Klei bi lông “Ƀuôn hlăp lêñ, ƀuôn kưt mmuñ”  ti ƀuôn hgŭm Tân Tiến, čar Dak Lak iêo jak êbeh 240 čô kdŏ mmuñ, phung thâo mbruă mơ̆ng 8 ƀuôn: Kon Wang, Kon Tây, Ea Mao, Chư Drăng, Kon Hring, Đak Leng 1, Hằng 1A, Hằng 1C  nao hgŭm. mnuih ƀuôn sang rang mdah klei kdŏ mmuñ, mnơ̆ng ƀơ̆ng huă leh anăn dŭm klei hlăp lêñ knhuah gru.

Dŭm klei hlăp lêñ đưm dưi mkŏ mjing hŏng 4 mta phŭn: guôm ală mă bip, ktŭng klei, đĭ kwưng čưng boh boh leh anăn bi lông djăt êa. Jăk êdi jing klei bi lông djăt êa găn 2 drông hŏng kram tlaih hlăm brô 50m. Hlăm 5 mnĭt, hlei amai anei gui lu êa hĭn srăng mâo mă klei dưi.

Klei hlăp anei čiăng bi mni kơ klei mă bruă mâo klei răng, klei mbruă mơ̆ng phung mniê mnuih Sêdang. Amai Rosa Huyết, ti ƀuôn Kon Wang hơ̆k mơak êjai nao hlăm hdră “Ƀuôn hlăp lêñ, ƀuôn kưt mmuñ”, brei thâo:

’Dưi nao hgŭm hlăm hdră Ƀuôn hlăp lêñ - Ƀuôn Kưt mmuñ, kâo ƀuh hơ̆k mơak êdi, brei kơ kâo thâo hĭn kơ klei hdĭp aguah tlam mơ̆ng aduôn aê êlâo dih. Hmei dôk lŏ čuê kơ phung mda asei thâo leh anăn mpŭ kơ knhuah gru gui êa mơ̆ng djuê ana pô, mâo êa tŭk knă grăp hruê, mâo klei hdĭp kơ gŏ sang. Bruă gui êa jing mâo sĭt hlăm klei hdĭp, klei mă bruă knuă mơ̆ng hmei”.

Hlăm klei bi lông kơ mnơ̆ng ƀơ̆ng knhuah gru, mnuih ƀuôn sang bi lông hlăm klei tŭk mkra dŭm mta mnơ̆ng ƀơ̆ng phŭn, jia kma mnâo mnañ mơ̆ng djuê ana pô, mơ̆ng ƀuôn sang pô. Dŭm mta mnơ̆ng ƀơ̆ng knhuah gru dưi tŭk mkra hŏng dŭm mta mnơ̆ng mâo hlăm pưk hma msĕ si hla hbei ƀlang, djam kpŭng êbŭng krô tŭk hŏng kđeh čĭm mnŭ, knăt bog giêt, êsei brông, djam hla kyâo dliê, kan êa…Jing pô bi lông tŭk knă mnơ̆ng ƀơ̆ng mơ̆ng mnuih Sêdang, aduôn Y Nă, ti ƀuôn Čư̆ Drăng brei thâo: Dŭm mta mnơ̆ng ƀơ̆ng dưi tŭk mkra mơ̆ng phŭn, agha, hla kyâo dliê hluê si knhuah gru, jing jăk êdi, ƀâo mgưi, jiă kma mnâo mñañ čư̆ dliê.

“Nao hlăm klei bi lông, hmei mâo 4 mta mnơ̆ntg ƀơ̆ng knhuah gru. Tal 1 jing kăn ăm, jing kăn kruah, kêñ, tal dua jing djam guôl hwiê tŭk hlăm đĭng đrao, tal 3 jing djam ana mtei, tal 4 jing prôk ăm. Jih jang dŭm mta mnơ̆ng ƀơ̆ng anei mă mơ̆ng dliê pioh mđam, lŭk mbĭt, ƀâo mngưi leh anăn ƀơ̆ng jăk êdi”.

Hơ̆k mơak hĭn jing hdră kdŏ mmuñ mơ̆ng  mnuih ƀuôn sang, phung thâo mbruă mơ̆ng 8 ƀuôn rang mdah. mâo ƀuôn mâo truh 5 klei kdŏ mmuñ, ƀuôn ƀiă ăt mâo 2 klei kdŏ mmuñ. DŬm klei mmuñ ênhiang, klei tông čing mâo mta phŭn bi mnĭ kơ klei hdĭp mrâo, klei khăp êkei mniê, klei bi mđĭ ai, mtô lač kơ anak čô, hriăm hră mơar, bi ktưn mă bruă knuă…Sa hlăm dŭm klei kdŏ mmuñ mâo êpul mkŏ mjing yap jing jăk êdi jing klei tông jing “Huă mơak mdiê mrâo” mơ̆ng êpul tông čing hđeh ƀuôn Kon Wang. Êpul tông čing mâo 14 čô hđeh ti gĭ 16 thŭn, mơ̆ng pô thâo mbruă A Tiêp mtô. Ñu brei thâo:

“Kyua mâo klei khăp leh anăn hriăm mơ̆ng phung thâo mbruă nao êlâo hmei thâo kơ đa đa ênhiang tông čing. Truh kơ ară anei, kâo dưi mkŏ mjing 4 êpul tông čing, hlăm anăn mâo 1 êpul krah hlăk, 1 êpul êdam êra leh anăn giăm anei hĭn jing 2 êpul tông čing hđeh. Hruê anei êpul tông čing hđeh nao hgŭm tông čing jăk êdi, đru hlăm klei tŭ jing hlăm klei bi lông anei”.

Nao hlăm klei bi lông, phung tuê dưi ktuê dlăng bruă tŭk  mkra dŭm mta mnơ̆ng ƀơ̆ng knhuah gru, leh anăn lông ƀơ̆ng dŭm mta mnơ̆ng ƀơ̆ng jăk yâo mơ̆ng dŭm djuê ana Lăn Dap Kngư. Mbĭt hŏng anăn, phung tuê nao hgŭm hlăm klei mjĕ mjuk dhar kreh, lông hlăp dŭm klei hlăp lêñ đưm…ngă kơ klei bi lông jăk leh anăn mơak hĭn. Hŏng dŭm knhuah dhar kreh, mnuih Sêdang ktưn hưn dưi đru mguôp hlăm hdră “Ƀuôn hlăp lêñ - Ƀuôn Kưt mmuñ” hŏng lu mta bruă lu jơr, jăk mơak. A Hmrong ti ƀuôn hgŭm Tân Tiến, čar Dak Lak yăl dliê:

‘Klei bi lông msĕ sơnei kâo ƀuh jăk êdi, đru kơ mnuih ƀuôn sang Sedang hmei thâo mpŭ hĭn kơ knhuah dhar kreh djuê ana pô. Êlâo dih, grăp thŭn mnuih ƀuôn sang hlăm ƀuôn hgŭm čŏng mkŏ mjing, mâo lu klei hlăp lêñ đưm, klei tông čing, kdŏ mmuñ. Klei bi lông tŭk knă hruê anei ăt djŏ hŏng mnơ̆ng ƀơ̆ng knhuah gru djuê ana pô, msĕ si hla djam dliê, ktôñ, guôp hwiê, ana mtei leh anăn êsei brông”.

Ơ ƀĭng dôk hmư̆! Hdră “Ƀuôn hlăp lêñ, ƀuôn kưt mmuñ”   mkŏ mjing ti ƀuôn hgŭm Tân Tiến, čar Dak Lak, jing klei bi lông pĕ tông kdrăp djuê ana, tŭk mkra mnơ̆ng ƀơ̆ng, bruă mă đưm…čiăng mđĭ hĭn klei bi mguôp dŭm djuê ana. Anei ăt jing klei čiăng êdi hlăm klei hdĭp mnuih ƀuôn sang, đru kriê pioh knhuah dhar kreh leh anăn jing mnơ̆ng hiu čhưn ênguê iêo jak phung tuê.

Amâo djŏ knŏng jing klei bi lông, ƀiădah hlăm klei hdĭp, mnuih Sêdang ti ƀuôn Kon Hrĭng, să Čư̆mgar, čar Dak Lak djă pioh nanao knhuah dhar kreh pô. Hlăm anăn Knăm huă mdiê mrâo dưi mkŏ mjing grăp thŭn jing wưng êpul êya mñă klă klei tŭ yuôm knhuah dhar kreh, klei bi mguôp, iêo jak phung tuê hriê ti ƀuôn sang.

Mơ̆ng aguah ưm, amai Ngân mprăp leh điŏ ƀâo mngưi mơ̆ng gŏ sang pô buh pla, čiăng ngă điŏ brông. Amai brei thâo, anei jing sa hdră bhiăn yuôm hlăm ƀuôn, kyuanăn srăng mprăp jăk êdi. Điŏ dưi kpei bi doh, tram hŏng êa, leh anăn jiă hlăm đĭng đrao, ăm dlông kpur pui.

“Kâo hơ̆k mơk dưi mbĭt hŏng mnuih ƀuôn sang tŭk mkra dŭm mta mnơ̆ng ƀơ̆ng djuê ana. Thŭn anei boh mnga mâo ênoh kyuanăn ƀuôn sang hơ̆k mơak sơnăk.”

