VOV4.Êđê- Gưl bluh mâo klei ruă Covid 19 tal 4 anei dôk mâo sui, hmăi amâo djŏ ƀiă ôh truh kơ hdră duh mkra, hlăm anăn mâo bruă hrui blei mnơ̆ng lŏ hma, anei jing klei mđing uêñ êdi mơ̆ng mnuih ngă lŏ hma. Ti Dak Lak, mnuih pla boh durian mbĭt hŏng anôk bruă sang čư̆ êa alŭ wăl dôk sĭt êmĭt tui duah hdră đru kơ mnuih ngă lŏ hma hrui blei mnơ̆ng lŏ hma hlăk yan hrui êmiêt dơ̆ng truh giăm leh.

Jing sa hlăm phung pla boh durian sui thŭn, hnơ̆ng hơĭt kjăp grăp thŭn mơ̆ng 25 -30 ton boh grăp yan, Nguyễn Văn Thăng, ti să Ea Yông, kdriêk Krông Pač, čar Dak Lak brei thâo, ka mâo ôh thŭn ñu leh anăn ƀĭng ngă lŏ hma hlăm să huĭ hyưt kơ anôk ba čhĭ boh durian msĕ si thŭn anei. Kyua klei ruă Covid-19 dleh ktuê dlăng hmaĭ leh prŏng kơ bruă dŭ mdiăng mnơ̆ng dhơ̆ng. Dôk dŭm hruê kăm, boh durian truh yan hrui pĕ, ƀiădah hŏng boh klei anei năng ai phung mnia blei amâo hriê hrui blei msĕ si grăp thŭn ôh. Klei anei srăng hmaĭ kơ hnơ̆ng jăk boh durian leh anăn luič liê lu kơ bruă duh mkra phung pla mjing. Nguyễn Văn Thăng brei thâo:

“Phung ngă lŏ hma huĭ hyưt kơ klei ruă tưp, boh nik bruă dŭ mdiăng. Tơdah bruă dŭ mdiăng amâo dưi găn êrô snăn dleh dlan snăk kơ mnuih ƀuôn sang kyua anei jing boh kroh, ksă čhĭ yơh, tơdah lui sui jhat jih. Bi hnơ̆ng hrui pĕ thŭn anei snăn mboh lu.”

Sa ha boh durian yan anei mâo prăk mnga mŏng 400-800 êklăk prăk.

Dưi đaŏ knăl klei dleh dlan hlăm bruă ba čhĭ, leh yan hrui pĕ, đa đa Epul hgŭm bruă duh bi liê kdrăp kriê pioh leh hrui pĕ čiăng bi sui wưng kriê pioh, mkhư̆ jhat mnơ̆ng dhơ̆ng. Êdah êdi jing Êpul hgŭm bruă ana boh kroh Krông Pač, kdriêk Krông Pač, čar Dak Lak duh bi liê leh kdrăp pŏk tôk bi ê'ăt boh durian hŏng ênhă 2000 m2, hnơ̆ng ngă bruă 30 ton ƀluôn boh durian/sa hruê čiăng mđĭ wưng kriê pioh ƀiădah amâo hmaĭ ôh kơ hnơ̆ng jăk mnơ̆ng dhơ̆ng.  Mơ̆ng anăn Êpul hgŭm bruă dưi bi kdung wưng mkăp kơ anôk ba čhĭ hlăm ala čar leh anăn ba čhĭ kơ ala tač êngao, mkhư̆ klei hmaĭ kyua klei ruă tưp Covid-19 truh kơ bruă ba čhĭ boh durian. Lê Viết Chiến, K’iăng Khua Êpul hgŭm bruă ana boh kroh Krông Pač, čar Dak Lak brei thâo:

“Ară anei dŭ mdiăng mnơ̆ng dhơ̆ng dleh dlan, hlăk êjai anăn yan boh mnga ti Dak Lak mâo lu, ngă truh kơ bruă ba čhĭ kpăk đuôm. Pô ti alŭ wăl anei tơdah mkra mjing tinei mtam snăn srăng mjing klei găl kơ mnuih ƀuôn sang tơdah boh kroh amâo dưi ba čhĭ snăn ăt mâo mmông dưi ba čhĭ tinei mtam.”

