VOV4.Êđê -  Ară anei kluôm ala mâo êbeh 6 êklăk 4 êtuh êbâo čô amâo jăk asei mlei, khădah snăn, knŏng mâo êbeh 31% hlăm ênoh anei dưi mă bruă. Anei jing sa êpul amâo ƀiă ôh hlăm bruă đru mđĭ kyar bruă duh mkra- ala ƀuôn leh anăn brei dưi rơ̆ng kơ klei hdĭp mda. Khădah snăn, bruă dưi dưn hdră êlan đru ba hlăm klei hdĭp mda kơ phung amâo jăk asei mlei adôk lu klei êdu kƀah, boh nik hlăm bruă blei hră ênua ala ƀuôn mgô̆ leh anăn hră ênua ala ƀuôn čŏng blei kơ phung amâo jăk asei mlei.

Hlăm brô 2 êklăk čô mnuih ăt dôk dưn ngă bruă, mơ̆ng mnuih amâo mâo jăk asei mlei, dưi ngă hlăm lu mta bruă msĕ si: Hlăm bruă duh mkra, bruă yang ƀuôn, bruă dhar kreh, bruă hâo hưn... mâo leh dŭm klei đru mguôp kơ klei duh mkra, ala ƀuôn kơ lăn čar. Aduôn Đinh Thị Quỳnh Nga, Khua êpul hgŭm bruă ngă mnơ̆ng bi msiam mâo anăn Trái tim Hồng brei thâo: Nao hlăm klei duh mkra, mnuih amâo mâo jăk asei mlei ăt čiăng yua mơh djăp mta bruă hlăm klei mtăp mđơr, hlăm anăn bi mâo klei dưi dưn hră ênua bruă mdrao mgŭn, hră ênua yang ƀuôn, kyuadah leh mâo dưn yua klei anei, mnuih amâo mâo jăk asei mlei ăt dưi dưn jih klei tŭ dưn kơ klei nao kkiêng anak, klei ruă duam, thâodah mâo klei truh êjai ngă bruă knuă, klei ruă kyua bruă knuă, amâo mâo bruă knuă mă, lehanăn prăp đru mdul leh jih thŭn ngă bruă... srăng dưi đru kơ digơ̆ lu snăk bi hơĭt klei hdĭp mda, thâodah tăm tuôm hŏng klei amâo mâo jăk, leh jih thŭn ngă bruă, amâodah amâo lŏ mâo ai tiê dưi ngă bruă. Siămdah, tui si mta mtrŭn mơ̆ng hdră bhiăn Hră ênua bruă yang ƀuôn, mnuih amâo mâo jăk asei mlei dleh dưi dưn hră ênua bruă yang ƀuôn msĕ si hŏng mnuih suaih pral mkăn, kyuadah digơ̆ jing hĕ mnuih amâo mâo jăk asei mlei, klei suaih pral amâo mâo hơĭt, ênoh prăk mlan ƀiă, hnơ̆ng hrui wĭt kăn hơĭt rei. Êjai anăn, mta mtrŭn mơ̆ng hdră bhiăn ênua yang ƀuôn ka mâo klei bơ̆k bâo ôh kơ klei dưi dưn hră ênua yang ƀuôn kơ mnuih amâo mâo jăk asei mlei, kyuanăn yơh êjai hlăm wưng dôk mguôp ênoh prăk lehanăn dưi dưn klei đru mơ̆ng hră ênua yang ƀuôn hŏng mnuih amâo mâo jăk asei mlei dưi bi tĭng msĕ hŏng mnuih yăng đar mơh Aduôn Đinh Thị Quỳnh Nga lač, brei bi mâo hdră tĭng bi djŏ kơ klei đru hlăm bruă mguôp prăk kơ hră ênua yang ƀuôn, lehanăn kơ wưng dưi dưn prăk mlan leh truh thŭn wĭt mdei bruă, čiăng bi djŏ guôp hŏng klei suaih pral, lehanăn ai dưi ngă bruă mơ̆ng mnuih amâo mâo jăk asei mlei:  “Ti anôk bruă ênua yang ƀuôn kdriêk ăt mâo leh mơh lu blư̆ mơĭt hră kơ Êpul hgŭm brei hgŭm hlăm bruă hră ênua yang ƀuôn kơ mnuih ngă bruă. Ƀiădah truh kơ ară anei Êpul hgŭm bruă ăt adôk dleh dlan kơ bruă brei mnuih ngă bruă pô blei hră ênua yang ƀuôn. Hnơ̆ng hrui wĭt mơ̆ng mnuih ngă bruă jing mnuih amâo mâo jăk asei mlei jing amâo mâo bi sa hnơ̆ng ôh, mâo mnuih mơ̆ng 3 – 4 êklăk prăk/mlan, mâo mnuih 1 êklăk 500 êbâo prăk, lehanăn mâo mơh đa đa mnuih knŏng mơ̆ng 500 truh 700 êbâo prăk đuič/mlan. Hmei ksiêm leh dưi thâo jing blei hră ênua yang ƀuôn čŏng čiăng, tơdah prăk mlan ƀiă, blei hĕ hră ênua yang ƀuôn čŏng čiăng hlŏng jih mơh, snăn jing dleh amâo mâo dưi ngă ôh. Sa mta mkăn lĕ kyua asei mlei digơ̆ pô ƀuh jing kăn hơĭt rei, digơ̆ amâo mâo thâo klă ôh mgi dih si srăng jing, snăn digơ̆ păn kjăp dưn yua mă mơ̆ng prăk mlan mâo anăn yơh”.

