VOV4.Êđê- }ê` hrue# jing ana pla mjing amâo djo\ mrâo ôh ho\ng [^ng ngă lo\ hma ti ]ar Dak Nông. Khă snăn, du\m thu\n êlâo, phung ngă lo\ hma kreh pla mjing tui si ]ia\ng, anăn ênoh ênil amâo hơ^t. Du\m thu\n giăm anei, lu [^ng ngă lo\ hma ti alu\ wa\l bi mlih ba pla ]ê` hrue# doh pioh ba ]h^ kơ ala ta] êngao. Ho\ng hdră ngă anei hlăk po\k kơ mnuih ngă lo\ hma hdră bi mlih ana pla mjing, đru mđ^ prăk hrui w^t.

Mơ\ng ênha\ đang ksu leh khua, mlan 4 thu\n 2020 go\ sang Nguyễn Văn Chung, ti alu\ Tân Lập, sa\ Dak Ru, kdriêk Dak Rlâp bi mlih pla ana ]ê` hrue\ pioh ]h^ kơ ala ta] êngao. Ho\ng ênoh duh bi liê hlăm brô 300 êklăk prăk, go\ sang Chung mâo 2ha đang ]ê` hrue\ mâo krih êa ho\ng hdra\ êran hjăn rô] bi thư\, mâo pra kjăp, ara\ anei mboh leh:

“Mlih pla ana ]ê` hrue\ kâo ba yua hdra\ pla mjing mrâo mse\ si ara\ anei, ho\ng êwang 3,5m/phu\n, êa mâo mko\ krih ho\ng bek sơăi. Pla ho\ng hnơ\ng pro\ng, snăn mâo knơ\ng brua\ hriê blei boh mnga ăt hơ^t nanao. Ăt mâo mơh klei ]ia\ng mta\ kơ mnuih pla mjing ]ê` hrue\, jăk êdi jing pla ho\ng hdra\ doh, ba yua lu hbâo bru\, bi hbâo hoá học kno\ng lo\ thiăm [ia\ đui], mơ\ng hlăk mphu\n pla truh ara\ anei ka mâo mơh 1 tôn NPK kơ war anei”.

Mâo anôk lăn ]uôr thu amâo mâo jing ôh, go\ sang Triệu Va\n Hương, sa\ Dak Ru, kdriêk Dak Rlâp ăt duh bi liê pla truh 1 ha đang ]ê` hrue\ ho\ng hdra\ doh. Êlâo kơ pla, `u bi mguôp ho\ng phung duh mkra ba yua hdra\ nga brua\ ênuk mrâo, lehana\n mâo pô kăp hrui blei jih boh mnga. Klei bi mguôp anei đru leh `u, lehana\n mnuih [uôn sang hơ^t hlăm klei duh bi liê kyua mâo leh anôk kăp blei. Hlăm war, du\m mta êa drao, lehana\n hbâo pruê kơ ana ]ê` hrue\ jing dôk hlăm ênoh dưi brei yua, rơ\ng mâo klei jăk, amâo mâo ngă ]ho\ djhan kơ wa\l hd^p mda, lehana\n kơ klei suaih pral anak mnuih ôh.

“Êlâo dih mâo pla mơh ana boh krue\ msăm hơăi mung mang, ara\ anei dah mka\ ho\ng klei pla ana boh krue\ ]ê` doh, dlăng kăn mâo klei dleh dlan rei, klei duh bi liê ăt knar mơh, ]a\t đ^ jăk. Tui si klei mnuih pla mjing ]ang hmăng tui tio\ hdra\ ma\ brua\ anei, kyua mâo anôk ]h^ hơ^t lehana\n yuôm”.

Phạm Văn Long jing sa hlăm du\m ]ô mâo klei mưng kjăp hlăm brua\ pla mjing ]ê` hrue\ pioh ]h^ kơ ala ta] êngao ti sa\ Dak Ru, leh tlâo thu\n pla mjing mâo klei tu\ dưn, thu\n anei `u lo\ dơ\ng pla truh kơ 1 ha đang ]ê` hrue\. Hlăm anôk mnia mblei, ênoh ]h^ ]ê` hrue\ doh jing yuôm h^n mka\ ho\ng ]ê` hrue\ pla hluê knhuah hđăp. Mta sa mâo ênoh 35 êbâo prăk/kg, mta dua mâo ênoh 25 êbâo prăk/kg; mta hơăi mang ara\ anei ăt mâo ]h^ truh mơh 14 êbâo prăk/kg.