 Kdriêk Krông Pač jing krĭng pla boh durian prŏng hĭn ti čar Dak Lak, thŭn 2021 mĭn tĭng hnơ̆ng boh durian ti kdriêk mâo hlăm brô 40 êbâo -45 êbâo ton, ênoh đaŏ tĭng mâo 2000 êklai prăk. Hŏng hdră kñăm amâo brei bruă mkra mjing leh anăn mkăp mnơ̆ng dhơ̆ng boh durian kpăk đuôm kyua klei ruă Covid-19, brưa sang čŭ êa dŭm alŭ wăl mđĭ ktang dŭm bruă mdrơ̆ng leh anăn đru kơ phung pla boh durian, anôk bruă hrui blei leh anăn ba čhĭ boh durian kñăm mđĭ kyar bruă duh mkra êjai leh anăn mdrơ̆ng hŏng klei ruă tưp tŭ dưn êjai. Ngô Thị Minh Trinh, K’iăng Khua Knơ̆ng bruă sang čư̆ êa kdriêk Krông Pač, čar Dak Lak brei thâo:

“Ti anăp klei ruă tưp dleh ktuê dlăng snăn kdriêk ăt pral mkŏ mjing êpul hiu mă bruă hlăm kdriêk. Boh nik, mjing djăp klei găl jăk hĭn kơ phung hiu blei hriê blei, hmei srăng mâo êpul kăp đru kơ anôk hrui blei čiăng pŏk ngă dŭm hdră gang mkhư̆ klei ruă tưp.  Mbĭt anăn mâo hră mơar akâo kơ dŭm knơ̆ng, dhar bruă djŏ tuôm msĕ si Knơ̆ng bruă êlan klông dŭ mdiăng, Knơ̆ng bruă lŏ hma leh anăn mđĭ kyar krĭng ƀuôn sang, Knơ̆ng bruă tuh tia mnia blei mjing djăp klei găl hrui blei, dŭ mdiăng boh durian.”

Ênoh  sa kg boh durian mjeh Dona hrŏ ƀiă mŏng 40.000 -42.000 prăk.

 Hluê si Nguyễn Hoài Dương, Khua Knơ̆ng bruă lŏ hma leh anăn mđĭ kyar krĭng ƀuôn sang čar Dak Lak, kluôm čar mâo giăm 10 êbâo ha boh durian, hnơ̆ng boh thŭn anei mâo 100 êbâo ton. Mơ̆ng akŏ yan mtam Knơ̆ng bruă bi hgŭm leh hŏng dŭm alŭ wăl mkŏ mjing hdră čiăng ba čhĭ leh anăn mkŏ mjing êpul đru kơ ƀĭng ngă lŏ hma hlăm jih yan hrui pĕ leh anăn ba čhĭ. Boh nik, mtă kơ dŭm Phŭn dhar bruă mâo klei bi mguôp hŏng dŭm anôk bruă ba čhĭ čiăng mâo anôk ba čhĭ boh mnga lŏ hma. Nguyễn Hoài Dương brei thâo:

“Hmei mâo leh hră mơar kčĕ kơ Knơ̆ng bruă sang čư̆ êa čar akâo kơ Phŭn bruă tuh tia mnia blei, Phŭn bruă lŏ hma – Mđĭ kyar krĭng ƀuôn sang anôk kriê dlăng dŭm anôk mnia blei điện tử amâodah dŭm anôk ba čhĭ čiăng hưn mdah, bi mguôp hŏng dŭm anôk ba čhĭ, anôk mnia blei hŏng Dak Lak thâo hnơ̆ng boh mnga, yan hrui pĕ dŭm mta mnơ̆ng dhơ̆ng čiăng mkŏ, ba čhĭ mnơ̆ng dhơ̆ng anei. Hlăm anăn boh nik boh durian leh anăn boh ƀơr”.

