Wăl tač prŏng Bi hgŭm mguôp, Pleiku, mčhĭr mơuăt hŏng ênai dŭm kdrăp tông ayŭ djuê ana mơ̆ng mnuih Bahnar hlăm Hruê mơak Dhar kreh dŭm djuê ana kluôm čar Gia Lai tal 2 thŭn 2023. H’Thương, 12 thŭn, hŏng đŏk mmuñ kwang siam dôk mmuñ klei mmuñ “Cô gái vót chông” hŏng klei Bahnar. Anei jing klei mmuñ jăk êdi mơ̆ng nhạc sĩ Hoàng Hiệp dưi mblang klei Bahnar, jăk êdi tơdah mmuñ mbĭt hŏng kdrăp brô̆ t'rưng,  klông pút, goong). H’Thương mơak, brei thâo:“Kâo thâo tông brô̆ T’rưng mơ̆ng hlăk 9 thŭn. Dlăng aê lehanăn amĭ tông brô̆ T’rưng kâo khăp êdi, kyua anăn kâo lač kơ aê lehanăn amĭ mtô kâo tông. Ară anei kâo thâo tông leh. Kâo srăng gĭr lŏ hriăm lu hĭn, čiăng dưi thâo tông raih hĭn lu klei mmuñ..”

Amai Yna Tan, amĭ H’Thương jing pô kăp ktrâo lač kơ anak pô tơdah nao mdah hdră tông, Amai yăl dliê: “Anăn kâo Tan, kâo khăp êdi kơ kdrăp tông ayŭ djuê ana mnuih Bahnar, msĕ si brô̆ T’rưng – brô̆ anei mâo leh aê aduôn pô mơ̆ng đưm êlâo kriê pioh kjăp. Kâo dưi hriăm kơ brô̆ anei lehanăn ară anei kâo tông raih leh. Ară anei kâo lŏ gĭr mtô kơ ênuk gưl êdei čiăng kriê pioh, mđĭ lar kdrăp tông ayŭ djuê ana mơ̆ng đưm anei. Ară anei kâo gĭr mtô kơ phung anak čô, čiăng kơ ênai brô̆ anei mâo kwang nanao hlăm klei hdĭp grăp hruê, amâo luič ram. Čiăng kơ ênuk čô anak thâo khăp, mpŭ kơ kdrăp djuê ana mơ̆ng đưm, bi kriê pioh knhuah siam dhar kreh djuê ana mơ̆ng đưm”.

Hlăm wăl anôk prŏng ti Wăl tač Bi hgŭm mguôp, Pleiku, ti gŭ êyui kyâo prŏng, mâo lu phung tuê hiu čhưn ênguê lehanăn mnuih ƀuôn sang dôk mđing hmư̆ ênai kwang mơ̆ng dŭm kdrăp tông ayŭ djuê ana mâo pô mbruă Byơh tông. Amai Tan brei thâo, gŏ sang amai ti să Hà Ra, čar Gia Lai. Nao ti hruê mơak, gŏ sang amai mâo 5 čô mơ̆ng 3 ênuk gưl, mâo: Amai ñu jing pô mbruă êdah kdlưn Byơh, mbĭt hŏng adei êkei Tum, 2 čô anak ñu jing Hu Xy lehanăn H’Thương.

Ti hruê mơak dhar kreh dŭm djuê ana čar Gia Lai, phung tuê hiu čhưn jăk ei ƀuh brô̆ T’rưng mâo 46 đĭng. Anei jing kdrăp mâo pô mbruă êdah kdlưn Byơh mkra:“Kâo mkra brô̆ t’rưng anei maoa 46 đĭng. Leh kâo khăt đrao kâo ƀhu 1 mlan kơh krô. Lehkơnăn kâo ba tram hlăm êa sa hruê kăm, kdjŏng mă ba ƀhu ti dlông pra pui 2 truh kơ 3 hruê kam kơh kâo mă mkra. Koh đrao pô ruă đrao prŏng bi knar, kpal khua đei kăn jăk, bi êpih mda đei ăt kăn jăk mơh.

Phung tuê hiu čhưn ênguê lehanăn mnuih ƀuôn sang alŭ wăl bi kngăr êdi hŏng gŏ sang mnuih Bahnar mdah raih êdi hdră tông kdrăp djuê ana, mbĭt hŏng ênhiang mmuñ êdu ê’un ba grăp čô nao dlăng, dưi hmư̆ msĕ si mŭt hlăm sa wăl anôk jăk êdi. Yũng, ti să H’Ra, čar Gia Lai brei thâo: “Djuê ana Bahnar ti să H’Ra snăn mâo gŏ sang Byơh jing pô mbruă, mơ̆ng êlâo truh kơ ară anei ñu krơ̆ng kjăp nanao knhuah dhar kreh jăk siam mơ̆ng djuê ana Bahnar. Gŏ sang ñu kreh nao hgŭm hlăm dŭm knăm mơak dhar kreh čing čhar mâo alŭ wăl mkŏ mjing lehanăn mâo mă klei pah mni. Ñu pô ăt mtô kơ phung čô anak hlăm gŏ sang, kơ phung êdam êra hlăm alŭ wăl.

