VOV4.Êđê - Bi mlih klei mĭn ngă bruă lŏ hma, mđing bi hgŭm wăl anôk mnia mblei čiăng hưn mthâo mnơ̆ng dhơ̆ng bruă lŏ hma hlăk jing hdră êlan mrâo mơ̆ng ƀĭng ngă lŏ hma ti čar Gia Lai. Khădah tlă anăp amâo djŏ ƀiă ôh hŏng klei dleh dlan lehanăn lông dlăng, ƀiădah hŏng klei gĭr hlăm bruă bi hgŭm hrui blei mnơ̆ng dhơ̆ng, lu ƀĭng ngă lŏ hma mâo leh hdră bi hgŭm kjăp čiăng hrui blei mnơ̆ng dhơ̆ng hŏng klei jăk găl, čhĭ mâo ênoh h’ĭt kjăp. Mơ̆ng hdră bi hgŭm, lu mta mnơ̆ng dưi duh bi liê mđĭ leh hnơ̆ng tŭ yuôm, hnơ̆ng tŭ jăk čiăng bi mklă OCOP, mơ̆ng anăn đru kơ mnơ̆ng dhơ̆ng dưi hưn mthâo kjăp hlăm wăl anôk mnia mblei.

Thŭn 2019, Trần Quang Sơn, sa čô ƀĭng ngă lŏ hma pla tiu doh ti să Nam Yang, kdriêk Đăk Đoa, čar Gia Lai ăt dôk rŭng răng ka thâo ôh si srăng ngă čiăng hưn mdah tiu doh pô pla mjing leh truh kơ kngan phung blei yua. Khădah, klei găl truh kơ ñu leh bruă djŏ tuôm alŭ wăl pŏk ngă hdră OCOP “Grăp să sa mta mnơ̆ng”. Wăt tơdah mâo lu klei ka thâo leh anăn mâo lu klei dleh dlan, ƀiădah leh mâo dŭm anôk bruă djŏ tuôm gĭr đru, hriăm mjuăt, Sơn jhŏng duh bi liê ba “tiu hrah” hlăm hdră OCOP lehanăn dưi bi mklă 3 mtŭ gưl čar. “Mơ̆ng leh ngă hlăm hdră OCOP snăn pô mđĭ hnơ̆ng jăk ênoh yuôm mnơ̆ng dhơ̆ng. Tal sa mnơ̆ng pô mkra mjing hluê si hnơ̆ng čuăn jing amâo yua ôh êa drao răng mgang mnơ̆ng mjing, leh anăn hbâo Ĕngre. Duh bi liê kdrăp mnơ̆ng čiăng mkra mjing êlam, bi mâo mnơ̆ng dhơ̆ng klă klơ̆ng.”

Mkra mjing hjăn, điêt srăng dleh dưi mđĭ klei bi ktưn mơ̆ng boh mnga lŏ hma ti anôk ba čhĭ. Kyua anăn čiăng phung blei yua thâo lu hĭn kơ krĭng pla mjing tiu doh Nam Yang, Sơn hŏng lu ƀĭng ngă lŏ hma bi hgŭm hŏng Êpul hgŭm bruă lŏ hma Nam Yang čiăng mđĭ ktang mkra mjing tiu doh, mjing anăn knăl čiăng mđĭ ênoh yuôm mnơ̆ng dhơ̆ng.

