VOV4.Êđê- Aguah hruê 29-9, ti [uôn pro\ng {uôn Ama Thuôt, ]ar Dak Lak, Khua Knu\k kna Nguyễn Xuân Phúc nao hlăm Klei bi k[^n "Klei tu\ pla mjing ana Măc ca ti Việt Nam hlăm wưng êgao, hdră tă leh anăn klei ngă brua\ hlăm wưng kơ anăp". Blu\ hrăm klah ]u\n klei bi k[^n, Khua Knu\k kna m`ă klă, măk ka jing mta ana dưi mđ^ kyar ktang ti ala ]ar drei, jing mta ana mâo klei găl pla êdei [ia\dah ba klei tu\ êlâo tơdah thâo ba yua kdrăp mrâo, mkra mjing, mđ^ kyar mnơ\ng dhơ\ng mơ\ng măk ka, mko\ mjing hdră bi hgu\m... Hluê anăn, Khua knu\k kna jao kơ Phu\n bruă lo\ hma leh anăn mđ^ kyar kr^ng [uôn sang g^t gai, bi hgu\m ho\ng du\m anôk bruă djo\ tuôm mko\ mjing hdră pla mjing ana măk ka hlăm wưng kơ anăp.

Blu\ hrăm ti anôk bi k[^n, khua g^t gai lu êpul bruă duh mkra bi êdah klei ]ang hma\ng Knu\k kna mâo hdră đru mdul kơ êpul bruă duh mkra dưi ]an prăk knu\k kna ho\ng prăk mnga hdjul ]ia\ng pla mjing ana mắc ca; bruă ]ua\l mkă du\m kr^ng pla mjing ana mắc ca ]ia\ng mkhư\ gang klei ]o\ng pla mjing tui si ]ia\ng lehana\n kruh hdră ]ua\l mkă; jak iêu du\m êpul bruă pla mjing duh mkra êlam h^n hlăm du\m kr^ng pla ana mắc ca; sang ]ơ ba ]h^ mắc ca… Du\m go\ êsei pla ana mắc ca sơnăn akâo mko\ mjing du\m êpul bruă hgu\m ]ia\ng bruă ba ]h^ mắc ca kơ du\m go\ êsei mnuih [uôn sang ngă lo\ hma găl ênưih h^n. 

Phung ngă bruă knhâo knhăk bi myuôm, ho\ng ênoh yuôm, jăk kơ bruă luôm lăn huơ\ng, duôr ]ư\ kla ti du\m kr^ng mâo yan adiê, lăn ala djo\ guôp, sơnăn anei jing mta ana mhro\ [un jăk êdi.

Bi mklă ti anôk bi k[^n, khua knu\k kna Nguyễn Xuân Phúc la] klă, mắc ca jing mta ana mâo klei găl ba w^t boh tu\ dưn kơ mnuih [uôn sang kr^ng taih kbưi, kr^ng dleh dlan. Tơdah thâo hdră dlăng kriê sơnăn mắc ca srăng jing mta ana pla êdei truh êlâo”. Tal êlâo, bruă pla mjing ana mắc ca mâo ba w^t boh tu\ dưn jăk, mđ^ h^n klei đăo knang kơ hdră mđ^ kyar mta ana anei. {ia\dah khua knu\k kna la] sơnei: ara\ anei ênhă pla adôk điêt, mrâo mâo hlăm brô 17 êbâo ha. Lo\ bơ\k bâo kơ bruă mơ\ng ala ta] êngao lehana\n mđ^ kyar kphê mơ\ng Việt Nam, khua knu\k kna brei thâo; êdei 125 thu\n, truh kơ ara\ anei Việt Nam jing ala ]ar ba ]h^ kphê kơ ala ta] êngao pro\ng dlông ro\ng lăn. Yap truh thu\n 1975, Việt Nam mrâo mâo 13 êbâo ha kphê. Sơnăn kno\ng hlăm 35 thu\n giăm anei h^n, ho\ng hdră mđ^ kyar djo\ guôp, truh kơ ara\ anei Việt Nam mâo ênhă pla kphê truh êbeh 680 êbâo ha, hnơ\ng mâo truh 1 êklăk 500 êbâo ton, ênoh prăk hrui w^t 3 êklai đôlar. Dlăng mơ\ng bruă mđ^ kyar kphê, khua knu\k kna Nguyễn Xuân Phúc hâo hưn klei găl mđ^ kyar ana mắc ca ti ala ]ar drei:

“Sơnăn mâo 1 klei êmuh ho\ng ana mắc ca jing mnơ\ng pla êdei truh êlâo truh ti Việt Nam ksiêm dlăng, mđ^ kyar tal êlâo mâo klei tu\ jing si la] ti dlông, sơnăn mắc ca ]ia\ng 10 thu\n amâo dah 20 thu\n jing mnơ\ng pla phu\n dlông ro\ng lăn. Ya ngă amâo dưi? Phung bi ala hlak mblang klei găl mkă ho\ng ala ]ar drei ]ia\ng mđ^ kyar ana mắc ca [ia\dah ala ]ar mkăn dleh dưi mâo. Kyua ana\n, khua knu\k kna akâo kơ knơ\ng bruă lo\ hma, phung ngă bruă knhâo knhăk, êpul bruă duh mkra, Êpul hgu\m mắc ca Việt Nam bi w^t la] du\m klei êmuh ya ngă mắc ca dưi mđ^ kyar năng djo\ ho\ng mta ]ua\n klă s^t mơ\ng Việt Nam. Kyua anei ana kyâo mtah mda, ana msir klei ư\ êpa mhro\ klei [un knap, dưi đ^ hriê kơ sah mdro\ng, 1 mta ana đru mguôp krơ\ng kjăp klei êđăp ênang ala ]ar. Sơnăn, ana mắc ca jing mta ana mâo lu klei tu\ dưn hlăm yang [uôn amâo djo\ kno\ng boh tu\ dưn bruă duh mkra đui] ôh, dưi `u\ kma hlăm kr^ng taih kbưi, kr^ng dleh dlan, kr^ng mnuih [uôn sang mâo hnư hrui w^t [ia\”.

Brei thâo, hluê si klei t^ng yap, mắc ca srăng mâo hnư hrui w^t truh 250 êklăk prăk hlăm 1 ha ho\ng ênoh yuôm 6 đôlar Úc mse\ si ara\ anei, đ^ 3 blư\ mkă ho\ng kphê, [ia\dah khua knu\k kna m`ă klă bi mâo klei ]ua\l mkă kr^ng pla, kyua dah djăp anôk ăt ba pla mắc ca. Mđ^ kyar mắc ca mguôp mb^t ho\ng bruă kriê dlăng knu\k kna, kriê dlăng djuê mjeh, duh bi liê kdrăp yua ênuk mrâo mrang. Mắc ca jing mta mnơ\ng klei tu\ jăk, mâo 70 – 80% êa pra^, hlăm ana\n axít béo chưa no, hnơ\ng protein đ^ mâo lu axit amin. Anei jing tur knơ\ng ]ia\ng mkra mjing du\m mta êa ksâo mnăm kơ lu gưl thu\n, mkra mjing kpu\ng krem bi msiam [o# lehana\n lu mta mnơ\ng [ơ\ng mâo klei tu\ jăk mkăn. Mâo klei găl mse\ djuê ana\n, [ia\dah khua knu\k kna brei thâo; êbeh 10 thu\n mđ^ kyar, hnơ\ng mâo mắc ca adôk [ia\, kno\ng 1% hnơ\ng asa\r mâo êa pra^ mơ\ng ala ]ar drei:

“Kyua ana\n 1 klei êmuh ya ngă amâo mđ^ kyar pral [ia\dah truh kơ thu\n 2030 kno\ng mâo 450 êbâo ha lehana\n hnơ\ng mâo boh kno\ng mâo 200 êbâo ton? 1 klei êmuh kơ Êpul hgu\m mắc ca, knơ\ng bruă kriê dlăng knu\k kna kơ mắc ca, kơ phung ngă bruă knhâo knhăk. Hnơ\ng adiê, hnơ\ng kngư, yan adiê, hnơ\ng h’ăp k]ah mtru\n kơ drei bi ]ua\l mkă klă s^t. 2 kr^ng dưi mđ^ kyar h’^t kjăp ana mắc ca ara\ anei drei mklă mklơ\ng ana\n jing Yu\ Dưr lehana\n lăn Dap kngư. Bi du\m kr^ng mkăn ka mâo klei găl hlăm klei ]uh blang mnga bi adiê amâo dah amâo djăp ênhă pla mnơ\ng pioh ]h^ mnia pro\ng bi ksiêm dlăng. Ya ngă kr^ng Ngo\ Trường Sơn mơ\ng kwar Krah Việt Nam amâo dưi mđ^ kyar ana mắc ca ho\ng hnơ\ng hrui w^t lu, năng ai mâo hnơ\ng hrui w^t [ia\dah [ia\ h^n, sơnăn bi ksiêm dlăng, mkhư\ gang bruă pla mjing mâo klei truh amâo djo\ ênưih pưih ôh ho\ng mnuih [uôn sang nga\ lo\ hma. Kyua ana\n k[^n ai tiê kơ 2 kr^ng Yu\ Dưr lehana\n lăn Dap kngư, bi du\m kr^ng mkăn bi ksiêm dlăng klă nik êlâo kơ ba pla mjing lar [ar”.

Hluê ho\ng ana\n, khua knu\k kna m`ă klă, kriê dlăng mđ^ kyar djuê mjeh jing bruă phu\\n yuôm bhăn. Ara\ anei mâo 13 djuê mjeh dưi tu\ yap lehana\n du\m djuê mjeh mrâo mơ\ng êpul bruă duh mkra blei ba mơ\ng ala ta] êngao, bi mâo klei hro\ng ruah djo\ guôp, mkhư\ gang mnuih [uôn sang ngă lo\ hma pla mjing [ia\dah amâo mâo boh ôh. Ho\ng kr^ng lăn Dap kngư sơnăn dưi pla mpluă, kr^ng Yu\ Dưr dưi pla klin sa anôk. Kyua anei jing mta ana dưi pla mpluă, khua knu\k kna la] sơnei mđing dlăng duh bi liê mđrăm mb^t mơ\ng ako\ sơnăn kơh mâo boh tu\ dưn. Mb^t ho\ng ana\n mguôp mb^t ho\ng ana tu\ yuôm sui thu\n mlan mkra mjing ktang êlam ktang jăk. Knơ\ng prăk knu\k kna bi ksiêm dlăng hdră êlan mjing klei găl kơ mnuih [uôn sang lehana\n êpul bruă pla mjing duh bi liê kơ ana mắc ca dưi ]an prăk găl ênưih.

Mb^t ho\ng bruă mko\ mjing, hâo hưn hdră ]ua\l mkă mđ^ kyar ana mắc ca hruê mlan kơ ana\p, khua knu\k kna Nguyễn Xuân Phúc akâo sơnei:

“Bi kriê dlăng mđrăm mb^t kơ hdră mđ^ kyar ana mắc ca leh hưn mthâo klei ]ua\l mkă. Ana\n jing Knu\k kna, phu\n bruă, alu\ wa\l, ]ar bi mâo hdră tă ]ua klă s^t. Tal 2 ana\n jing êpul bruă duh mkra, êpul hgu\m bi hluê hdră tă ]ua. Tal 3 ana\n jing mtru\t mjhar klei hluê ngă mơ\ng mnuih [uôn sang, êpul bruă duh mkra. Du\m ]ar ktrâo la] kơ mnuih [uôn sang lehana\n kâo tu\ ư ana\n jing mko\ mjing du\m êpul bruă hgu\m mđ^ kyar ana mắc ca mơ\ng pla truh kơ mkra mjing. Bi ngă mđrăm mb^t bruă anei, kyua anei amâo djo\ ana pla êdei truh êlâo đui] ôh [ia\dah jing ana pla ba klei tu\ dưn kơ ala ]ar klei hd^p mda mnuih [uôn sang”.

Mơ\ng klei klă s^t mđ^ kyar khua knu\k kna jao kơ Phu\n bruă Lo\ hma lehana\n Mđ^ kyar [uôn sang, Êpul hgu\m mắc ca Việt Nam, du\m alu\ wa\l mguôp mb^t mko\ mjing 1 hdră mđ^ kyar ana mắc ca Việt Nam. Phu\n bruă Lo\ hma lehana\n Mđ^ kyar [uôn sang mko\ mjing 1 hdră mtru\n mơ\ng Knu\k kna kơ bruă mđ^ kyar ana mắc ca ti Việt Nam./.

Pô mblang:  Y-Khem Niê