Klei bhiăn dhar kreh djuê ana Mạ
Chủ nhật, 09:37, 01/09/2024 VOV Tây Nguyên VOV Tây Nguyên
VOV4.Êđê - Hlăm 54 djuê ana Việt Nam, mnuih Mặ mâo hlăm brô êbeh 40.000 čô, dôk hlăm 34 čar, ƀuôn prŏng hlăm lăn čar, ƀiădah lu hĭn dôk ti čar Lâm Đồng, Đồng Nai. Mơ̆ng đưm đă dih, mnuih Mặ hdĭp hŏng bruă pưk hma, kyuanăn, diñu ăt dôk djă pioh knhuah gru dhar kreh djuê ana pô.

Ăt msĕ hŏng dŭm djuê ana ƀiă mkăn hdĭp ti krĭng Lăn dap kngư prŏng siam, mnuih Mạ hdĭp mda mƀĭn hlăm grăp ƀuôn pia jing Ƀon. Êlâo adih, grăp Ƀon mâo mơ̆ng 5 – 10 boh sang dlông, jing anôk dôk hdĭp mơ̆ng gŏ sang amâo dah lu gŏ êsei điêt sa thul kơŭt. Grăp gŏ sang mâo hjiê mdiê lehanăn anôk tŭk knă hjăn. Khă snăn klei hdĭp ară anei mâo lu klei bi mlih, dŭm boh sang dlông ară anei amâo lŏ dôk lu ôh ƀiădah hrô hŏng anăn jing dŭm boh sang dlông đŭt hĭn, điêt hĭn mơh. Ăt msĕ mơh dŭm djuê ana ti Lăn dap kngư, mnuih Mạ mâo knhuah dhar kreh siam, êlâo hĭn dưi bi êdah ti kdrăp čŭt hơô dưi mñam hluê hdră pơ̆k mñam djuê ana.

Hluê si klei bhiăn djuê ana, mniê Mạ mơ̆ng 9, 10 thŭn mâo leh Aduôn, Amĭ mtô kơ bruă, mtô kơ hdră pơ̆k mñam. Čiăng dưi pơ̆k mñam mnơ̆ng siam, mnuih Mạ brei hluê ngă lu hdră, mơ̆ng bruă pla ana hmlei, mkra mrai, ñuôm êa mil lehanăn pơ̆k mñam. Kdrăp pơ̆k mñam hŏng kyâo lehanăn ana kram, alê ƀiădah mnuih Mạ mjing leh dŭm mta mnơ̆ng pơ̆k mñam mâo mnga, gru grua siam, jăk ală dlăng. Ti dŭm mta mnơ̆ng pơ̆k mñam, mnuih ƀuôn sang kreh mñam dŭm mta mnơ̆ng juăt mưng leh hŏng mnuih ƀuôn sang msĕ si: ana kyâo, čĭm čap, hlô mnơ̆ng, sang dlông, gơ̆ng ngă yang…

Hruê anei, khădah mâo lu leh êa mil arăng mkra mơ̆ng êlâo ƀiădah mnuih ƀuôn sang ăt krơ̆ng kjăp bruă pla ana hmlei, mkra mrai, ñuôm êa mil lehanăn pơ̆k mñam dŭm mta mnga, boh đêč siam mơ̆ng djuê ana pô mơ̆ng đưm. Amai Ka Thoa, ti Bon Đạ Nghịch, să Lộc Châu, ƀuôn prŏng Bảo Lộc, čar Lâm Đồng, brei thâo:

Đĭ adŭ 4 amĭ kâo mtô leh kơ hdră pơ̆k mñam mnơ̆ng. Ară anei kâo thâo mñam leh mơh, bi dŭm du grua, boh đêč dleh kâo ăt tui hriăm hŏng mnuih khua thŭn, phung khua mduôn mơh. Kyua bruă pơ̆k mñam mnơ̆ng djuê ana amâo dưi lui ôh, brei pô thâo kriê pioh bruă aduôn aê pô mơ̆ng êlâo lehanăn krơ̆ng kjăp knhuah dhar kreh mơ̆ng aê ama pô.

