VOV4.Êđê- Êngao kơ hing ang jing krĭng pla lu ênhă tiu, kphê, snăn čar Gia Lai lŏ mâo klei găl prŏng hlăm hdră mđĭ kyar bruă pla djam mtam lehanăn ana boh kroh. Boh sĭt, mâo lu mta mnơ̆ng tŭ jăk mâo leh wăl anôk mnia mblei tŭ yap msĕ si djam mtam An Phú, kdriêk Đăk Đoa, djam mtam Đăk Pơ, boh kruê̆ mmih Sơn Lang kdriêk Kbang… Ti dŭm krĭng thơ̆ng ba pla djam mtam anei, mnuih ngă lŏ hma phŭn tal êlâo dưi pla mjing hluê si hnơ̆ng čuăn rơ̆ng klei doh êƀăt mnơ̆ng ƀơ̆ng lehanăn dưi pla mjing hluê si klei čiăng mơ̆ng mnuih blei yua lehanăn wăl anôk mnia mblei.

Jing sa hlăm dŭm gŏ êsei mnuih ƀuôn sang tal êlâo ti să Sơn Lang, kdriêk Kbang, čar Gia Lai jhŏng bi mlih ênhă kphê amâo tŭ dưn ba pla ana boh kruê̆ kam, ayŏng Phạm Tố Hữu brei thâo, klei tŭ mơ̆ng đang boh kroh ară anei mâo mơ̆ng 3 êtuh êklăk/1ha/thŭn, lu 2 -3 blư̆ mkă hŏng pla kphê. Tal êlâo, hluê si hdră ba yua êa drao krih kơ ana pla mjing leh anăn hbâo pruê, ayŏng Hữu ƀuh mnâo boh kruê̆ kam ka jăk, phĭ hlăm êlah. Amâo djŏ knŏng dŭm năn ôh, lŏ hmaĭ kơ klei suaih pral ñu pô leh anăn phung blei yua. Anăn 3 thŭn hŏng anei, ñu bi mlih bruă dlăng kriê hluê si hdră doh. Čiăng bi mdjiê ruê kñĭ ngă brŭ boh, ayŏng Hữu čŏng mkra mjing êa drao mơ̆ng boh kroh, hbei mâo mta hăng msĕ si tỏi, amrêč, êya… tram hŏng kpiê. Hlăm đang boh, ñu yuôl boh areh hlăm dŭm ƀĕ ana čiăng pruh hdăm, mnơ̆ng ngă. Mbĭt hŏng anăn, ayŏng Hữu ăt bi mbrŭ kan bi lŭk hŏng êtak čiăng mjing hbâo doh dưm kơ ana pla mjing. Ayŏng Hữu brei thâo, kyua bi mlih hdră pla mjing, anăn hnơ̆ng boh kroh, lăn ala hlăm đang pla mjing ăt dưi bi mlih jăk. Mơ̆ng bruă čŏng duah anôk ba čhĭ kơ mnơ̆ng dhơ̆ng, ară anei, gŏ sang ñu mâo leh phung kăp blei truh ti sang bi kuôl kă mnia blei.

“Lăn snăn  ƀrư̆ hruê ƀrư̆ jăk, amâo jhat msĕ si yua êa drao hoá học ôh. Ênoh duh bi liê ênưih hĭn, hŏng 1 ha  knŏng mơ̆ng 20 truh 30 êklăk/thŭn. Hnơ̆ng jăk boh snăn jăk hĭn leh anăn mmih hĭn. Pô jing mnuih pla mjing grăp hruê kriê dlăng ana boh kroh kruê̆ mmih. Tơdah yua êa drao hoá học, klei hmaĭ tal êlâo jing kơ pô, leh anăn găp djuê pô hmaĭ kơ klei suaih pral. Tal dua jing čang hmăng phung blei yua mâo klei suaih pral jăk. Pô pla mjing doh snăn arăng srăng blei, anôk ba čhĭ hơĭt kjăp hĭn.”

 Hŏng klei čăng hmăng mjing k’hưm leh anăn dưi hơĭt kjăp hĭn hlăm anôk ba čhĭ, lu thŭn anei, Êpul hgŭm bruă An Trường Phát, kdriêk Đăk Pơ ăt mkŏ mjing bruă pla mjing djam doh hluê si hnơ̆ng čuăn VietGAP. Aduôn Nguyễn Tuyết Hoa - Khua êpul hgŭm kriê dlăng hlŏng ngă Khua Êpul hgŭm bruă brei thâo, ară anei anôk bruă mâo 50 ha djam tam ti 5 să Hà Tam, Gia Hội, Giang Bắc, Cư An, Tân An (krdiêk Đăk Pơ).  Hoa brei thâo, ară anei, hŏng anôk ba čhĭ hơĭt kjăp, êpul hgŭm bruă rơ̆ng prăk hrui wĭt 5 êklăk/sao djam/mlan kơ phung hlăm êpul hgŭm. Êpul hgŭm bruă dôk tă hdră ƀrư̆ mđing truh kơ bruă mkra mjing čiăng mđĭ ênoh yuôm kơ mnơ̆ng dhơ̆ng.