Gŏ sang tah amâo djŏ knŏng mprăp điŏ brông leh anăn kđeh čĭm ăm, ƀiădah lŏ mâo mnơ̆ng jăk êdi: čĭm kuih dliê. Tah brei thâo, hluê sĭ klei bhiăn mnuih Sêdang, kuih jing mnơ̆ng bi rai mdiê. Kyuanăn srăng mă kuih leh anăn ngă yang čiăng akâo kơ yang rang mgang boh mnga.

“Mâo mnŭ snăn mă mnŭ, mâo kan mă kan, mâo kkuih mă kkuih. Ƀŏng kan snăn myun kyua kan ênang dôk hlăm êa kyua anăn êđăp. Bi kkuh bi rai mnơ̆ng pla mjing snăn truh thŭn kơ anăp đăm brei ñu lŏ bi rai mnơ̆ng ôh.”

Leh bi leh bruă mprăp kơ mnơ̆ng ngă yang, klei ngă uang mâo mkŏ mjing kdrưh kơăm ti sang êpul êya, hŏng klei hgŭm mơ̆ng khua mduôn, khua ƀuôn leh anăn mnuih ƀuôn sang. Dŭm mta mnơ̆ng ƀơ̆ng msĕ si điŏ brông, čĭm ăm, kpiê čeh… dưi myơr kơ phung yang. Vi Voan, Khua ƀuôn Kon Hring, brei thâo:

          “Mnuih ƀuôn sang hur har drông hruê anei leh sa thŭn mă bruă suăi êmăn, hruê anei lui leh bruă knuă hriê tinei, hlei mâo ya mta mnơ̆ng snăn hrăm mbĭt ai tiê hŏng knăm mơak jing pô nao yơh čiăng kriê pioh knhuah dhar kreh mnuih Sêdamh mơ̆ng aduôn aê pô.”

Leh klei bhiăn ngă yang, jih ƀuôn srăng hrăm mbĭt nao ti sang êpul êya, anôk mâo mnơ̆ng ƀơ̆ng dưi mbha kơ khua mduôn truh kơ phung hđeh. Hlao êsei myơr kơ phung yang ară anei jing leh mnơ̆ng ƀơ̆ng mbĭt kơ êpul êya, hŏng mnơ̆ng ƀơ̆ng djuê ana: điŏ brông, mnŭ ăm, djam dliê, jih jang dưi mkra mjing mơ̆ng mdiê mrâo leh anăn leh anăn mnơ̆ng mơ̆ng dliê kmrơ̆ng Lăn Dap Kngư. Phung tue hiu c čhưn msĕ si Phạm Kerstin, mnuih Alêmăng, bi kngăr snăk ti anăp ai êwa knăm mơak jăk siam:

"Knăm mơak jăk siam snăk, ngă kơ kâo ƀuh mơak êdi. Kâo čiăng dlăng klei hdĭp jăk siam djuê ana tinei. Ai êwa jăk snăk, klei hdĭp mnuih ƀuôn sang tinei klă sĭt jăk siam.”

Knăm mơak huă êsei mrâo ti ƀuôn Kon Hring jing gưl kơ grăp čô mnuih ƀuôn sang bi êdahj klei khăp kơ tue, bi hgŭm leh anăn klei bi kah mbha. Amai Nguyễn Thị Yên, ti Buôn Ea Sang, să Čư̆ Mgar, čar Dak Lak brei thâo, dŭm mta mnơ̆ng ƀơ̆ng jăk klă sĭt  jăk êdi, leh anăn boh nik dhar kreh knăm mơak snăn bŏ hŏng kdrưh kơăm.

“Anei jing gưl tal êlâo kâo hgŭm hlăm knăm mơak. Mâo lu klei hlăp lêñ leh anăn knăm mơak ăt jăk snăk kyua anăn kâo hur har tơdah hlai mbĭt hlăm knăm mơak sa ƀuôn sang snăn.”

Knăm mơak huă êsei mrâo mnuih Sêdang ti ƀuôn Kon  Hring, să Čư̆ Mgar, čar Dak Lak klă sĭt jing wăl bi mguôp êpul êya, anôk ênoh yuôm dhar kreh, čar Dak Lak klă sĭt jing wăl mguôp êpul êya, anôk ênoh dhar kreh, klei bi hgŭm leh anăn klei mơak leh sa yan hrui êmiêt boh mbha dưi kah mbha, kriê pioh leh anăn lar bra hlăm djăp mta mnơ̆ng ƀơ̆ng, djăp kƀông tlao. Klei hdĭp dhar kreh lu jơr leh anăn jăk siam mnuih ƀuôn sang dưi kriê pioh, mđĭ lar, jing sa mta mnơ̆ng dhơ̆ng hiu cchưn ênguê êpul êya jăk siam iêô jak lu tue hiu čhưn.