 Mbĭt hŏng bruă đru kơ phung pla boh durian ba čhĭ boh mnga hlăm ala čar hŏng bruă đru anôk bruă mnia blei čih anăn mkăp Logo hŏng mrô thâo kral mnơ̆ng dhơ̆ng QR Code kơ bruă dưi nao hlăm hdră “êlan dưi găn êrô” čiăng găl ênưih kơ hdră dŭ mdiăng, jao, mă mnơ̆ng dhơ̆ng jing boh durian mŏng dŭm anôk gak răng sĭt dŭ mdiăng, čar Dak Lak ăt mkŏ mjing leh djăp ênŭm hnŏng čuăn kơ 47 mrô krĭng pla boh durian čiăng sĭt dưi dŭ mdiăng srăng djăp hnơ̆ng čuăn ba čhĭ kơ anôk mkăn.

Bruă hrui blei mnơ̆ng bruă lŏ hma dôk tuôm hŏng lu klei dleh dlan kyua hmăi mơ̆ng klei ruă Covid 19 hlăm anăn mâo boh durian Dak Lak. Boh nik hlăk wưng hrui êmiêt dŭm mta mjeh mâo hnơ̆ng tŭ jăk hĭn dơ̆ng truh giăm. Đăo tĭng kluôm čar mâo giăm 10 êbâo ha boh durian, hnơ̆ng mâo boh thŭn anei đăo tĭng truh 100 êbâo ton. Si hdră kñăm rơ̆ng anôk hrui blei boh durian hlăm klei dôk mâo ară anei? Pô čih klei mrâo kơ kdrêč anei mâo klei bi blŭ hrăm hŏng Nguyễn Hoài Dương, Khua knơ̆ng bruă lŏ hma – mđĭ kyar krĭng ƀuôn sang čar Dak Lak čiăng bi mklă hĭn kơ klei anei.

- Ơ Nguyễn Hoài Dương hruê mmông giăm anei, mâo dŭm klei mrâo lač boh durian ti čar Dak Lak dôk trŭn ênoh êdi, sơnăn si ngă klă klơ̆ng kơ klei anei?

 Nguyễn Hoài Dương: Ară anei dŭm mta boh durian dôk hlăm mmông hrui pĕ jing mjeh pla mơ̆ng asăr, mjeh čŏng mâo hlăm ala čar lehanăn dŭm mta mjeh mkăn mâo ênoh êlưih. Bruă anei hlăm grăp thŭn ăt hrui pĕ lehanăn dưi ba čhĭ mơh, biădah ară anei hlăm wưng klei ruă tưp Covid-19 kyuanăn klei čhĭ mnia hrŏ lehanăn bruă ksiêm dlăng kjăp ăt ngă truh klei dleh dlan kơ bruă čhĭ mnia, anăn yơh jing klei hmăi ƀ'ƀiă.

- Msĕ sih ih lač, dŭm mta jing mjeh pla mơ̆ng asăr, mjeh mâo hlăm ala čar lehanăn dŭm mta mjeh mkăn mâo ênoh êlưih jing mâo klei dleh dlan kơ klei čhĭ mnia kyua klei ruă tưp Covid-19. Khădah ti tač ară anei mâo lu mnuih dôk rŭng răng kơ klei čhĭ mnia tuôm hŏng klei dleh dlan wăt kơ dŭm mta boh durian mơ̆ng mjeh yuôm. Sơnăn bi kơ tĭng knơ̆ng bruă lŏ hma lehanăn mđĭ kyar krĭng ƀuôn sang tĭng mkă leh truh kơ klei anei lehanăn si hdră mâo leh kơ klei anei?

