Jing leh klei mưng, grăp thŭn, mnuih Jarai ti ktuê krông Ayun lŏ bi kƀĭn ti čư̆ Tao Yang (ƀuôn Plei Ơi, să Čư A Thai, čar Gia Lai) čiăng mkŏ mjing klei ngă yang akâo hjan “Mtao pui”. Hlăm wăl myang hing ang mơ̆ng čư̆ dliê, ênai čĭng kwang ti krah čư̆ dliê, phung đru bruă mơ̆ng mtao pui ênuk 14 ngă yang. Pô thâo mbruă Ksor Lol, kreh iêo jing Aê Sơ răk klei kwưh: “Ơ Yang êa! Hruê anei, mnuih ƀuôn sang hlăm ƀuôn hriê myơr mnơ̆ng ngă yang, myơr ai tiê kơ yang. Kâo kơ yang kơup mgang kơ mnuih ƀuôn sang, čiăng êjai grăp blư̆ grăn hnoh krông, găn hnoh êa mâo klei êđăp ênang, amâo mâo klei truh. Akâo kơ yang brei kơ pin êa bŏ dlai êa, amâo mâo khuôt, čiăng kơ mdiê, kơ đang ktơr mtah mdah, ktrŏ boh, sang djiê bŏ dlai! Akâo kơ yang đru kơ mnuih ƀuôn sang mâo klei suaih pral, hdĭp êđăp ênang, bi mguôp msĕ ayŏng adei. Akâo mâo angĭn hjan siam, ana pla mjing čăt đĭ, brei kơ êmô, kbao, ŭn mnŭ bi bŏ dlai, brei kơ anak čô hlăm ƀuôn mâo klei suaih pral, klei hdĭp trei mđao, ƀuôn sang yâo mơak”.

Knăm ngă yang mkŏ mjing hlăm ai êwa kdrưh kơăm, hŏng klei hgŭm mơ̆ng lu mnuih ƀuôn sang mơ̆ng nah dhŭng msĕ si Phú Túc, Ayun Pa, Phú Thiện; truh kơ nah dưr msĕ si Pleiku, Chư Pah, amâodah hriê mơ̆ng nah Yŭ msĕ si Čư̆ Prŏng, Čư̆ Pưh…Nay Keng hriê mơ̆ng alŭ Rbai, să Phú Thiện brei thâo: “Grăp blư̆ mâo knăm mơak, mnuih ƀuôn sang mơ̆ng djăp anôk ba sơăi mnơ̆ng ngă yang kơ Mtao Pui. Mnơ̆ng mngă yang jing kbao, ŭn, mnŭ, čeh kpiê, mdiê braih… Knăm ngă yang mkŏ mjing ti anôk myang hlăm dliê kpal. Anei jing krĭng kăm ghă, mnuih ƀuôn sang amâo dưi mŭt ôh. Knŏng mâo Mtao pui leh anăn phung kăp đru jĕ giăm ñu kơh dưi ngă klei bhiăn ngă yang.  Klei myang leh anăn klei yuôm bhăn anăn ngă kơ rup mtao Pui jing kdrưh hĭn hlăm ai tiê mnuih ƀuôn sang, jing sa klei bi knăl hlăm klei đăo.”

Pô mbruă êdah êdi Ksor Lol (khăng iêô jing Ơi Sơ) ăt jing pô bi ala kơ mnuih ƀuôn sang Rbai, să Ia Piar, kdriêk Phú Thiện (êlâo dih) ară anei jing să Phú thiện, ngă klei ngă yang iêo hjan, brei thâo kơ klei ngă yang yuôm bhăn anei. “Grăp thŭn mnuih ƀuôn sang hlăm ƀuôn bi hrăm mbĭt ngă yang êa ti pin êa, anôk dưi dlăng msĕ si phŭn klei hdĭp. Hluê si mnuih ƀuôn sang, yang êa jing yang  mgang anak mnuih diñu nao kơ hnoh êa, hnoh krông. Kyuanăn, ngă yang êa mâo boh tŭ dưn yuôm bhăn, mnuih ƀuôn sang akâo kơ yang kơup mgang êjai găn êa krông, hnoh êa, grăp čô mâo klei êđăp ênang, amâo mâo klei truh. Boh nik, mnuih ƀuôn sang hlăm ƀuôn akâo ko yang êa ktuê dlăng, răng mgang phung hđeh grăp hruê nao răng êmô, kbao, amâo brei diñu lĕ buh amâodah mngăt êa”.