Mâo klei bi hgŭm, mkra mjing hluê hdră, hnơ̆ng čuăn mâo hră bi mklă mơ̆ng anôk bruă djŏ tuôm, anăn truh ară anei tiu doh mơ̆ng Êpul hgŭm bruă Nam Yang dưi bi mklă OCOP 4 mtŭ ti čar Gia Lai. Anei dưi dlăng msĕ si sa bruă yuôm bhăn đru mguôp ba mnơ̆ng dhơ̆ng ƀĭng ngă lŏ hma hlăm krĭng mđĭ klei dưi bi ktưn hŏng tiu mkăn ti anôk ba čhĭ. Nguyễn Tấn Công, Khua Êpul hgŭm kriê dlăng Êpul hgŭm bruă Nam Yang, kdriêk Đăk Đoa brei thâo: “Hmei mâo mnơ̆ng dhơ̆ng OCOP djăp 4 mtŭ pŏk mlar anôk ba čhĭ. Boh nik, hdră mkăp kơ anôk čhĭ mnơ̆ng OCOP kluôm ala. Tal 2, hmei mâo hdră êlan đru ênoh prăk čiăng mkŏ mjing sang mkra mjing mnơ̆ng lŏ hma. Hmei ngă leh anăn mkra mjing mơ̆ng bruă lŏ hma doh truh kơ kngan phung yua leh anăn mđĭ ênoh mnơ̆ng dhơ̆ng.”

 Mbĭt hŏng dŭm čar Lăn Dap Kngư, klei găl kơ mnơ̆ng dhơ̆ng lŏ hma mdê hjăn ti Gia Lai msĕ si kphê, tiu, kñŭl, êa hnuê, braih leh anăn dŭm mta êa drao… mâo ƀĭng ngă lŏ hma, êpul hgŭm bruă duh bi liê mđĭ kyar jing mnơ̆ng dhơ̆ng OCOP.

Sa hlăm dŭm klei bi mklă klă klơ̆ng, anăn jing braih mơ̆ng ƀĭng ngă lŏ hma ti kdrăn lŏ Phú Thiện, kdriêk Phú Thiện, čar Gia Lai. Êlâo dih, hlăm yan hrui êmiêt, mnuih ƀuôn sang wiă mdiê čhĭ mtam ti lŏ hŏng ênoh amâo hơĭt. Khădah, leh dua thŭn hŏng klei gĭr mkŏ mjing anăn knăl “braih Phú Thiện”, ƀĭng ngă lŏ hma bi hgŭm hŏng êpul hgŭm bruă ti alŭ wăl mkŏ mjing kdrăn lŏ prŏng, ba yua dŭm mjeh mdiê djăp hnơ̆ng čuăn, mkra mjing hluê hdră Vietgap. Mguôp hŏng ênoh duh bi liê mơ̆ng Knŭk kna đru, ƀĭng ngă lŏ hma đru mguôp klei găl hŏng êpul hgŭm bruă duh bi liê kdrăp bi thu, kdrăp kpei čiăng mkra mjing braih. Ară anei “Braih Phú Thiện” truh kơ kngan phung blei yua djăp hnơ̆ng čuăn OCOP  4 mtŭ. Phạm Ngọc Nghĩa, Khua Êpul hgŭm bruă Čư̆ A Thai, kdriêk Phú Thiện, Gia Lai brei thâo: Ară anei, êpul hgŭm bruă dưm kdrăn lŏ 140 ha, mguôp hŏng 70 gŏ êsei mnuih ƀuôn sang čiăng mkra mjing 3 mta braih djăp hnơ̆ng čuăn OCOP 4 mtŭ mkăp kơ anôk ba čhĭ. “Thŭn 2019, Êpul hgŭm bruă djăp hnơ̆ng čuăn 3 mtŭ êpul braih JO2, LH12, TP 25 djăp hnơ̆ng čuăn 3 mtŭ. Thŭn 2020 Êpul hgŭm bruă djăp hnơ̆ng čuăn 4 mtŭ 3 mtŭ êpul braih anei. Thŭn 2019 Êpul hgŭm bruă ba čhĭ braih hnơ̆ng man dưn, snăn thŭn 2020, Êpul hgŭm bruă mkra mjing 1 thŭn 3 êtuh ton. Thŭn 2021, lu hră akâo blei leh anăn bi kuôl kă hŏng êpul hgŭm bruă čiăng pŏk mlar anôk ba čhĭ, dŭm krĭng wăl hlăm čar leh anăn êngao čar”.