 Nguyễn Hoài Dương: Kơ bruă anei, knơ̆ng bruă lŏ hma lehanăn mđĭ kyar krĭng ƀuôn sang dưi ƀuh amâo djŏ knŏng durian ôh ƀiă dah wăt lu mta boh mnga bruă lŏ hma mkăn, kyuanăn mâo leh hŏng anei sa mlan, knơ̆ng bruă mâo leh hră mtă kơ dŭm kdriêk, wăl krah, ƀuôn prŏng čih yap jih jang dŭm mta boh mnga bruă lŏ hma lehanăn mbĭt hŏng anăn mâo wăt hnơ̆ng boh mnga lehanăn hruê mmông hrui pĕ, đăo knăl dŭm mta mâo klei dleh dlan kơ klei čhĭ mnia, bi mklin anăn dŭm mta anăn lehanăn lŏ wĭt mơĭt kơ knơ̆ng bruă. Mrâo anei, hmei mâo leh hră đru kčĕ mơ̆ng bruă sang čư̆ êa čar mơĭt kơ phŭn bruă tuh tia, phŭn bruă lŏ hma lehanăn mđĭ kyar krĭng ƀuôn sang, phŭn bruă klei mrâo lehanăn hâo hưn jing anôk bruă mâo mbah mnia blei điện tử amâo dah dưi hưn mdah hŏng dŭm knơ̆ng bruă bi mguôp ba chĭ boh mnga hŏng čar Dak Lak čiăng dưi thâo klă hnơ̆ng, hruê mmông hrui pĕ čiăng thâo bi mguôp ba čhĭ dŭm mta boh mnga anei. Hlăm anăn, boh nĭk jing boh durian lehanăn boh ƀơr. Čar Dak Lak mâo hlăm brô 100 êbâo tôn durian lehanăn 50 êbâo tôn boh ƀơr srăng dưi hrui pĕ hlăm hruê mmông kơ anăp.

Nguyễn Hoài Dương, Khua knơ̆ng bruă lŏ hma – mđĭ kyar krĭng ƀuôn sang čar Dak Lak

- Mbĭt hŏng bruă dôk guôn klei đru mơ̆ng dŭm knơ̆ng bruă, dhar bruă, čar Dak Lak ăt čiăng mâo dŭm hdră êlan klă klơ̆ng, ti anăp jing čiăng đru kơ mnuih ngă bruă lŏ hma, knơ̆ng bruă? Sơnăn, klă klơ̆ng si ngă dŭm hdră êlan anăn?

Nguyễn Hoài Dương: Hlăm knơ̆ng bruă, hmei mâo leh klei akâo kơ bruă sang čư̆ êa čar 2 mta klei. Klei tal 1 jing kñăm gĭt gai kơ dŭm alŭ wăl, êngao kơ bruă gang mkhư̆ klei ruă tưp lŏ mâo klei đru mjing klei găl kơ mnuih ƀuôn sang lehanăn dŭm knơ̆ng bruă dưi bi mguôp ba čhĭ mnơ̆ng dhơ̆ng, boh nĭk jing boh durian hlăm dŭm kdriêk hŏng klei găl hĭn. Bi klă djŏ hdră êlan čiăng ngă jăk bruă gang mkhư̆ klei ruă tưp hlăm klei dŭ mdiăng, čhĭ mnia, đung hruh, dŭ mdiăng srăng ngă djŏ, amâo mâo ôh mnuih gang diñu hriê. Tui si bruă hlăk hruê 29/7, k’iăng khua knŭk kna Lê Văn Thành ăt mâo leh hră mtrŭn mơ̆ng knŭk kna gĭt gai kơ dŭm alŭ wăl lŏ mđĭ dŭm hră êlan rơ̆ng kơ klei dŭ mdiăng mnơ̆ng dhơ̆ng hlăm hruê mmông gang mkhư̆ klei ruă tưp Covid-19, jing dŭm alŭ wăl čiăng mâo klei bi klă kyua dah bruă gang mkhư̆ klei ruă tưp Covid-19 jing bruă sui amâo djŏ knŏng 2, 3 hruê ôh. Tơdah drei mâo dŭm bruă ngă gĭt gai amâo djŏ srăng mâo klei dleh dlan msĕ sơnăn lehanăn dŭm knơ̆ng bruă, pô ghan mnia amâo hriê jing dleh dlan êdi kơ bruă čhĭ mnia. Anăn jing mta klei tal 1. Tal 2 jing gĭt gai kơ knơ̆ng bruă mdrao mgŭn, knơ̆ng bruă ksiêm dlăng hlăm êlan klông srăng bi klă klei bhiăn, klei găl bruă dŭ mdiăng lehanăn hŏng dŭm knơ̆ng bruă, pô mgăt êdeh lehanăn mnuih nao hgŭm hlăm bruă dŭ mdiăng anăn, ya dŏ diñu srăng mprăp čiăng kơ dŭm anôk bruă hlăm alŭ wăl mâo klei găl dưi ksiêm dlăng, rơ̆ng klei dŭ mdiăng mâo klei găl lehanăn klei mhăr. Anăn jing dŭm mta phŭn lehanăn mâo leh hră mơar mơĭt truh kơ dŭm alŭ wăl, dŭm anôk mnia mblei prŏng hlăm ala čar čiăng mâo klei bi mguôp čhĭ mnia boh durian lehanăn dŭm mta boh mnga mkăn kơ mnuih ƀuôn sang.

