Ti krah čư̆ dliê Đăk Tô (čar Quảng Ngãi), êpul hiu čhưn ênguê ala tač êngao hơ̆k mơak êjai dưi hmư̆ ênai brô̆ Klông put, kdrăp pĕ tông mơ̆ng mnuih Sêdang. Kngan kpăt, pah giăm mbah đĭng brô̆, mkŏ mjing ênai kwang hŏng grăp ênhiang, msĕ si bi râo djăp mta, ba pô hmư̆ hlăm ênhiang bi kna plah wah anak mnuih hŏng dliê kmrơ̆ng.
Hŏng mnuih Sêdang, brô̆ klông put amâo djŏ knŏng jing kdrăp pĕ tông, hlăm anăn mâo wăt klei đăo knang hŏng dŭm knhuah dhar kreh nao mbĭt hŏng bruă pưk hma. Hluê si klei mĭn mnuih ƀuôn sang, dŭm đĭng đrao ngă brô̆ jing anôk dôk mơ̆ng amĭ mdiê. Nhạc sĩ-nghệ sĩ Ưu tú A Duh - khua kiă kriê hđăp êpul kdŏ mmuñ čar Kon Tum (hđăp) brei thâo, dŭm bĕ đĭng mơ̆ng brô̆ klông put mâo ênhiang myang mơ̆ng čư̆ dliê.
“Hluê si klei mĭn mơ̆ng mnuih Sêdang, đĭng đrao, đĭng kram adôk dôk mơ̆ng mgăt jing amĭ mdiê dôk hlăm anăn. Hlăm klei ba yua, ya dŏ yuôm hĭn arăng srăng dưm hlăm đĭng đrao. Dŭm bĕ đĭng đrao dưm mdiê. Dinu mă nao buh mdiê, leh anăn dưm mdiê hlăm đĭng. Bruă dưm mdiê hlăm đĭng kyua diñu mpŭ kơ mdiê, mdiê dơr hlăm lăn, mơ̆ng anăn ñu srăng čăt đĭ. Leh buh mdiê dơ̆ng jih drei hmư̆ ñu mñê ''khung, khung, khung'' ti hma anăn. Ñu mnê, msĕ hŏng ênai mmuñ. mơ̆ng anăn diñu khăt đŭt dlông, điết prŏng mdê mdê, čiăng mkra brô̆”.
Brô̆ klông put hlăm dhar kreh mnuih Sedang mâo lu klei jăk êdi. Drei hmư̆ pô thâo mbruă A Blôih, ti ƀuôn hrĭng, ƀuôn hgŭm čư̆ mgar, čar Dak Lak yăl dliê:
“Aduôn aê drei đưm leh lač: mơ̆ng sui sĭn leh, mâo sa gŏ sang mnuih Sêdang truh kơ yan hrui wiă, amĭ ama mtă kơ dua čô anak pô dlăng sang brei diñu nao hma, tăm ktiă, suôt hlô mnơ̆ng. Êkŭt amĭ ama, dua amai adei ênguôt leh anăn hia. Truh kơ mlam ktang ênguôt kơ amĭ ama hĭn êjai. Amai ñu mă sa bĕ đĭng leh anăn khăt hĕ tŭ dua nah, dưm đĭng ti dring sang. Truh kơ mlam, angĭn thut ktang, dua amai adei hmư̆ ênai mơ̆ng đĭng đrao. Ƀuh mdê êdi, dua amai adei pah ti mbah đĭng mâo ênai. Mơ̆ng anăn dua amai adei lŏ nao koh thiăm đa đa đĭng đrao điêt prŏng, đŭt dlông mdê mdê, leh anăn ênau mơ̆ng grăp đĭng anăn ăt mdê mdê. Kyua mâo ênai mñê put put hlăk anăn dua amai adei pia anăn gơ̆ klông put, Klông jing đĭng, put jing bi hmô kơ ênai mâo mơ̆ng đĭng anăn”.