“Êpul hgŭm bruă să mâo Anôk bruă mtrŭt mjhar bruă tuh tia mkra mjing (Knơ̆ng bruă tuh tia mkra mjing) đru 1 boh masin ƀhu bi krô. Anăn mta mnơ̆ng mta 2,3, êpul hgŭm bruă dưi mkra mjing êlâo, msir mgaih mta djam tam mta 2, amâo hwiê ôh. Êpul hgŭm bruă čang hmăng mâo sa sang mkra mjing klă sĭt mâo mnơ̆ng dhơ̆ng truh kơ kngan phung blei yua snăn mnơ̆ng dhơ̆ng srăng jăk êdi leh anăn êpul hgŭm bruă amâo lŏ rŭng răng ôh kơ mnơ̆ng adôk hlăm ƀuôn sang.”

Thŭn 2020, ti čar Gia Lai mâo dŭm pluh êbâo ha leh anăn ana boh kroh djăp mta. Hluê si klei đaŏ knăl, truh thŭn 2030, ti čar, ênhă anei srăng đĭ hlăm brô 1 êbâo ha. Mprăp kơ êdei anăp, Knơ̆ng bruă lŏ hma, rông kan hdang leh anăn Anôk bruă mtrŭt mjhar bruă lŏ hma Gia lai đru leh lu êpul hgŭm bruă lŏ hma hlăm hdră mkra mjing hluê hnơ̆ng čuăn VietGAP, GlobalGAP; bi leh kdô đŭng, tem QR code, mkŏ mjing klei ktrâo lač anôk mkra mjing kơ mnơ̆ng dhơ̆ng, kñăm đru kơ boh mnga lŏ hma anei dưi ba čhĭ găl ênưih hĭn./.

Ti gŭ anei jing klei bi blŭ hrăm mơ̆ng pô čih klei mrâo hŏng Hoàng Văn Hồng, Khua adŭ mtrŭt mđĭ bruă ngă lŏ hma, pla mjing lehanăn bruă dliê kmrơ̆ng, hlăm Anôk mtrŭt mđĭ bruă ngă lŏ hma ala čar kơ dŭm klei găl mơ̆ng krĭng Lăn dap kngư hlăm hdră mđĭ kyar krĭng thơ̆ng pla djam mtam lehanăn boh kroh.

-Si ih ƀuh klei găl ti Lăn Dap kngư drei anei pioh pla mjing djam mtam boh kroh?

Hoàng Văn Hồng: Lăn ala ti Lăn Dap kngư drei anei jing lăn jăk jing, adiê êđăp hlăm jih thŭn, djŏ guôp hŏng bruă pla mjing djam mtam, mnga, boh kroh. Boh nik, drei dưi pla djam dăl hlăm jih thŭn hlăm jih jang dŭm boh čar ti Lăn dap kngư drei. Anei yơh jing klei găl prŏng êdi, kñăm đru drei dưi mkăp djăp djam mtam, dưi čhĭ truh kơ dŭm boh čar hlăm kluôm ala, thâodah anăp dưi čhĭ mnia truh kơ ala tač êngao mơh.

-Dah snăn tui si ih, ară anei, ya mta bruă mnuih pla mjing srăng ngă čiăng dưi pla mjing djam mtam, lehanăn boh kroh pioh čhĭ mnia hlăm ala čar lehanăn wăt kơ ala tač êngao mơh?

Hoàng Văn Hồng: Hmei mâo klei čang hmăng kơ phung pla mjing thâo dưn yua hdră pla mjing mrâo, pioh dlăng kriê wiê ênăk bi jăk. Boh nik brei drei mđing hĭn êdi, kñăm dưi bi čhĭ mnia ară anei, dưi mâo djăp mta djam mtam djăp ênoh čuăn. Snăn tal êlâo hĭn jing brei mđing kơ djam mtam doh. Boh nik dah drei čhĭ kơ ala tač êngao snăn drei mđing mtam yơh kơ jih jang ênoh čuăn hŏng mnuih yua, amâodah, jing ênoh phung blei yua djam mtam drei čhĭ anăn. Čiăng dưi ngă klei anei, snăn êlâo hĭn brei mnuih pla mjing bi mâo hdră êlan pla mjing prŏng. Bi mâo mtam bruă čual mkă, čiăng kơ si srăng ngă pla mjing hlăm grăp mta djam čăt đĭ jăk, djăp ênoh čuăn jăk. Tal dua, brei drei pla mjing bi djŏ hŏng wưng phung blei mnia čiăng, mkăp bi hmao, bi djăp ênoh djam mtam čiăng. Mơ̆ng anăn, sĭt nik phung pla mjing srăng mâo ênoh ba wĭt prŏng snăk. Brei mâo klei thâo bi mguôp jăk plah wah mnuih pla mjing, hŏng anôk mnia mblei, jing mnuih blei yua. Anăn jing, mnuih pla mjing ƀuăn rơ̆ng bi mâo djam mtam djăp ênŭm kơ ênoh lehanăn hnơ̆ng jăk djam mtam. lehanăn mnuih blei yua msĕ mơh leh mâo ênŭm djam mtam djăp ênoh čuăn, snăn blei bi jih hŏng ênoh hơĭt, snăn kơh klei bi duh mkra mnia mblei srăng mâo klei hơĭt.