Bi aduôn Nguyễn Thị Việt Anh, pô bi ala kơ knơ̆ng bruă Kyua Mnuih Kngăl Việt Nam lač: “Mtrŭt mnuih amâo mâo jăk asei mlei blei hră ênua yang ƀuôn ăt jing sa mta bruă bŏ hŏng klei dleh dlan mơh. Kyuadah digơ̆ mâo mă prăk mlan ti ênoh ƀiă, ăt mâo klei čiăng blei mơh hră ênua yang ƀuôn, ƀiădah êjai anăn bi phung năng mgô̆ brei blei hră ênua yang ƀuôn leh lehanăn jih jang klei đru mkăn kơ digơ̆ srăng khăt jih”.

Tui si aduôn Hoàng Phương Thảo, pô bi ala mơ̆ng Êpul bruă Action Aid, hlăk dôk đru bruă knuă mă kơ mnuih amâo mâo jăk asei mlei, ară anei Knŭk kna mjing leh klei găl kơ mnuih amâo mâo jăk asei mlei dôk hlăm ênoh phung knŭk kna đru dưi dưn hră ênua bruă mdrao mgŭn lehanăn klei dưi dưn truh 100% ênoh bi liê kơ bruă mdrao mgŭn djŏ hŏng mta mtrŭn, mtrŭt anôk duh mkra, anôk yua mnuih ngă bruă jing phung amâo mâo jăk asei mlei... Siămdah ară anei ăt ka mâo mơh ênoh leh mâo yap klă klơ̆ng jing mnuih amâo mâo jăk asei mlei čŏng blei hră ênua bruă yang ƀuôn. Aduôn Hoàng Phương Thảo ăt lač, bi ksiêm dlăng thŭn wĭt mdei leh jih thŭn mă bruă jing djŏ guôp hŏng mnuih amâo mâo jăk asei mlei: Mâo sa mta klei kâo dôk bi mĭn anôk bruă ênua yang ƀuôn lehanăn phŭn bruă mnuih ngă bruă – phung knap mñai năng dưi bi mlih mtam, ƀiădah amâo mâo thâo ôh ya ngă ka bi mlih mơh, anei jing klei amâo mâo djŏ ôh êdi hŏng mnuih amâo mâo jăk asei mlei tơdah blei hră ênua yang ƀuôn, snăn truh thŭn wĭt mdei bruă ăt ti thŭn 55 – 60 mơh, jing knar hŏng phung suaih pral. Dlăng ti asei mlei grăp čô drei 50 thŭn, mâo leh lu mnuih amâo lŏ čiăng mă bruă ôh, čiăng wĭt mdei yơh, êjai anăn lĕ hŏng mnuih amâo mâo jăk asei mlei, ƀai hĭn dah hŏng thŭn anăn mơh wĭt mdei jing sa klei amâo mâo djŏ ôh”.

Mâo lu snăk boh phŭn ngă kơ mnuih amâo mâo jăk asei mlei blei hră ênua yang ƀuôn adôk ƀiă. Kyua klei awăt kƀah hlăm asei mlei, mnuih amâo mâo jăk asei mlei lu jing ngă hlăm bruă điêt, ti gưl gŏ sang, hlăm anôk amâo mâo klă klơ̆ng ôh, ngă bruă hdjul, ênoh prăk mlan ƀiă, ngă bruă hluê yan... Kyuanăn mơh klei blei hră ênua yang ƀuôn hŏng klei mgô̆ jing dleh. Sa mta klei mkăn anăn jing klei ba yua mnuih ngă bruă jing mnuih amâo mâo jăk asei mlei, lehanăn asei diñu pô mtam ăt ka thâo săng klă mơh hlăm bruă čŏng blei hră ênua yang ƀuôn, lehanăn knư̆ hĭn mơh jing dleh tơdah mnuih amâo mâo jăk asei mlei anăn lu digơ̆ jing dôk hlăm klei knap mñai, klei hdĭp dleh dlan.        

