjing djăp hdră mă bruă hluê VietGap mơ̆ng klei mkŏ mjing msĕ si Êpul hgŭm, bruă hgŭm snăn hmei ƀuh mâo klei hơĭt hĭn, lehanăn dưi mâo leh anôk mnia mblei jăk, kyuanăn yơh, phung pl amjing jih ai tiê yơh hlăm klei dlăng kriê wiê ênăk mnơ̆ng pô pla mjing. Wưng leh êgao, hmei ƀuh ana boh êrang, boh vải ăt mâo mơ̆ng 15 – 20 tôn/ha, hŏng ênoh čhĭ truh 30 êbâo prăk/kg, mơ̆ng anăn mâo bi mnia mblei gŭ dlông 350 êklăk prăk/ha/thŭn. Phŭn tal êlâo jing yuôm bhăn êdi, êjai dôk găn klei dleh dlan mơ̆ng klei bi mlih yan adiê.

-Pla mjing ana boh kroh hŏng klei tŭ dưn lehanăn kjăp jing bruă bi duh mĭn tal êlâo, si ngă kdriêk mâo mơ̆ klei mĭn huĭdah êbeh hĕ đei, lehanăn si kdriêk srăng mă bruă čiăng dưi mâo klei kjăp, lehanăn tŭ jing hĭn?

Hồ Tấn Cư: Klei găl mơ̆ng kdriêk Êa Kar jing mâo lăn truh 50 êbâo ha, hlăm anăn truh 30 êbâo ha dưi pioh pla ana sui thŭn mtam. Čiăng mâo mkŏ mjing kjăp hdră mă bruă, hmei tĭng leh jih kơ ya klei găl mơ̆ng kdriêk Êa kar jing krĭng mâo yan adiê hlăm dua krĭng ktue hang ksĭ kwar krah, lehanăn Lăn Dap kngư, kyuanăn yơh, hnơ̆ng hjan, lehanăn pla mjing dưi dưn yua jih mơ̆ng dua nah. Snăn boh mnga mâo hnưm hĭn, lehanăn mâo boh mboh mklăk yan mkă hŏng dŭm krĭng pla mjing prŏng mkăn hlăm brô sa mlan, mơ̆ng anăn amâo mâo huĭ ôh hlăm klei bi mnia mblei, knŏng huĭdah amâo mâo boh mnga ba čhĭ đuič. Bi kơ hdră čuăl mkă hmei ktưn bi mâo mơ̆ng 8 – 10 êbâo ha ana boh kroh, hlăm anăn boh êrang lehanăn ana boh vải hlăm brô 5 êbâo ha. Dŭm mta ana boh kroh mkăn msĕ si boh kruĕ kam, kuit, boh kruĕ adŭng, sầu riêng, boh kneh hlăm brô 5 êbâo ha. Hŏng dŭm ênhă anei hmei rơ̆ng amâo mâo hyưt ôh kơ luič ênoh ênil, thâodah kăn êbeh rei boh mnga mâo.

-Sa hlăm dŭm klei mâo mđing leh anăn jing hdră mkŏ mjing, si srăng ngă čiăng dưi mâo boh mnga jăk, êđăp ênang, lehanăn hơĭt kơ klei bi mnia mblei. Klei anei si kdriêk Êa kar mđing lehanăn mghaih msir?

Hồ Tấn Cư: Êngao kơ bruă bi mlih mnơ̆ng pla mjing čiăng bi mâo klei tŭ dưn, lehanăn kjăp, snăn bruă bi mguôp plah wah mnuih pla mjing hlue hdră mơ̆ng phŭn hlŏng kơ êdŭk jing yuôm bhăn snăk. Mrâo anei hmei mâo leh klei bi mguôp hŏng phung duh mkra, tal êlâo jing phung duh mkra ngă bruă kăp mkra mjing, lehanăn hrui blei jih boh mnga mâo, phung duh mkra mâo klei duh bi liê, lehanăn tal 3 jing bi mguôp hŏng dŭm bruă hgŭm, phung pla mjing. Čiăng si srăng ngă hdră mă bruă mơ̆ng phŭn hlŏng kơ knhal tuič mâo hdră êlan mă bruă doh, djăp ênoh čuăn VietGap, GlobalGap, leh kơ anăn mkra mjing, lehanăn ba čhĭ boh mnga leh mâo. Hmei čang hmăng hdră mă bruă anei srăng bi mguôp kjăp, sĭt nik srăng mâo klei tŭ jing, lehanăn ba wĭt boh mnga yuôm bhăn kơ mnuih pla mjing.

-Lač jăk kơ ih Hồ Tấn Cư, khua adŭ bruă lŏ hma kdriêk Êa Kar.