Dŭm ênai kwang mơ̆ng kdrăp mkra mơ̆ng alê, đrao msĕ si kma leh hlăm kđeh êrah mơ̆ng pô mbruă êdah kdlưn Byơh lehanăn dưi lŏ čuê truh kơ ênuk gưl čô anak. Hluê thŭn mlan, klei khăp kơ kdrăp tông ayŭ djuê ana ăt ƀrư̆ ƀrư̆ đĭ hriê kơ prŏng hlăm gŏ snag diñu. Diñu ba jao, mtô klei thâo kơ hdră tông ayŭ mbĭt hŏng klei thâo mkra kdrăp tông ayŭ djuê ana kơ dŭm ênuk gưl. Čiăng mơ̆ng anăn, dŭm ênai kwang mơ̆ng kdrăp tông ayŭ mnuih Bahnar srăng dưi mdah hlăm klei hdĭp, knăm mơak mơ̆ng ƀuôn sang jĕ giăm taih kbưi.

Pô mbruă Byơh brei thâo: “Hlăm gŏ sang, mơ̆ng leh kâo thâo mă bruă, kriê pioh kdrăp pĕ tông djuê ana pô, snăn kâo lŏ dơ̆ng mtô bi hriăm kơ čô anak. Truh ară anei phung hđeh bŏ hŏng klei khăp ênai kdrăp pĕ tông pô mơ̆ng čư̆ dliê anei. Hlăm gŏ sang kâo mâo leh 4 čô thâo mkra, lehanăn thâo yua jih jang kdrăp anăn. Msĕ si Tan, anak mniê tal êlâo kâo, ñu thâo mkra lehanăn thâo tông kŏk T’rưng. Tal dua jing Tum – anak êkei tal 2, thaoa mkra lehanăn thâo tông kŏk T’rưng, tông Ting ning. Tal 3 jing Tâm ăt thâo raih mơh mkra lehanăn djă yua kdrăp anăn. Leh kơ anăn truh kơ čô dua nah, thâo leh sơăi tông kŏk  T’rưng. Kâo mơak snăk kyua anak čô khăp sơăi, lehanăn thâo bi đru kriê pioh kdrăp pĕ tông djuê ana pô”.

Khăp, lehanăn kriê pioh kdrăp djuê ana, gŏ sang mnuih Bana anei lŏ thâo mkra mjing kdrăp pĕ tông pioh hlăm dŭm wưng mơak hlăm ƀuôn sang ba yua, lehanăn mjing leh mnơ̆ng kơ bruă hiu čhưn ênguê. Amai Yna Tan brei thâo:“Kdrăp pĕ tông mơ̆ng djuê ana pô mâo msĕ si kŏk T’rưng, Ting ning... snăn gŏ sang mkra mjing mă, lehanăn thâo ba yua sơăi hlăm grăp knăm mơak mâo mơ̆ng ƀuôn sang lehanăn hlăm yang ƀuôn. Ară anei hmei čŏng mkra mjing, lehanăn lŏ thâo tông hlăm dŭm ênhiang mrâo msĕ mơh. Msĕ si kŏk T’rưng dơ̆ng mơ̆ng jar điêt hlŏng truh kơ prŏng, lehanăn truh kơ Ting ning, amâodah čing angĭn, brô̆ Kơni, lu đa đa hmei pioh kơ bruă mdah hŏng tue hiu čhưn.”

Mkra lehanăn mdah dŭm kdrăp djuê ana pô, mjing leh lu mta mnơ̆ng pioh bi hdơr msĕ mơh, gŏ sang Byơh amâo mâo djŏ knŏng lŏ thiăm eneoh mâo ba wĭt, ƀiădah lŏ jing phung bi kriê pioh kơ dhar kreh, phung lŏ yăl dliê kơ knhuah gru dhar kreh djuê ana pô hŏng tuê hiu čhưn ênguê hŏng dŭm ênai mñê jăk snăk.