Hluê si Nhạc sĩ A Duh, klei mdê mơ̆ng êlâo truh kơ ară anei, klông put knŏng brei kơ phung mniê, kyua ñu nao mbĭt hŏng bruă klam bi mjum mgăt mdiê mơ̆ng phung mniê hlăm dhar kreh mơ̆ng mnuih Sêdang. Ênai mơ̆ng klông put dưi lač jing bi mjum mngăt mdiê, brei mâo lu boh kroh. Phung mniê hlăp klông put hlăm dŭm knăm mơak msĕ si huă mdiê mrâo, ngă yang pin êa leh anăn bi kƀĭn aguah tlam brei mâo ai êwa hơ̆k mơak. Nhạc sĩ A Duh hlăk mblang:
“Mnuih Sêdang mĭn sơnei, dŭm mta yuôm dôk hlăm đĭng knŏng mâo phung mniê, phung mniê pah kơh mnơ̆ng anăn dôk sui hlăm đĭng. Tơdah brei phung êkei pah yan mdiê srăng phiơr đuê̆. Kyuanăn, phung êkei amâo dưi yua ôh klông put. Knŏng phung mniê đuč, phung mniê pah yan mdiê srăng hmưi leh anăn dôk nanao hlăm đĭng anăn. Klei mĭn mơ̆ng aduôn aê drei jing sơnăn”.
Ênai Klông Put amâo djŏ knŏng mjing klei jăk siam mdê hjăn hlăm ênai kdrăp tông ayŭ mơ̆ng dliê kmrơ̆ng Lăn Dap Kngư ôh ƀiădah lŏ ba klei mrâo mrang kơ lu phung čih mkra klei mmuñ ksiêm hriăm, mđĭ kyar leh anăn mâo lu klei tông mdah kơ đĭng Klông Put. Nghệ sĩ ưu tú Vũ Lân - Khua hđăp Êpul kdŏ mmuñ djuê ana čar Dak Lak ăt jing mnuih ksiêm hriăm leh anăn mkra mjing dŭm mta kdrăp tông ayŭ djuê ana ti Lăn Dap Kngư ktưn hưn lač, Klông Put jing sa hlăm kdrăp tông ayŭ jăk siam hĭn dlông rŏng lăn.
''Êngao kơ ênhiang mmuñ phŭn, jing ênhiang mmuñ mâo ênhiang ti dlông leh anăn ti gŭ mâo klei mmuñ thiăm kơ ênhiang anăn snăn phung čih mkra klei mmuñ lŏ jia anăn jing ênhiang mmuñ lu mta. Klông Put ăt jing sa hlăm dŭm kdrăp tông ayŭ bi êdah lu ênhiang anăn. Leh anăn dŭm ênhiang anăn ñu čŏng mâo ƀiădah ăt dôk êlam hlăm dŭm kdrêč mdê hjăn hlăm ênhiang mmuñ djuê ana. Leh anăn kyua klei anăn, wăt tơdah drei mdah Việt Nam kơ mnuih ala tač êngao amâodah drei mdah Klông Put ti ala čar mkăn snăn diñu dlăng Klông Put jing kdrăp tông ayŭ yuôm bhăn hĭn dlông rŏng lăn, leh anăn klei mdê hjăn anăn jing phung mbruă pah Klông Put amâo sô̆ ôh kngan hlăm đĭng”.
Klông Put amâo djŏ knŏng jing kdrăp tông ayŭ ôh ƀiădah lŏ jing ênai ai tiê mnuih Sêdang. Ênai jiă kma ênhiang klei hdĭp mguôp hŏng pưk hma, jing klei bi mguôp êpul êya. Pô mbruă êdah êdi Y Sinh –mniê đảng viên êdah êdi mnuih Sêdang ti să Đăk Tô, čar Quảng Ngãi pioh leh jih ai tiê čiăng mtô ênhiang mmuñ djuê ana, hlăm anăn mâo Klông Put kơ phung mda asei. Hlai hlăm knăm mơak ƀuôn sang msĕ si : mơak huă êsei mrâo, knăm mơak tlŏ kbao, ngă yang pin êa…dŭm ênhiang mmuñ djuê ana, ênai čing čhar leh anăn klông put jiă kma hlăm ai tiê klei mĭn Y Sinh. Ñu luă gŭ brei thâo:
“Hlăk điêt kâo khăng hlue phung amai, amĭ ama nao pưk hma. Mmông mdei dôk hlăm pưk, hmư̆ phung amai mtô pah Klông Put. Thâo hlăp kdrăp tông ayŭ djuê ana pô jing ktưn hưn, ăt kyua ênai anei yua pruh hlô mnơ̆ng bi rai pưk hma. Kâo ăt mâo mơh ƀiă klei thâo anăn myun thâo yua hĕ kdrăp tông ayŭ djuê ana pô”.
