Hŏng mnuih ƀuôn sang Bahnar ti čar Gia Lai, Knăm ngă yang luh phŭn săt yuôm bhăn êdi kyua anei jing hdră bhiăn tal êlâo hlăm klei hdĭp mơ̆ng grăp čô. Hdră bhiăn anei lač jăk, hmăng hmưi yang kơup mgang, răng mgang phung hđeh hriê kơ prŏng, suaih pral. Anei jing hdră bhiăn brei kơ hđeh hnưm jing sa čô hlăm gŏ sang, găp djuê leh anăn yang ƀuôn.

Klei ngă yang luh phŭn săt dưi ngă prŏng amâodah điêt ăt hluê si klei găl mơ̆ng gŏ sang, ƀiădah srăng mâo sa drei mnŭ ăm, 2 čeh kpiê. Êngao kơnăn, ayŏng adei, găp djuê ăt bi đru mguôp thiăm čeh kpiê, mnŭ, bip…hluê si klei thâo mâo pô, čiăng ngă klei đru, hơ̆k mơak mbĭt, ngă klei bi mguôp hlăm gŏ sang, găp djuê. Leh mprăp djăp mnơ̆ng ngă yang, hđeh leh luh phŭn săt leh anăn gŏ sang mâo anăn iêo kơ hđeh srăng iêo pô nao ngă yang.

“Ơ Phung yang, hruê anei gŏ sang ngă yan luh phŭn săt kơ hđeh anei. Akâo kơ yang brei kơ hđeh anei klei suaih pral, mâo klei kjăp, amâo mâo klei êngoh duam, hmăng hmưi phung yang kơup mgang, rông ba, ktrâo atăt hđeh anei hriê kơ prŏng. Akâo kơ lăn adiê hơêč hmưi kơ hđeh anei hriê kơ prŏng pral, mâo klei suaih pral, mâo klei kreh kriăng, hdĭp êđăp ênang jih klei hdĭp…”

Leh klei ngă yang, grăp čô bi huă ƀơ̆ng mơak kơ hđeh leh luh phŭn săt leh anăn mâo anăn, mơak kơ gŏ sang mâo sa čô hgŭm mrâo. Bi kpiê ngă yang luh phŭn săt gŏ sang srăng mdơ̆ng tal êlâo kơ pô mă ƀuê, anei jing klei čiăng lač jăk mơ̆ng gŏ sang hŏng pô mă ƀuê đru leh kơ pô amĭ kkiêng anak êđăp ênang. Leh anăn mduôn ƀuôn mdơ̆ng kpiê kơ amĭ ama hđeh čiăng akâo klei hơêč hmưi…Leh anăn mmông anăn hlăm gŏ sang ăt bi mlih klei iêo pia, hŏng anăn hđeh anăn. Mduôn ƀuôn Y Thanh ti ƀuôn K’Dung, să H’ra, čar Gia Lai brei thâo, êlâo dih mnuih Bahnar mĭn sơnei: Grăp čô hđeh dưi dlăng jing anak mnuih, jing sa čô hgŭm hlăm gŏ sang, djuê ana leh anăn êpul êya leh dưi mkŏ mjing klei ngă yan luh phŭn săt leh anăn mâo anăn.

“Êjai hđeh mrâo kkiêng, ka luh phŭn săt, ka mâo anăn knŏng dưi dlăng jing msĕ hŏng hlô hŏng hluăt, ka jing anak mnuih. Tơdah hlăm wưng anăn hđeh awăt, amâo myun djiê hĕ, phung amĭ ama leh anăn gŏ sang ba nao dơr msĕ hlô mnơ̆ng, amâo ngă klei čang ênuh ôh. Bi tơdah adiê pap, hơêč hmưi truh ơ hđeh lu phŭn săt amĭ ama, găp djuê hơ̆k mơak, ngă klei ngă yang luh phŭn săt leh anăn mâo anăn. Mmông anăn hđeh anăn dưi dlăng jing anak mnuih”.