Hluê si bruă lŏ hma čar Gia Lai, hlăm wưng êgao, ƀĭng ngă lŏ hma mâo leh klei bi mlih jăk hlăm klei mĭn mkra mjing, mđing duh bi liê kơ hnơ̆ng jăk boh mnga lŏ hma čiăng ngă djŏ klei čiăng ƀrư̆ lu mơ̆ng anôk ba čhĭ. Mbĭt hŏng anăn, hdră OCOP pŏk ngă, mjing leh klei iêu jak, mnơ̆ng dhơ̆ng jăk mơ̆ng ƀĭng ngă lŏ hma mkra mjing dưi đru bi mklă, đru kơ hdră mkra mjing mơ̆ng ƀĭng ngă lŏ hma dưi bi mlih.

Hluê si klei tĭng mơ̆ng anôk thơ̆ng kơ bruă, dŭm mta mnơ̆ng dhơ̆ng dưi bi mklă OCOP ti Gia Lai mâo hnơ̆ng tŭ jăk, lu jơr kơ mta, hruh đŭng, rơ̆ng klei kčah mtrŭn kơ tem, anăn knăl, bi mklă phŭn agha anôk pla mnơ̆ng dhơ̆ng. Mơ̆ng anăn đru mkŏ mjing leh hdră bi hgŭm hrui blei mnơ̆ng dhơ̆ng plah wah ƀĭng ngă lŏ hma, êpul hgŭm bruă hŏng anôk bruă duh mkra. Đru kơ ƀĭng ngă lŏ hma tui duah wăl anôk hrui blei h’ĭt kjăp. Čiăng thâo săng klă hĭn kơ klei anei, pô čih klei mrâo mâo leh klei bi blŭ hrăm hŏng Lưu Trung Nghĩa, Khua knơ̆ng bruă Lŏ hma mđĭ kyar krĭng ƀuôn sang čar Gia Lai kơ hdră mkŏ mjing mnơ̆ng dhơ̆ng OCOP ti Gia Lai.

-Hlăm wưng leh êgao, mnuih ngă lŏ hma, Êpul bruă hgŭm, lehanăn phung duh mkra hlăm čar Gialai mâo leh lu klei gĭr čiăng mkŏ mjing djăp mta mnơ̆ng dhơ̆ng jăk djăp ênoh čuăn OCOP, si bruă lŏ hma mĭn kơ klei anei?

Lưu Trung Nghiã: Hdră OCOP mơ̆ng čar Gialai kčưm leh mnơ̆ng thŭn 2019, mâo mbha ngă dua gưl, gưl tal êlâo jing mơ̆ng thŭn 2019 – 2020, gưl tal dua jing êdei kơ thŭn 2020. Hdră êlan mơ̆ng gưl dlông jing wưng thŭn 2016 – 2020, siămdah Gialai jing sa hlăm dŭm čar êmưt mâo ngă bruă anei. Tal êlâo, hŏng hdră điêt dhiêt si tôhmô hlăm kluôm gưl anăn, Gialai knŏng ngă mă hră mơar truh kơ 51 mta mnơ̆ng. Siămdah, leh êdei kơ dua thŭn mâo ngă, mbĭt hŏng klei hâo hưn mtô mblang bi jăk, ktrâo atăt lehanăn đru klei mnuih ngă lŏ hma, phung duh mkra, êpul bruă hgŭm bi mguôp hŏng klei hur har. Leh dua thŭn mâo ngă snăn dưi mâo truh 149 mta mnơ̆ng, đĭ êbeh 3 blư̆ mkă hŏng klei čang hmăng tal êlâo. Anei yơh jing knơ̆ng pioh lŏ krŭ wĭt tur knơ̆ng jăk pioh kơ klei mđĭ kyar duh mkra krĭng ƀuôn sang. Snăn hŏng dŭm mta mnơ̆ng mâo ba wĭt Gialai pral mâo leh dŭm hdră êlan jăk lehanăn anăp srăng ngă jăk hĭn hdră OCOP hlăm wưng kơ anăp.