Pô mbruă Y Sinh thâo yua lu kdrăp tông ayŭ djuê ana, ƀiădah ñu ăt khăp kơ Klông Put, kyua anăn jing anôk dôk kơ “Amĭ mdiê”, ba klei trei mđao, jăk mơak leh anăn êđăp ênang. Hlue si ñu, čiăng dưi mâo ênai êdu êun snăn phung pah brei hruăm, hŏng klei kkui asei mlei bi mguôp hŏng klei pah kngan, mjing êwa kjăp snăn kơh mâo ênai mñê jăk siam, mdê hjăn.
“ Hlue si klei bhiăn djuê ana Sêdang jing kâo gĭr mtô kơ anak čô. Tơdah anak čô hmei mâo ƀiă klei thâo hlăp kdrăp tông ayŭ djuê ana snăn brei mtô kơ diñu, brei djă pioh mngăt êwa kdrăp djuê ana. Kâo pô nao mdah leh ti lu anôk snăn arăng thâo kral kâo, diñu akâo kơ kâo mtô brei. Kyua anăn, drei dưi kriê pioh kdrăp tông ayŭ djuê ana pô”.
Tuôm ngă leh lu mta bruă, jing nai, leh anăn knuă druh Êpul hgŭm phung mniê kdriêk Đăk Tô, čar Kon Tum hđăp, ƀiădah Pô mbruă êdah êdi Y Sinh pioh jih ai tiê čiăng kriê pioh leh anăn mđĭ lar klei jăk siam ênhiang djuê ana, hlăm anăn mâo ênai Klông Put. A Ken- Knuă druh Adŭ bruă dhar kreh să Đăk Tô, čar Quảng Ngãi brei thâo: wăt tơdah mdei jih thŭn mă bruă leh, ƀiădah pô mbruă Y Sinh ăt lŏ dơ̆ng nao djăp ƀuôn sang, tui duah phung khăp kơ kdrăp djuê ana mrâo čiăng mtô kơ klei khăp ênhiang djuê ana.
Hmei mpŭ snăk kơ pô mbruă Y Sinh. Kyua ñu jing pô jih ai tiê hŏng ênhiang djuê ana hlăp Klông Put mbruă snăn. Kâo jing pô khăng bi tuôm, bi trông leh anăn mkŏ mjing klei kdŏ mmuñ, atăt êpul nao mdah ti lu anôk hlăm kdriêk, hlăm čar boh nik êngao čar, kâo ƀuh pô mbruă Y Sinh hur har hgŭm. Kyua ênhiang mmuñ djuê ana mâo leh hlăm mngăt êwa ñu, boh nik ñu thâo pah klông Put jăk snăk.
Hŏng klei đru mguôp êdah êdi hlăm bruă djuê ana, 10 thŭn êlâo, Y Sinh mâo Knŭk kna mđup brei anăn knăl Pô mbruă êdah êdi. Lŏ dơ̆ng bi lar dhar kreh djuê ana pô, ti Ƀuôn Dhar kreh - hiu čhưn ênguê dŭm djuê ana Việt Nam (ƀuôn prŏng phŭn Hà Nội), pô mbruă Y Sinh amâo djŏ knŏng mdah kdrăp tông ayŭ mbruă ôh, hưn mthâo dhar kreh Sêdang hŏng ƀĭng găp hlăm ala čar leh anăn ala tač êngao. Ñu mblang kơ Klông Put, yăl dliê kơ klei klei “pah hơ uôn mngăt mdiê” leh anăn ênoh yuôm djuê ana mnuih Sêdang.
Viết bình luận