Hluê si klei bhiăn mơ̆ng mnuih Bahnar, hlăm klei hdĭp ngăn dŭm knăm yuoom bhăn, ƀiădah klei ngă yang luh phŭn săt mâo boh tŭ yuôm hĭn kyua knăm anei amâo djŏ knŏng đru kơ hđeh jing sa čô hlăm gŏ sang leh anăn yang ƀuôn, ƀiădah lŏ jing wưng gŏ sang bi êdah klei lač jăk hŏng phung yang kơup mgang kơ hđeh găn wưng anak ĭ hŭi hyưt. Mduôn ƀuôn Y Thành lŏ lač:

“Mnuih Bahnar hmei truh kơ ară anei ăt djă pioh klei ngă yang luh phŭn săt anei. Kyua klei ngă yang anei jing hdră bhiăn yuôm bhăn čiăng kơ êpul êya dlăng kơ hđeh anei jing anak mnuih, jing sa čô hgŭm hlăm yang ƀuôn. Anei ăt jing klei ngă yang tal êlâo hlăm klei hdĭp mơ̆ng mnuih Bahnar čiăng akâo kơ yang hơêč hmưi, brei kơ phung hđeh đĭ hriê kơ prŏng, suaih pral truh kơ mduôn...”

Ơ ƀĭng dôk hmư̆! Hlăm dŭm hdră bhiăn hlăm klei hdĭp mơ̆ng mnuih Bahnar, mơ̆ng mmông k’kiêng truh kơ wĭt hŏng aduôn aê tâo tiêt, lŏ mâo klei ngă yang mơak thŭn jŏk. Anei jing jing sa hdră bhiăn siam, bŏ hŏng knhuah anak mnuih, bi êdah klei thâo mpŭ, rông ba ia tiê yang ƀuôn leh anăn bi êdah knhuah siam hlăm dhar kreh dôk dơ̆ng ƀơ̆ng huă mơ̆ng mnuih Bahnar.

Thŭn anei, Ching ti ƀuôn Tuơh Ktu, să Đak Đoa, čar Gia Lai bŏ 70 thŭn. Anak čô mkŏ mjing Knăm hdĭp jŏk kơ ñu hlăm ai êwa hơ̆k mơak. Anak čô mơ̆ng djăp anôk wĭt tinei, grăp  čô ba dŭm mta mnơ̆ng ƀơ̆ng jăk ƀiădah bŏ hŏng klei khăp: bŭng mdiê, braih, mnŭ, čeh kpiê… amâodah blah mñam djuê ana pô mñam. Ƀuh anak čô suaih asei mlei, bi hgŭm, hdơr knga kơ amĭ ama. Ching mgei ai tiê:

“Thŭn anei, kâo bŏ 70 thŭn, kâo ƀuh mơak snăk. Wăt anak čô hriê bi mguôp ŭn mnŭ, mnơ̆ng ƀơ̆ng huă… hŏng klei hgŭm mơ̆ng găp djuê taih kbưi hriê mơak. Kâo ƀuh mơak snăk! Kâo čang hmăng anak čô hriê kơ prŏng, ngă bruă knuă bi jăk jing, thâo bi khăp, mpŭ kơ aduôn aê, amĭ ama čiăng mâo klei hdĭp jăk mơak”.

Jing knăm mơak prŏng, gŏ sang djuê ana Ching kă sa drei êmô ti wăl tač čiăng ngă yang. Pô riu yang kwưh kơ phung yang, akâo kơ pô arăng ngă yang mâo klei suaih pral, hdĭp jŏk sui thŭn, mbĭt anăn hơêč hmưi kơ anak čô jăk mơak, ngă bruă găl ênưih, klei hdĭp trei mđao. Leh ngă yang, êmô dưi čih, mjkrra mjing lu mta djam djuê ana. Klei huă ƀơ̆ng mơak hdĭp jŏk jing sa knăm mơak. Grăp čô bi ênŭm ênap djiêo čeh kpiê, ƀơ̆ng čim êmô, čĭm ŭn, mmuñ ênhiang mmuñ djuê ana. Hlăk anăn jih jang anak čô mơ̆ng anak khua truh kơ phung čô djă ba wăt čhiêm cĭm, amâodah giê čŭt kđeh čĭm ƀâo mngưi myơr kơ amĭ ama, aduôn aê.