Leh klei kwưh mbĭt hŏng sač êa ti tian phung khua mduôn čiăng akâo klei suaih pral, klei yâo mơak, pô riu yang kkuh 3 blư̆ kơ yang leh anăn hlĭng êa hlăm čeh kpiê. Leh pô ngă yang mnăm kpiê, ênai hgơr, ênai čing kwang, ñu kgŭ ƀrư̆ ƀrư̆, ngă msĕ si ktlang mblang siap čiăng ba klei kwưh kơ yang. Hlăm klei kdrưh kơăm, ênai čing, ênai hgơr, ênai ngă yang kwang mơ̆ng pô đru bruă, grăp čô mnuih ƀuôn sang ktuê dlăng hŏng klei mpŭ kơ phung yang leh anăn hmăng hmưi phung yang hmư̆ klei kwưh mơ̆nh ƀuôn sang leh anăn brei êa hlĭm hjan. Rmah Phiết, ti ƀuôn Plei Tel A nao hlăm klei ngă yang brei thâo:“Hơ̆k mơak êdi, kdriêk mkŏ mjing leh anăn hmei nao hlăm klei ngă yang akâo hjan hruê anei, hmei hmăng hmưi srăng lŏ krŭ wĭt knhuah gru leh anăn dhar kreh mơ̆ng mnuih Jarai.”

Mbĭt hŏng klei ngă yang akâo hjan knhuah gru mơ̆ng mnuih Jarai, wưng anei lŏ mkŏ mjing klei bi lông dhar kreh – mjuăt ktang asei mlei dŭm djuê ana ti wăl anôk kriê pioh gưl ala čar Plei Ơi. Klei bi lông mâo êbeh 300 čô mbruă mơ̆ng 10 ƀuôn hgŭm hŏng lu mta bruă êdah êdi msĕ si: tông čing, pơ̆k mñam, hrĭ mñam, krah rup, mkra kdrăp pĕ tông djuê ana, mmuñ ênhiang, kdrăp pĕ tông djuê ana, anôk ba čhĭ boh mnga bruă lŏ hma…

Boh nik klei bi lông êran mâo anăn “Hluê knhuang Mtao pui” ăt dưi mkŏ mjing, bi mâo ai êwa hơ̆k mơak kơ knăm mơak. Hlăm knăm mơak, anôk čhĭ mnia boh mnga dưi mkŏ mjing čiăng hưn mdah dŭm mnơ̆ng dhơ̆ng OCOP leh anăn mnơ̆ng jăk yâo mơ̆ng alŭ wăl, đru kơ klei blei yua leh anăn mnơ̆ng ƀơ̆ng kơ phung tuê.

 Phạm Thị Kiều, sa čô tuê nao hlăm knăm mơak brei thâo:“Mâo dŭm knhuah gru dhar kreh, klei ngă yang akâo hjan, ngă yang kơ boh mnga, kâo ƀuh ba wĭt boh tŭ dưn lar bra kơ knhuah gru dhar kreh mơ̆ng mnuih djuê ƀiă ti alŭ wăl tinei čiăng grăp čô hriê ti anôk anei dưi ƀuh kơ hdră klă sĭt čiăng bi lar dŭm boh rŭ dưn knhuah gru nao kơ tač êngao dưi jăk hĭn”.

Mbĭt anăn, hlăm knăm mơak, phung tuê leh anăn mnuih ƀuôn sang alŭ wăl mâo wưng dưi ñŭ kma leh anăn hlăp dŭm klei hlăp lêñ đưm msĕ si: bhir boh, giê theh, guôm ală mă bip, guôp ală biêng hruh, mmiă hla čhiăm gru. Yă Nghẽo ti ƀuôn hgŭm Ia Hiao hriê ti knăm mơak brei thâo: Mnuih ƀuôn sang Jarai bi kƀĭn ênŭm ênap čiăng mkŏ mjing knăm mơak, čiăng hdơr leh anăn lač jăk kyua mâo boh mnga leh dŭm hruê mlan mă bruă suăi êmăn. Anei jing wưng čiăng kơ grăp čô hdơr knga hŏng lăn adiê brei leh angĭn hjan siam, mâo boh kroh. Kâo hmăng hmưi knăm mơak sơnei srăng mâo mnuih Jarai lŏ dơ̆ng kriê piôh kơ anak čô êdei anăp”.