- Sơnăn, sa mta phŭn mâo klei mđĭng mĭn hĭn mmông anei jing bruă dŭ mdiăng mnơ̆ng dhơ̆ng dưi mâo klei jăk srăng đru kơ bruă chĭ mnia boh durian lehanăn dŭm mta boh mnga mkăn hrŏ ƀiă klei dleh dlan, dưi bi hơĭt ênoh čhĭ. Sơnăn tui si ih, si ngă hdră yuôm bhăn hĭn êjai mmông anei.

Nguyễn Hoài Dương: Čiăng ngă klei găl kơ dŭm knơ̆ng bruă, pô mgăt êdeh srăng dưi nao truh jing srăng mâo klei bi klă hlăm bruă gang mkhư̆ klei ruă tưp lehanăn bruă dŭ mdiăng boh mnga bruă lŏ hma si srăng ngă. Bruă anei hlăm dŭm alŭ wăl msĕ si kdriêk Krông Pač diñu ngă mâo klei jăk khădah kdriêk anei ka ngă ôh klei bi kbưi yang ƀuôn tui si hdră mtrŭn mrô 16. Diñu mkŏ mjing dŭm êpul čiăng mtô lehanăn đru kơ klei bi mguôp ba čhĭ mnơ̆ng dhơ̆ng. Sitôhmô, hlăm êpul anăn mâo dŭm mta klei bhiăn čiăng phung mgăt êdeh nao truh hưn mdah klă hŏng alŭ wăl êlâo lehanăn bi klă dŭm anôk pô nao hrui blei čiăng ênưih kơ klei ksiêm dlăng, hưn mdah klei suaih pral lehanăn ngă djŏ dŭm hdră êlan gang mkhư̆ klei ruă tưp. Êngao kơ năn, dŭm alŭ wăl ăt mâo klei hâo hưn kơ mnuih ƀuôn sang, dŭm gŏ sang mkra mjing, dŭm đang war dưi thâo klă dŭm klei bhiăn anăn čiăng dưi ngă djŏ. Dưi rơ̆ng dŭm hdră êlan gang mkhư̆ klei ruă tưp lehanăn dưi ba čhĭ boh mnga, amâo djŏ ngă bruă kăm ghă dŭm čô mgăt êdeh, knơ̆ng bruă hruê blei srăng ngă klei hmăi hlăm bruă chĭ mnia kơ mnuih ƀuôn sang. Hlăm bruă anei kâo lač, leh bruă sang čư̆ êa čar Dak Lak srăng bi klă dŭm bruă anei jing dŭm bruă dưi hưn mdah hlăm dŭm hdră hâo hưn mơ̆ng khua knŭk kna hlăm čar lehanăn êngao čar čiăng kơ mnuih ƀuôn sang dưi thâo, knơ̆ng bruă thâo, mmông anăn diñu srăng mâo klei hơĭt dưi ngă dŭm bruă hrui blei, dŭ mdiăng djŏ hŏng klei bhiăn.

- Lač jăk kơ ih lu!