“}ia\ng dưi mâo boh mng ]h^ kơ ala ta] êngao amâo mâo jing brua\ ênưih ôh, mnuih pla mjing dôk dlăng kriê wiê ênak bi jăk, kia\ kriê hlăm grăp hruê, tơdah tuôm ho\ng klei mnơ\ng ngă snăn mâo hdra\ mghaih msir mtam amâo mâo dưi lui sui ôh”.

Boh s^t ti Daknông ara\ anei, mnuih pla mjing kno\ng pla ]ê` hrue\ mjeh mơ\ng Đài Loan, mjeh anei tơdah dlăng kriê jăk dưi mboh kah knar mơ\ng 70 – 100tôn/ha, ho\ng ênoh ]h^ ara\ anei mơ\ng 15 êbâo truh 17 êbâo pra\k/kg, bi tơdah djăp ênoh ]ua\n Châu Âu srăng dưi ]h^ yuôm h^n êbeh kơ dua blư\. Kah he\ jih kơ ênoh bi liê mnuih pla mjing ]ê` hrue\ adôk mâo mnga hlăm brô 100 êklăk prăk/ha.

}ia\ng dưi mâo kr^ng pla mjing hơ^t, du\m anôk brua\ knơ\ng brua\ ngă leh klei bi mguôp ho\ng mnuih pla mjing pioh dlăng kriê wiê êna\k đang ]ê` hrue\, hlăm ana\n mâo knơ\ng brua\ Long Huệ. Mâo Nguyễn Văn Long, khua kia\ kriê knơ\ng brua\ brei thâo:

“T^ng kơ knơ\ng brua\ Long Huệ ăt mâo leh klei kuôl ka\ kăp hrui blei jih boh mnga mnuih pla mjing mâo, mâo leh du\m go\ êsei [ua\n ]h^ mnia, ho\ng ênoh leh kuôl ka\ mơ\ng ako\, snăn hmei [ua\n ho\ng di`u, bi đa đa go\ êsei hmei hrui blei ho\ng ênoh bi mnia mblei kơ êngao. Hmei srăng g^r jih ai ênai tui duah anôk ]h^ mnia, lehana\n ngă klei kuôl ka\ pro\ng, ]ia\ng kơ jih jang mnuih pla mjing ana ]ê` hrue\ mâo ]h^ boh mnga pô hong ênoh yuôm mơh”./.

Dak Nông mâo klei găl lăn ala, yan adiê djo\ guôp kơ lu mta ana pla mjing, hlăm anăn mâo ]ê` hrue#. Khă snăn, boh s^t brei [uh bruă pla leh anăn mđ^ kyar mta ana anei ăt [ia\, ]o\ng pla mjing, amâo hluê si hdră k]ah anăn anôk ba ]h^ boh mnga ana anei amâo hơ^t, mâo lu klei amâo jăk. Pô ]ih klei mrâo kơ kdrê] mâo klei bi trông ho\ng aduôn Nguyễn Thị Tình - K'iăng khua Knơ\ng bruă lo\ hma leh anăn Mđ^ kyar kr^ng [uôn sang ]ar Dak Nông ]ia\ng thâo kơ hdră êlan mơ\ng bruă lo\ hma ]ar Dak Nông hlăm bruă mđ^ kyar ana ]ê` hrue# hơ^t kjăp.

- Akâo kơ ih brei thâo lăng bruă mđ^ kyar ]ê` hrue# hlăm alu\ wa\l ]ar Dak Nông truh ti wưng anei?

- Nguyễn Thị Tình: Kơ bruă mđ^ kyar ]ê` hrue# hlăm alu\ wa\l ]ar Dak Nông truh ti wưng anei hluê si ênoh ksiêm yap mơ\ng du\m alu\ wa\l truh kơ thu\n 2020, sơnăn ênhă pla ]ê` hrue# mâo hlăm brô 1 êbâo 700 ha, hnơ\ng mâo yap mdu\m 30 ton hlăm 1 ha, hnơ\ng mâo boh hluê si t^ng giăm 40 êbâo ton. Alu\ wa\l mâo ênhă pla ]ê` hrue# lu h^n hlăm ]ar k[^n lu êdi ti 2 kdriêk Tuy Đức ho\ng êbeh 500 ha, lehana\n kdriêk Dak Song giăm 600 ha. 2 kdriêk anei jing kr^ng êlâo dih mnuih [uôn sang ngă lo\ hma pla tiêu lu, êdei kơnăn mâo mnơ\ng ngă djiê pral djiê êmưt, ho\ng lu ênhă lăn lui mang sơnăn mnuih [uôn sang ngă lo\ hma hnê] bi mlih mnơ\ng pla mjing. {ia\dah mnuih [uôn sang ăt pla hluê hdră tui si ]ia\ng, bruă pla lehana\n mâo klei mguôp mb^t hdăng găp hluê gru hmô êpul bruă hgu\m ăt ka lu ôh, klei ]h^ mnia ăt tui si ]ia\ng mơh hluê sang ]ơ mnia, ka hluê klei bi mguôp tliêr kjăp ôh”.