Ktưn hưn jing mnuih ƀuôn sang krĭng Mtao Pui, Rơmah Yơi, pô mâo kơhưm ti Plei Ơi brei thâo, mơ̆ng dŭm ênuk leh, klei hdĭp mơ̆ng mnuih Jarai tinei nao mbĭt hŏng klei yăl dliê kơ dŭm ênuk mtao Pui. Kyuanăn, klei ngă yang akâo hjan Mtao Pui mâo boh tŭ yuôm hĭn. “Hmei ktưn hưn kyua mâo jih jang 14 ênuk Mtao pui. Mtao pui amâo djŏ jing pô djă klei dưi, ƀiădah jing mtao ai tiê myang, mâo mnuih ƀuôn sang dŭm ƀuôn êlan mphŭ leh anăn kkuh mpŭ. Hlăm klei hdĭ ai tiê mơ̆ng yang ƀuôn, Mtao pui mâo bruă klam msĕ si kdrông mkŏ plah wah anak mnuih hŏng yang, bi ala kơ mnuih ƀuôn sang čiăng akâo kơ angĭn hjan siam, mâo boh mnga, ƀuôn sang êđăp ênang, suiah pral”.

Nguyễn Đức Thuận – Adŭ bruă dhar kreh ƀuôn hgŭm  Chư A Thai, čar Gia Lai brei thâo, Bruă sang čư̆ êa čar Gia Lai bi mguôp leh hŏng anôk bruă Hàn Lầm kreh knhâo yang ƀuôn Việt Nam mkŏ mjing klei kƀĭn trông kreh knhâo “Mtao pui - klei yăl dliê đưm leh anăn boh sĭt ară anei”, bi trông kơ hdră êlan kriê pioh, bi lar wăl anôk kriê pioh Plei Ơi.

Nguyễn Đức Thuận brei thâo, klei kƀĭn bi tŭ dưn mđĭ hnơ̆ng Wăl anôk kriê pioh dhar kreh, hƀuê ênuk ala čar Plei Ơi jintg Wăl anôk kriê pioh ala čar. “Hluê si klei hmăng hmưi mơ̆ng mnuih ƀuôn sang alŭ wăl, grăp thŭn Bruă sang čư̆ êa ăt uêñ mĭn, duh bi liê, đru kơ bruă kriê pioh klei ngă yang akâo hjan Mtao Pui, jing knhuah dhar kreh phŭn mơ̆ng alŭ wăl. Grăp thŭn, mnuih ƀuôn sang Plei Ơi jing phŭn mơ̆ng klei ngă yang akâo hjan Mtao pui. Mnuih ƀuôn sang sa ai, nao hgŭm dŭm klei bi lông dhar kreh čiăng hưn mdah rup Plei Ơi leh anăn čar Gia Lai”.

Knăm ngă yang akâo hjan Mtao Pui mơ̆ng mnuih Jarai dưi tŭ yap jing mnơ̆ng kriê pioh amâo êdah klă gưl ala čar, Plei Ơi (anôk phung mta pui hdĭp mda) ăt mâo phung kreh knhâo mñă brei mđĭ hnơ̆ng jing wăl kriê pioh gưl ala čar. Klei anăn amâo djŏ knŏng bi klă kơ klei gĭr kriê pioh dhar kreh ƀiădah lŏ jing gru hmô dhar kreh mơ̆ng mnuih Jarai, pŏk klei găl prŏng kơ Lăn Dap Kngư. Anei jing klei ktưn hưn mơ̆ng yang ƀuôn, pŏk klei găl čiăng hưn mdah bruă hiu čhưn ênguê dhar kreh, iêo jak phung tuê hriê čuă dlăng kơ klei siam krĭng lăn anei.

Dưi bi klă, Klei ngă yang akâo hjan Mtao Pui jing bruă dhar kreh, hiu čhưn ênguê jăk êdi, hưn mdah rup leh anăn klei găl mđĭ kyar bruă hiu čhưn ênguê mơ̆ng čar Gia Lai. Hluê anăn iêo jak klei duh bi liê, bi mguôp hŏng dŭm alŭ wăl mkăn, mkŏ mjing tur knơ̆ng čiăng ngă bruă hiu čhưn ênguê phŭn. Klei ngă yang akâo hjan mtao Pui ti Chư A Thai leh dưi mkŏ wĭt jing leh bruă hiu čhưn ênguê hlăm grăp wưng hruê 30-4, 1-5. Hlăm grăp knăm mơak, alŭ wăl drông mơ̆ng 6.000 - 8000 gưl čô mnuih ƀuôn sang leh anăn phung tuê. Leh anăn ăt mơ̆ng knăm mơak, mkŏ mjing klei bi mguôp hŏn dŭm anôk hiu čhưn ênguê alŭ wăl, bi mguôp hưn mdah boh mnga bruă lŏ hma êdah êdi, mơ̆ng anăn đru hlăm klei iêo jak duh bi liê, hưn mdah bruă hiu čhưn ênguê.