Đang durian pla pluă hŏng kphê mơ̆ng gŏ sang amai H’Sen, mnuih Mă, ti ƀuôn Bu Sôp, Să Dak Nia, ƀuôn prŏng Gia Nghĩa dôk blang mnga bŏ hŏng klei hmăng hmưi. Amai H’Sen brei thâo, 90 phŭn durian hlăm đang leh anăn 900 phŭn kphê knŏng mrâo pla mơ̆ng thŭn 2021 mơ̆ng ênoh prăk čan mơ̆ng knơ̆ng prăk đru ba ala ƀuôn. Thŭn dih, H’Sen pĕ leh kphê, thŭn anei srăng mâo boh durian, kyuanăn klei hdĭp gŏ sang dưi bi hơĭt pral leh anăn bruă tla nư knơ̆ng prăk ăt hdjul mơh:

“Kyua mâo čan 90 êklăk prăk mơ̆ng knơ̆ng prăk đru ba ala ƀuôn, gŏ sang srăng mâo hnư hrui wĭt mơ̆ng kphê, durian ti knhal jih thŭn anei. Tơdah amâo mâo ênoh prăk đru anei, gŏ sang amâo dưi lŏ wĭt pla kphê, ăt msĕ mơh pla thiăm durian mđĭ hnư hrui wĭt. Thŭn anei mrâo pĕ srăng tla sa kdrêč prăk čan, bi adôk srăng lŏ duh bi liê”.

Hjŏng čan leh anăn ngă bruă tŭ jing ăt jing klei yăl dliê kơ gŏ sang K’Biêng, ti ƀuôn Phai Kol Pruđăng, să Dak Nia, ƀuôn prŏng Gia Nghĩa. K’Biêng brei thâo, gŏ sang mâo 2ha lăn, ƀiădah kyua kƀah prăk êlâo dih knŏng thâo pla ktơr, hbei ƀlang leh anăn kñŭl kyuanăng prăk hrui wĭt knŏng ƀiă. Klei jăk truh kơ K’Biêng thi thŭn 2015, êjai ñu dưi lĭng čan 90 êklăk prăk mơ̆ng knơ̆ng prăk đru ba ala ƀuôn. Hŏng ênoh prăk anei, gŏ sang ñu duh bi liê pla kphê, leh anăn lŏ pla tiu. Ară anei gŏ sang mâo 1000 phŭn kphê, 200 gơ̆ng tiu, hrui wĭt dŭm êtuh êklăk prăk hlăm grăp thŭn.

 “Thŭn anei pĕ kphê hlăm brô 3 tôn mkrah asăp, leh anăn mâo wăt tiu. Čhĭ ăt mâo êbeh 300 êklăk prăk. Jih jang kyua mâo ênoh prăk čan mơ̆ng knơ̆ng prăk đru ba ala ƀuôn lu thŭn êlâo. Mrâo anei kâo lŏ čan thiăm 12 êklăk čiăng ktir ƀăng êa, blei brŏng êa. Kyuanăn mâo êa doh yua, klei suaih pral gŏ sang dưi mđĭ hĭn”.

Dak Nia jing sa hlăm dŭm să giăm ƀuôn prŏng Gia Nghĩa, mâo giăm 60% jing mnuih djuê ƀiă. Čiăng đru kơ mnuih ƀuôn sang, Knơ̆ng păk đru ba ala ƀuôn brei čan prăk mnga hdjul êbeh 75 êklai prăk. Ngô Ngọc Khanh – Khua bruă sang čư̆ êa să Dak Nia brei thâo, kyua ênoh prăk čan, lu gŏ sang dưi tlaih ƀun leh anăn dưi đĭ kơ mdrŏng. Ngô Ngọc Khanh brei thâo:

 “Mnuih ƀuôn sang ti să Dak Nia hlăm gŏ sang ƀun, giăm ƀun leh anăn mnuih djuê ƀiă mâo klei hdĭp dleh dlan, dưi lĭng čan mơ̆ng knơ̆ng prăk đru ba ala ƀuôn kơ duh bi liê đĭ kyar msĕ si blei hbâo pruê, blei ana mjeh, mjeh mnơ̆ng rông mđĭ kyar bruă pla mjing, rông mnơ̆ng dưi mđĭ hnư hrui wĭt. Lu gŏ sang mâo hnư hrui wĭt êbeh 62 êklăk prăk hlăm sa thŭn dưi ba hnơ̆ng čuăn prăk hrui wĭt mơ̆ng să êgao hnơ̆ng čuăn, đru mđĭ kyar bruă duh mkra ala ƀuôn ti alŭ wăl.”

Yap truh wưng tlâo mlan tal 1/2025, čar Dak Lak mâo giăm 71.000 gŏ sang lĭng čan mơ̆ng knơ̆ng prăk đru ba ala ƀuôn, hŏng ênoh prăk brei čan giăm 4.800 êklai prăk. Hlăm anăn êbeh 24.000 gŏ sang mnuih djuê ƀiă lĭng čan êbeh 1.655 êklai prăk. Vũ Anh Đức – k’iăng khua knơ̆ng prăk đru ba ala ƀuôn čar Dak Nông brei thâo, ênoh prăk brei čan đru mguôp yuôm bhăn hlăm bruă bi hrŏ ƀun, mkŏ mkra krĭng ƀuôn sang mrâo leh anăn mđĭ kyar bruă duh mkra ala ƀuôn krĭng mnuih djuê ƀiă. Mbĭt hŏng klei bi hrŏ hră mơar knŭk kna, knơ̆ng prăk ăt tiŏ nao knuă druh kơ nah gŭ, bi mguôp hŏng êpul lĭng čan yang ƀuôn čiăng mtô, ktuê dlăng, đru kơ mnuih ƀuôn sang yua ngăn prăk tŭ dưn.

 “Hŏng phung ƀun ƀin lĭng čan ti knơ̆ng prăk đru ba ala ƀuôn, hmei ngă hdră: ngă hră mơar ti sang, brei čan ti sang. Hlăm grăp alŭ wăl mâo sơăi êpul mtrŭt mđĭ bruă lŏ hma truh ti grăp alŭ, ƀuôn, să čiăng đru ngă hdră. Knơ̆ng prăk ăt čŏng hâo hưn kơ dŭm gŏ sang lĭng čar mâo klei bi hmô ngă bruă tŭ dưn čiăng kah mbha, pŏk mlar hlăm êpul êya, đru kơ grăp čô tui hriăm, hluê ngă. Êngao kơ klei brei čan, knơ̆ng ptăk ăt tĭng kơ boh tŭ dưn bruă yua ngăn prăk, hdră duh ƀơ̆ng hơĭt kjăp kơ mnuih ƀun ƀin, boh nik jing mnuih djuê ƀiă.”

Prăk čan mnga hdjul dưi leh anăn dôk ba ênoh prăk klă klơ̆ng, kuč mngač klei đăo knang, mkŏ mjing klei găl kpưn đĭ kơ lu gŏ sang ƀun, giăm ƀun leh anăn boh nik jing gŏ sang mnuih djuê ƀiă ti čar Dak Nông. Mơ̆ng dŭm đang pla mjing amâo mâo tŭ dưn, lu gŏ sang dưi bi mlih, tlaih ƀun, klei hdĭp mâo klei hơĭt.