- Ara\ anei ]ê` hrue# ti Dak Nông ka mâo anôk ba ]h^ h’^t kjăp ôh, sơnăn hluê si ih ya bruă ngă ]ia\ng msir mghaih kơ anei?

- Nguyễn Thị Tình:  Ho\ng anôk ba ]h^ h’^t kjăp kơ ]ê` hrue# sơnăn ăt mâo lu klei hma^ djo\, 1 hlăm du\m mta phu\n hlăm alu\ wa\l ]ar mnuih [uôn sang ăt hlăk pla mjing hnơ\ng điêt, hnơ\ng mâo ka lu ôh, kr^ng pla ]ê` hrue# ka lu mơh. Bruă pla mjing hluê hdră mguôp mb^t lehana\n hluê du\m hnơ\ng ]ua\n doh Vietgap, Globangap ăt kăn lu lei, kyua ana\n bruă jak iêu du\m êpul bruă duh mkra pro\ng ]ia\ng đru hrui blei, duh bi liê kơ ]ê` hrue# mnuih [uôn sang kno\ng mâo mơ\ng 4 – 5 anôk hrui blei mkra mjing ]ê` hrue# ti hnơ\ng điêt hluê alu\ kr^ng, alu\ êpul. Kyua ana\n, hnơ\ng jăk ]ê` hrue# hmei ka bi knar ôh lehana\n ka dưi jak iêu êpul bruă duh mkra p’pro\ng ôh”.

- }ia\ng mđ^ kyar h’^t kjăp ]ê` hrue# sơnăn hluê si ih ya mta bruă ngă jing phu\n? Si hdră Knơ\ng bruă srăng mko\ mjing bruă mđ^ kyar ]ê` hrue# h’^t kjăp?

- Nguyễn Thị Tình: Hlăm hruê mlan kơ ana\p ]ia\ng mđ^ kyar ]ê` hrue# hlăm alu\ wa\l ]ar Dak Nông h’^t kjăp h^n, krơ\ng kjăp anôk ba ]h^ sơnăn êlâo h^n krơ\ng kjăp djuê mjeh jăk, bi mâo kr^ng pla ]ê` hrue# jăk. Hâo hưn kơ mnuih [uôn sang thâo boh tu\ dưn ăt mse\ mơh klei ]ia\ng mơ\ng sang ]ơ mnia ho\ng ]ê` hrue#. Mơ\ng klei ana\n ]ia\ng mnuih [uôn sang mâo du\m hdră êlan tă ]ua mđing dlăng kơ bruă mđ^ kyar ]ê` hrue# ]ia\ng ba w^t boh tu\ dưn kơ mnuih [uôn sang amâo djo\ mnơ\ng pla wưng bhiâo ôh [ia\dah mnuih [uôn sang ăt bi m^n mơ\ng đưm truh kơ ara\ anei ]ia\ng mnuih [uôn sang ngă lo\ hma pla mjing ]ê` hrue# ho\ng ai tiê klin sa anôk.

Mb^t ho\ng ana\n bi mâo hdră mtô mblang kơ du\m alu\ wa\l ]ia\ng kơ du\m hdră êlan tă ]ua kr^ng pla mjing kơ mnuih [uôn sang ]ia\ng mđ^ kyar. Đru mtô mblang kơ mnuih [uôn sang hdră pla mjing, kriê dlăng ăt mse\ mơh hro\ng ruah djuê mjeh ]ia\ng ba pla mjing ]ê` hrue# si be\ ngă ]ia\ng krơ\ng kjăp hnơ\ng jăk, mhro\ tui] hnơ\ng klei ba yua êa drao krih kơ hluăt ngă hma^ djo\ kơ hnơ\ng jăk ]ê` hrue#. Hluê ngă du\m hdră êlan đru mdul duh bi liê lehana\n mtô mblang kơ du\m êpul bruă duh mkra đru duh bi liê ru\ mdơ\ng sang máy mkra mjing ]ê` hrue# ]ia\ng krơ\ng kjăp bruă hrui blei boh ]ê` hrue# kơ mnuih [uôn sang./.

Pô mblang: H'Mrư Ayun   leh anăn Y-Khem Niê