Lač kơ kdrăp pĕ tông djuê ana pô, pô mbruă Byơh khăp yăl dliê kơ Ting ning. Mơ̆ng hlăk điêt êjai tui amĭ ama nao kơ hma, mmông mdei msăn… ênai Ting ning jing leh msĕ si ênai kboh êran hlăm klei hdĭp ñu. Ñu thâo hlăp mơ̆ng hlăk mrâo 11 thŭn, truh ară anei giăm 60 thŭn leh. Byơh jing leh sa čô mnuih bŏ hŏng klei khăp kơ brô̆  Ting ning, thâo mkra lehanăn thâo ba yua raih kdrăp anei.

Brô̆ Ting ning (amâo dah pia Goong) mnuih djuê ana Bahnar mâo mkra hŏng mơô prŏng mđơr hŏng păl kngan. Ti akŏ đĭng mâo mbluôp boh giêt krô jing anôk bi krơ̆ng êwa. Brô̆ Ting mñê kwang ngă kơ ai tiê mnuih bluh đĭ klei mơak, nao mđrĭgn hŏng hrue hơ̆k mơak, tăp năng êdu êun, bi êdah kơ ai tiê klei khăp, hlăm klei bi khăp êkei mniê… bi kčŭt ai tiê anak mnuih. Pô mbruă Byơh bi mĭn ƀuh brô̆ Ting ning mnuih djuê ana Bana srăng dôk nanao mbĭt hŏng thŭn mlan:“Ting ning ba hriê klei mơak kơ lu mnuih. Tơdah amâo lŏ mâo ôh brô̆ anei, sĭt nik klei hdĭp snăk ênguôt êưn. Anei jing kdrăp yua nao mđrĭng hŏng klei hdĭp aguah tlam mlam hrue mơ̆ng mnuih djuê ana Bana. Kyuanăn, kâo dôk hdơr nanao klei aê aduôn mtă brei thâo kriê pioh bi jăk kdrăp anei.”

Mơ̆ng đưm adih leh, brô̆ Ting ning ñu siă suôr hŏng klei hdĭp mnuih djuê ana Bana. Bi hŏng phung êkei êdam Bana, Ting ning lŏ jing kdrăp pioh bi êdah ai tiê klei khăp pô hŏng mniê êra. Kyua klei anăn yơh, mnuih Bana ƀi hmô brô̆ Ting ning jing ai tiê klei khăp mơ̆ng phung êkei bi êdah hŏng phung mniê diñu khăp. Hmôt, ti ƀuôn Tuơh Kơtu, ƀuôn hgŭm Đak Đoa, čar Gia Lai, sa hlăm phung thâo ba yua brô̆ Ting ning jăk êdi hlăm alŭ wăl lač:“Hlăk dôk êdam mphŭn dô, nao čhưn hŏng mniê êra, yua hŏng brô̆  Ting ning anei yơh, snăn mniê êra, wăt amĭ ama diñu mơak ai tiê pŏk ƀăng jum pô đĭ čhưn, ba yua brô̆ Ting ning yơh ngă leh kơ ai tiê lu mnuih mâo klei kčŭt, lehanăn khăp hmư̆… Ênai brô̆ Ting ning hmư̆ jăk êdi hlăm brô 9, 10 h mlam, êjai djăp mta ênai dơ̆ng ñăt kriêp, snăn ênai brô̆ dơ̆ng kwang, jih jang mnuih bi ngĕ hmư̆. Kâo khăp snăk brô Ting ning lehanăn srăng kriê pioh ñu tơl jih klei hdĭp”.

Brô̆ Ting ning mâo ba yua hlăm lar ƀar, amâo mâo klei kăm biăt ôh hlăm klei ba yua, ti sang hĕ thâodah hlăm hma. Hlăm anôk huă knăm, hlăm ƀuôn sang… Hŏng mnuih  Bana, brô̆ Ting ning msĕ si kma leh hlăm klang êrah lehanăn ai tiê. Ênai brô̆ mjing kơ klei hdĭp ƀuôn sang mâo nanao klei mơak mñai, ai tiê anak mnuih dưi pŏk mơak, jăk ênang hlăm klei hdĭp.

Hlăm ai êwa hdĭp mrâo, brô Ting ning hlăk dôk mjing kơ klei hdĭp mrâo, lŏ iêo ba lu tue hriê čhưn. Leh brô̆ Ting ning dơ̆ng kwang, ai tiê anak mnuih dơ̆ng bi kčŭt, lehanăn jơ̆ng kngan čiăng bi kdŏ čhuang hlue ênai brô̆. Ênai brô msĕ si lŏ ba kơư ai tiê klei hdĭp mơak mñai hĭn hlăm ƀuôn sang, ngă kơ jih jang mnuih khăp hĭn kơ klei hdĭp.