Ktuê dua nah hang krông Êa Hleo, hlăm să Ia Jlơi, kdriêk Êa Sup êlâo adih, ară anei jing ƀuôn hgŭm Êa Rôk, čar Dak Lak, mơ̆ng ƀăng mâo kuai prŏng hlăm brô 20 m2, êlam êbeh 2met, lăn hrah kpŏk jih, mâo bi mklă hnơ̆ng êlam. Ti gŭ ƀăng, tlâo čô dôk kkui phă gŭ, pô anei klei, pô dih kih, pô mkăn dôk mkă… Ti djiêu ƀăng anei, mâo ênai êa đoh, ênai dôk rao lŭ lăn, dŭm mta mnơ̆ng đ’điêt ƀrư̆ ƀrư̆ êdah klă.

Dôk klei lehanăn kih waih doh, amai Vi Thị Doan, djuê ana Nùng, ti să Êa Rôk brei thâo, bruă anei dlăng msĕ si êgah êmăn ƀiădah ba leh kơ amai sa klei tui ksiêm jăk êdi.

 “Pŏk ƀaih leh kơnăn trŭn ti gŭ klei lehanăn waih raih hĕ lăn čiăng dlăng, 2 čô mă mbĭt, ti gŭ klei bi ti dlông kăp raih lăn. Tơdah klei amâo hmao snăn hmei raih hĕ lăn êlâo lehanăn trŭn klei. Hmei ƀuh lu mta mnơ̆ng yuôm hĭn tĭ gŭ anei, si tô hmô añŭ, asăr hriêl. Hruê amâo ƀuh mnơ̆ng hmei ênguôt mơh, bi hruê mâo gơ̆ mơak yơh, mă bruă anei hmei ƀuh jăk êdi. Arăng ƀuh klei ƀuh mnơ̆ng mơh hĕ, pô lač mâo boh tâo yuôm, mâo añŭ, mâo asăr hriêl. Arăng knŏng thâo snăn ƀiădah amâo thâo klă ôh ya mnơ̆ng anăn.

Ti djiêu anăn, amai Ma Thị Khuê, djuê ana Tày ti să Êa Rôk hơ̆k kdơ̆k tơdah ƀuh mnơ̆ng hlăm ƀăng dôk klei. Amai Doan lehanăn amai Khuê, khădah amâo djŏ jing pô mă bruă ksiêm dlăng mnơ̆ng đưm ƀiădah diñu siă suôr leh hŏng bruă anei 5 thŭn.

Amai Khuê brei thâo, grăp blư̆ knhal jih yan bhang grăp thŭn, amai mbĭt hŏng dŭm čô mkăn mâo jak iêu nao đru kơ knuă druh bruă ksiêm dlăng mnơ̆ng đưm mơ̆ng Sang kriê pioh mnơ̆ng Dak Lak nao klei duah mnơ̆ng ti dŭm ƀăng. Mơ̆ng klei amâo thâo săng si jing mnơ̆ng đưm, snăn truh ară anei, amai dưi thâo lehanăn dưi kah mbha dŭm mta mnơ̆ng pô duah ƀuh hŏng hdră ênưih.

 “Aguah hlăm brô 6h – 6h30 hmei nao leh. Kâo mă bruă dŭm thŭn leh, tal êlâo ƀuh êgah êmăn, dôk bi mĭn ya ngă msĕ dôk hlăp lăn. Êdei anei mâo ktrâo lač, ya klei amâo thâo săng dưi êmuh amai Trâm. Thâo săng lu ƀuh jăk êdi. Ăt mâo lu klei jăk, pô duah ƀuh mnơ̆ng đưm ăt mơak mơh”.

Pô amai Khuê lač jing Nai prĭn bruă tui ksiêm mnơ̆ng đưm Phạm Bảo Trâm, knuă druh Sang kriê pioh mnơ̆ng Dak Lak. Hluê si Trâm, krĭng klei duah anei dôk hlăm Wăl anôk Drai Hai, dưi ƀuh thŭn 2020 hlăk êpul knuă druh nao ksiêm duah ktuê dua nah krông Êa Hleo. Sa wăl anôk knhuah gru prŏng, dlăng hŏng lă ƀuh klă lehanăn mơ̆ng dŭm gưl klei duah brei ƀuh anei jing sa wăl anôk prŏng, dưi bi mklă anei jing wăl hdĭp mda prŏng, ăt jing wăl msat lehanăn jing sa anôk bruă mkra mjing mnơ̆ng prŏng, mâo sui hŏng anei 2000 – 4000 thŭn.