-Čiăng mđĭ hnơ̆ng jăk, lehanăn dưi mkăp djăp kơ bruă mnia mblei hŏng ala tač êngao, snăn bruă kiă kriê djam mtam, lehanăn boh kroh leh hrui êmiêt jing yuôm bhăn snăk. Snăn čiăng dưi ngă jăk klei anei, dưi mkăp djŏ hŏng ênoh čuăn bi mnia mblei, snăn si mnuih pla mjing ti Lăn Dap kngư srăng ngă?

Hoàng Văn Hồng: Hŏng bruă kriê pioh djam mtam, boh kroh leh hrui êmiêt anei jing bruă prŏng êdi hlăm klei duh mkra ară anei, boh nik, hŏng klei jing ti Việt Nam ară anei. Drei hlăk mơ̆ng klei duh mkra pla mjing điêt đuĕ nao kơ klei duh mkra prŏng, hŏng ênoh čuăn čiăng bi mâo boh mnga mnơ̆ng dhơ̆ng bi jăk. Čiăng dưi ngă bruă anăn êlâo hĭn jing hŏng mnuih pla mjing drei pla mjing tal êlâo hĭng mơ̆ng drei bi thâo mkra mjing leh hrui êmiêt boh mnga, bi hrui êmiêt djŏ hdră. Sitôhmô hŏng djam mtah, jing hrui pĕ djam mtam bi djŏ amâo mâo klei mčah, hrui dăp bi djŏ hlăm grăp mta djam, grăp hnơ̆ng, leh kơ anăn đŭng hruh djŏ hŏng klei phung duh mkra čiăng, mơ̆ng phung kăp hrui blei čiăng. leh mơ̆ng anăn bi kriê pioh djŏ hŏng klei phung duh mkra, phung ghan mnia čoh čuăn hlăm klei bi mnia mblei. Bi hŏng kdrăp kreh knhâo, hmei mâo leh klei akâo čiăng bi mâo dŭm êpul bruă sitôhmô phung duh mkra amâodah Knơ̆ng bruă ksiêm duah klei kreh knhâo tui duah kdrăp mkra mjing, kdrăp kriê pioh, mkra mjing phŭn tal êlâo kñăm đru kơ mnuih pla mjing dưi ngă bruă djŏ hŏng ênoh čoh čuăn hlăm klei bi mnia mblei. Mâo klei bi mguôp plah wah mnuih pla mjing hŏng Anôk bruă ksiêm duah klei kreh knhâo, hŏng phung duh mkra, snăn kơh srăng dưi ngă bruă anei. lehanăn tơdah drei dưi ngă jăk leh snăn sĭt nik srăng dưi mđĭ yơh klei tŭ dưn boh mnga djam mtam boh kroh pô mâo, lehanăn mđĭ mơh ênoh mnuih pla mjing dưi ba wĭt.

-Êngao kơ klei kriê pioh leh bruă hrui êmiêt, snăn boh sĭt brei ƀuh, bru mkra mjing bi jăk djam mtam boh kroh leh hrui êmiêt kñăm čiăng mđĭ klei tŭ dưn, bi hrŏ klei luh liê mnơ̆ng dhơ̆ng mâo. Tui si ih, bru mkra mjing bi jăk djam mtam, lehanăn boh kroh ti Lăn Dap kngư, si dôk ngă leh ară anei?

Hoàng Văn Hồng: Čiăng dưi mkra mjing djam mtam boh kroh hŏng klei jăk, snăn jing bi mâo phung duh mkra, bi mâo kdrăp mkra mjing ênuk mrâo, lehanăn mâo klei knŭk kna kiă kriê kjăp. Tui si kâo thâo snăn ară anei, mâo leh mơh phung duh kmkra hriê duh bi liê ti Lăn Dap Kngư rŭ mdơ̆ng sang mkra mjing. Msĕ si Knơ̆ng bruă mkra mjing mnơ̆ng pioh čhĭ kơ ala tač êngao Đồng Dao mâo rŭ mkra leh sang mkra mjing boh teinan, lehanăn čêñ hruĕ. Phung duh mkra ară anei hlăk wir kơ Lăn Dap Kngư, tui duah bruă mkra mjing ti Lăn Dap Kngư. lehanăn mâo leh mơh bruă sang čư̆ êa dŭm gưl akâo rŭ mdơ̆ng sang mkra mjing, lehanăn knŏng hŏng sang mkra mjing msĕ snăn kơh dưi mkra djăp mta boh mnga mơ̆ng bruă lŏ hma ti Lăn Dap kngư msĕ si ară anei.

-Lač jăk kơ ih lu!