Klei năng mđing jing ŭn, êmô… čiăng ngă yang mơak hdĭp jŏk amâo djŏ knŏng hjăn sa čô anak blei ôh, ƀiădah jih jang phung anak čô amai adei hlăm gŏ sang hrăm mbĭt mguôp prăk leh anăn mkŏ mjing hlăk êjai amĭ ama adôk suaih, dôk thâo săng čiăng kơ amĭ ama bi huă mnăm, mơak hŏng anak čô. Yao, 72 thŭn, ti ƀuôn Piơm să Đak Đoa, lač: Knăm mơak hdĭp jŏk jing yuôm bhăn snăk, bi mklă bruă klam, klei bi mguôp sa êrah, jing klei mơak kơ amĭ ama leh anak čô mâo klei tŭ jing:

“Knăm mơak hdĭp jŏk (Chruih sŏk so) mâo mkŏ mjing hlăk anak čô ngă bruă duh ƀơ̆ng tŭ jing. Mâo klei hdĭp hơĭt kjăp snăn mkŏ mjing čiăng kơ amĭ ama dưi ƀơ̆ng mnơ̆ng ƀơ̆ng jăk phung anak čô ngă leh. Ayŏng adei găp djuê srăng nao mơak mñai, hơêč hmưi, hlei mâo kpiê snăn srăng ba kpiê, mnuih amâo mâo ôh ăt srăng nao mơak mơh.”

Bi Chôn ti ƀuôn Tuơh Ktu, să Đak Đoa mrâo hrăm mbĭt hŏng ayŏng amai adei mkŏ mjing knăm mơak hdĭp jŏk kơ amĭ ama, brei thâo:

“Ayŏng adei kâo ƀuh mơak snăk kyua mkŏ mjing leh Knăm mơak dhĭp jŏk kơ amĭ ama. Dŭm mta mnơ̆ng dhơ̆ng hruê anei ayŏng adei hmei bi mguôp čiăng mơak hŏng amĭ ama, huă mnăm hŏng anak čô… čang hmăng kơ aduôn aê suaih pral hŏng anak čô.”

Hlue si khua mduôn Lick, ti ƀuôn Piơm, să Đak Đoa, čar Gia Lai: Mơ̆ng sui le, hlăm keli hdĭp mnuih Bahnar, klei bi êdah klei khăp mâo klei mpŭ. Leh anăn klei thâo hdơr kơ mnuih Bahnar mâo bi êdah 2 knăm mơak prŏng kơ amĭ ama. Anăn jing Knăm hdơr knga (Teh nhŭng ăn kră) leh anăn Knăm mơak hdĭp jŏk (Chruih sŏk ko). Mnuih Bahnar bi mĭn, klei thâo hdơr knga jăk hĭn amâo djŏ jing  leh amĭ ama djiê leh ôh, ƀiădah adôk hdĭp, amĭ ama dưi dưn klei mơak mơ̆ng klei hriê kơ prŏng, klei ênŭm ênap. Khua mduôn Lick, hlak mblang:

“Leh mjing gŏ êsei mkăn, dôk hjăn phung ung mô̆ gĭr ngă bruă knuă, leh mâo klei găl snăn ngă klei hdơr knga kơ amĭ ama, hŏng mnơ̆ng dhơ̆ng jing băn, mơiêng ao djuê ana, ŭn… Leh anăn mâo klei duh mkra jăk leh, ayŏng adei sa amĭ suaih pral, amĭ ama mduôn dôk hdĭp snăn bi mguôp blei ŭn, êmô jăk hĭn čiăng ngă knăm hdĭp jŏk kơ amĭ ama. Čiăng kơ amĭ ama mduôn adôk hdĭp snăn mâo čĭm phung anak čô pô ngă leh, tơdah djiê leh mâo êmô kbao dưn mơh snăn amĭ ama kăn dưi ƀơ̆ng mơh. Kyua ană, diñu mkŏ mjing knăm“Chruih sŏk ko anei.”

Knăm mơak hdĭp jŏk Bahnar lač kơ klei jăk siam, dlăng myuôm kơ amĭ ama, mguôp hlăm gŏ sang, êpul êya leh anăn kriê pioh knhuah gru. Rup aduôn aê, amĭ ama jăk mơak hlăm kiê kngan anak čô, mnuih ƀuôn sang bi kah mbha klei mơak jing leh klei bi knăl kơ knuih hdĭp khăp mnuih Bahnar.

Hlăm klei hdĭp mrâo, dŭm klei bhiăn jăk siam mnuih Bahnar ăt dưi kriê pioh, amâo djŏ knŏng pioh kơ klei dhar kreh jăk siam djuê ana ôh, ƀiădah lŏ jing klei mñă hlăm bruă mkŏ mjing dŭm anôk hiu čhưn ênguê êpul êya, iêô jak lu phung tue hriê ti krĭng lăn dap kngư jăk siam.