Truh ară anei, mâo leh 4 gưl klei duah ti Drai Hai, mrâo hĭn jing akŏ mlan 6 leh êgao. Mơ̆ng dŭm gưl klei duah lŏ ƀuh lu mta mnơ̆ng mrâo, mñă klă boh tŭ yuôm hƀuê ênuk lehanăn dŭm klei bi mjĕ hlăm knhuah dhar kreh ti krĭng lăn anei. Nai prĭn Phạm Bảo Trâm brei thâo, ară anei, bruă klei duah jing mjêč êdi kyua krĭng anei knŏng kbưi hŏng hang krông 2km, dôk klưh hroh.

 “Yuôm bhăn hĭn jing klei kơ dhar kreh, anei jing mta phŭn ya ngă hlăm ƀăng klei duah anei brei ngă hŏng klei mđing răng mơ̆ng grăp gưl 10 – 15cm msĕ snăn. Leh grăp gưl pô kih mdoh, mă rup, čih pioh jih mta mnơ̆ng mâo lehanăn dŭm klei čih ti mnơ̆ng anăn, leh ngă jih pô tui ksiêm kơ dhar kreh yơh. Kơ hdră dhar kreh anăn, pô yua čiăng bi mklă ênuk thŭn, bi mklă hƀuê ênuk krĭng lăn anăn”.

Mơ̆ng thŭn 2024, Hdră tui ksiêm “ Aruăt ktir boh tâo Drai Hai” hŏng 250 mta mnơ̆ng dưi bi mklă jing Mnơ̆ng yuôm ala čar tal êlâo mơ̆ng čar Dak Lak. Hluê si Trần Quang Năm, Kơiăng khua Sang kriê pioh mnơ̆ng Dak Lak, klei mdê mơ̆ng dŭm mta mnơ̆ng anei jing ka ba yua êlâo êdei ôh, brei ƀuh klei bi mklă yuôm êdi kơ sa hdră mkra mjing ênuk đưm.

 “Hŏng ênoh lu lehanăn djăp ênŭm čiăng mkŏ mjing sa anôk bruă, mơ̆ng dŭm mta mnơ̆ng mâo mkra mơ̆ng klŏ boh tâo prŏng, drei mkra snăn dŭm mta mnơ̆ng gơ̆ lŏ điêt ƀiă. Mơ̆ng dŭm mta mnơ̆ng ka mkra mjing truh kơ hdră mkra, leh kơnăn jing mnơ̆ng siam. Anôk bruă anei siam êdi, kluôm krĭng Ngŏ Dhŭng Asi ka mâo ôh anôk bruă prŏng snei. Ênoh mnơ̆ng lu, tinei lŏ mâo lu anôk bruă mkăn amâo djŏ mtir mbĭt ôh, taih sa bĭt srăng mâo sa. Bi mklă anei jing krĭng mnuih đưm yua mkra mjing dŭm aruăt ktir boh tâo.

Mơ̆ng krĭng lăn hrah Lăn dap kngư, dŭm aruăt ktir đ’điêt dôk yăl dliê kơ sa knhuah dhar kreh prŏng, jăk siam êdi. Knhuah gru Drai Hai amâo djŏ knŏng jing wăl anôk yuôm bhăn mơ̆ng Dak Lak ƀiădah anei lŏ jing knhuah gru yuôm bhăn bi mklă hlăm grăp kpăt lăn, klŏ boh tâo năng ai srăng mâo sa gru kruăk hƀuê ênuk yuôm bhăn mơ̆ng đưm. Ti krah krĭng knông lăn bŏ hŏng angĭn lehanăn mđiă ti Lăn dap kngư, dôk mâo dŭm čô mnuih gĭr klei, raih lăn čiăng tui ksiêm kơ ênuk đưm êlâo, đru kriê pioh boh tŭ yuôm dhar kreh kơ ênuk gưl êdei./.