-Bruă mkŏ mjing dŭm mta mnơ̆ng jing jiă hlue knhuah mâo mă ti Gialai pioh mđĭ bi lar djăp mta mnơ̆ng djăp ênoh čuăn OCOP si srăng đru kơ bruă duh mkra, lehanăn hưn mdah klei jing mơ̆ng bruă lŏ hma mơ̆ng čar?

Lưu Trung Nghiã: Gialai jing alŭ wăl mâo lu mnơ̆ng jăk snăk, djŏ guôp hŏng 6 êpul mnơ̆ng OCOP tui si klei OCOP đru pioh mđĭ kyar. Mơ̆ng dŭm mta mnơ̆ng msĕ si ana êa drao, mnơ̆ng ƀơ̆ng, mnơ̆ng mnăm, mnơ̆ng bi ƀăt, lehanăn lu mta mnơ̆ng mkăn lŏ mâo hlăm alŭ wăl, mơ̆ng dŭm gŏ sang, phung duh mkra, tăp năng OCOP drei mjing dŭm mta mnơ̆ng anăn lŏ čhuang hlăm sa knhuang mrâo jăk hĭn. Ba wĭt klei tŭ dưn prŏng kơ ênoh ênil, kơ gŏ sang lehanăn kơ alŭ wăl, djŏ guôp hŏng hdră êlan mđĭ kyar bruă duh mkra kluôm hlăm alŭ wăl anăn jing mđĭ kyar bruă lŏ hma hŏng klei kjăp, mđĭ kyar bruă mkŏ mkra krĭng ƀuôn sang mrâo, bi mguôp hŏng bruă hiu čhưn ênguê, čhưn ênguê hiu dlăng lông ngă, jing guôp êdi hŏng klei mđĭ kyar hlăm čar wưng leh êgao.

-Akâo kơ ih lŏ mblang brei, čiăng lŏ mâo mâo dŭm mta mnơ̆ng OCOP hlăm čar Gialai đĭ kyar hĭn, lehanăn mđĭ ênoh tŭ dưn hlăm wưng kơ anăp, snăn si dhar bruă djŏ tuôm srăng ngă?

Lưu Trung Nghiã: Bruă lŏ hma čar Gialai, lehanăn klei duh mkra ala ƀuôn krĭng ƀuôn sang mâo bruă klam yuôm bhăn hŏng klei bi hơĭt, lehanăn mđĭ kyar mơ̆ng djăp alŭ wăl hlăm wưng leh êgao. Hlăm hdră OCOP srăng lŏ đru kơ jih hdră OCOP čuăl mkă kơ rup knhuah kdô hruh, ktrâo atăt kơ digơ̆ ngă hră mơar kơ anăn knăl mnơ̆ng dhơ̆ng lehanăn hdră êlan ma bruă. Klei anei, êjai ngă hră mơar kuôl kă mâo anôk bruă kiă kriê klei mĭn mkăp brei hră tŭ yap leh, snăn srăng jing ngăn dưn yuôm bhăn nanao mơ̆ng pô bruă, lehanăn srăng mâo klei đru mgang. Êlâo hĭng jing klei đru mgang brei hlăm ala čar, truh mgi dih tơdah mnơ̆ng dhơ̆ng leh mâo 5 mtŭ drei srăng ngă hră mơar đru răng mgang ti dŭm ala čar, tui si tĭng srăng ba dŭm mta mnơ̆ng mơ̆ng OCOP anăn yơh. Hlăm wưng kơ anăp knơ̆ng bruă lŏ hma srăng kiă kriê mbĭt hŏng anôk bruă kreh knhâo, srăng đru ktrâo atăt bi jăk bruă anei pioh đru kơ jih jang mnơ̆ng mơ̆ng OCOP mđĭ ti hnơ̆ng jăk hĭn pioh kơ drei mâo dŭm mta mnơ̆ng yap jing 4 mtŭ srăng mđĭ jing 5 mtŭ.

-Lač jăk kơ ih lu!