Klei lu jơr kơ êa mil, klei siam mơ̆ng dŭm mta mnga, boh đêč mjing leh klei siam êdi hlăm kdrăp čŭt hơô mơ̆ng mnuih Mạ. Anei ăt jing knhuah siam hlăm kdrăp čŭt hơô mnuih Mạ mkă hŏng dŭm mta mnơ̆ng pơ̆k mñam mơ̆ng mnuih ƀuôn sang mkăn hlăm kluôm ala.

Mnuih Mạ mơ̆ng sui hŏng anei hdĭp hŏng bruă ngă lŏ hma, diñu mâo klei mĭn yan ngă bruă djŏ boh mnga amâo dah h’aĭ, trei mđao amâo dah ư̆ êpa jing kyua Yang (adiê) lehanăn Yang mdiê, yang dliê, yang êa, yang čư̆ bi mklă brei. Mơ̆ng klei mĭn anei mjing leh klei bhiăn ai tiê klei mĭn đăo ngă yang lač jăk kơ Phung Yang. Dŭm klei bhiăn ngă yang kơ hdră ngă lŏ hma dưi bi êdah klei bi knar plah wah anak mnuih lehanăn phung yang. Mnuih ƀuôn sang mkŏ mjing dŭm klei bhiăn ngă yang čiăng lač jăk kơ phung yang, akâo kơ adiê jăk êa hlĭm hjan, yan ngă bruă djŏ boh mnga, mnuih ƀuôn sang trei mđao. Knăm ngă yang kơ yang mdiê dưi mprăp hlăm sa mlan, mnuih ƀuôn sang mdơ̆ng gơ̆ng ngă yang, sa boh sang hŏng kram, mprăp djăp ênŭm mnơ̆ng ngă yang. Nguyễn Đắc Lộc – pô ksiêm hriăm kơ dhar kreh dŭm djuê ana ti čar Lâm Đồng brei thâo:

“Mnơ̆ng ngă yang mâo bê, mnŭ, bip lehanăn kpiê čeh. Hluê si klei mĭn mnuih Mạ, bê jing mnơ̆ng bi ala kơ čư̆ dliê, bip jing mnơ̆ng bi ala kơ êa lehanăn mnŭ jing mnơ̆ng bi ala kơ klei hdĭp aguah tlam, kyua anăn 3 mta mnơ̆ng anei amâo dưi kƀah ôh hlăm knăm ngă yang.”

Êpul êya mnuih Mạ mâo lu klei čih, yăl dliê djuê ana mâo lu klei yăl dliê đưm, dŭm klei mmuñ djuê ana pia jing "tam bớt".

Kdrăp tông djuê ana mâo rĭng čing 6 boh. Tơdah tông mâo mbĭt wăt hgơr mkra hŏng klĭt kbao dưi tông tal êlâo, krơ̆ng ênhiang tông lehanăn lŏ tông mñă wĭt êlâo kơ mjưh ruê̆. Phung êkei Mạ kreh ayŭ ki, tù và hŏng ki kbao. Dŭm hdră dhar kreh, kdŏ mmuñ hluê dŭm kdrăp djuê ana jăk siam msĕ si: čing, hgơr, ki… hlăm anăn hdră tông čing čhar mâo boh tŭ yuôm hlăm klei hdĭp, ai tiê klei mĭn mơ̆ng mnuih ƀuôn sang, hluê si klei mĭn mơ̆ng mnuih Mạ, êlâo adih čing ăt mâo klei hdĭp ai tiê klei mĭn msĕ anak mnuih, thâo mơak, ênguôt… msĕ si anak mnuih drei.

Dŭm thŭn giăm anei, hŏng klei đru mơ̆ng Anôk bruă dhar kreh dŭm čar, knhuah dhar kreh mnuih Mạ mâo klei mđing kriê pioh lehanăn mđĭ lar boh tŭ yuôm, boh nik dŭm klei bhiăn lehanăn ƀuôn bruă djuê ana. Ti dŭm čar mâo mnuih Mạ hdĭp, hŏng bruă hluê ngă Hdră “Kriê kjăp knăm m’ak, mnga, boh đêč, čing čhar lehanăn kdrăp tông ayŭ dŭm djuê ana tinei mtam” lu klei bhiăn dhar kreh jăk siam mơ̆ng mnuih ƀuôn sang dưi mđing dlăng, kriê pioh kjăp./.

VOV Tây Nguyên

Viết bình luận

TIN CÙNG CHUYÊN MỤC