Aduôn Dương Thị Minh Châu, Khua adŭ bruă hâo hưn lehanăn mđĭ kyar anak mnuih mơ̆ng Anôk bruă ênua yang ƀuôn Hà Nội lač:Hdră êlan hră ênua yang ƀuôn ka mâo ôh ya mdrêč bơ̆k bâo djŏ kơ bruă ênua yang ƀuôn hŏng mnuih amâo mâo jăk asei mlei, jih jang klei đru kơ digơ̆ pătdah jao ênŭm kơ kdrêč đru ba hlăm yang ƀuôn sơăi. Hmei ăt čiăng mơh kơ mnuih amâo mâo jăk asei mlei mâo leh klei gĭr blei hră ênua yang ƀuôn, snăn bi duh brei mơh kơ digơ̆ dưi dưn kơ jih jng klei tŭ dưn mơ̆ng bruă anei. Sitôhmô tơdah digơ̆ blei hră ênua yang ƀuôn, leh djăp klei găl dưi dưn prăk mlan leh wĭt mdei, snăn mơ̆ng keh prăk ênua yang ƀuôn anăn yơh srăng tĭng tla. Prăk mlan leh wĭt mdei bruă mâo knŭk kna tĭng tla bi mlih hlue gưl, mâo mnuih wĭt mdei mơ̆ng thŭn 2000, snăn ară anei prăk mlan đĭ êbeh kơ dua blư̆”.

Čiăng mđĭ hĭn klei tŭ dưn kơ mnuih amâo mâo jăk asei mlei dưi blei lehanăn dưn hră ênua bruă yang ƀuôn, knŭk kna mâo leh hdră êlan mđĭ ai dŭm anôk bruă, êpul bruă, phung duh mkra, mnuih amâo mâo jăk asei mlei mŭt mă bruă. Phung duh mkra yua mnuih ngă bruă lu jing mnuih amâo mâo jăk asei mlei mơ̆ng 30% kơ dlông dưi đru bi mlih hdră êlan, lehanăn klei mă bruă bi djŏ hŏng mnuih amâo mâo jăk asei mlei, klei amâo mâo tĭng ôh jiă hnơ̆ng hrui wĭt anôk bruă duh mkra, čan prăk hŏng mnga hdjul pioh mđĭ kyar bruă duh mkra... Siămdah, klei dôk kpăk prŏng ară anei anăn jing klei thâo săng kơ bruă hră ênua yang ƀuôn kơ klei čiăng bi hơĭt klei hdĭp phung amâo mâo jăk asei mlei. Kyuanăn, čiăng mghaih msir klei anei, jing mđĭ hĭn klei thâo săng, bruă klam dŭm anôk duh mkra ba yua mnuih ngă bruă jing mnuih amâo mâo jăk asei mlei, čiăng bi blei hră ênua yang ƀuôn kơ digơ̆. Aduôn Đinh Thị Thuỵ, k’iăng Khua adŭ bruă ala čar kiă kriê mnuih amâo mâo jăk asei mlei Việt Nam lač, Bruă ênua yang ƀuôn Việt Nam bi mâo hĕ klei bhiăn đru jăk kơ hră ênua yang ƀuôn, duh mĭn klei đru mdul kơ mnuih amâo mâo jăk asei mlei, čiăng kơ digơ̆ mâo dưn, lehanăn mâo ênoh djŏ guôp hŏng mnuih ngă bruă jing mnuih amâo mâo jăk asei mlei:  “Kâo ƀuh hdră êlan blei hră ênua yang ƀuôn hŏng dŭm gŏ êsei ƀun, lehanăn giăm ƀun jing jăk leh, knŭk kna đru truh 30% ênoh bi tĭng, yap jing 99 êbâo prăk/čô mnuih, hŏng gŏ êsei giăm ƀun jing 82,5 êbâo prăk/čô mnuih/mlan. Klei anei jing jăk, tơdah drei ăt đru msĕ snăn mơh hŏng mnuih amâo mâo jăk asei mlei jing djŏ yơh. Êdei kơ 10 thŭn amâodah 15 thŭn digơ̆ srăng dưi dưn ênoh prăk mlan leh wĭt mdei, ƀiă êdi ăt mâo mơh mơ̆ng 4 – 5 blư̆ ênoh đru mơ̆ng yang ƀuôn ară anei, đru kơ mnuih amâo mâo jăk asei mlei dưi mâo klei hdĭp hơĭt ti thŭn pô mduôn srăng jăk hĭn”.

Bruă ênua yang ƀuôn kơ mnuih amâo mâo jăk asei mlei jing yuôm bhăn đru kơ mnuih mă bruă jing phung amâo mâo jăk asei mlei, rơ̆ng čiăng bi hơĭt klei hdĭp mda digơ̆, boh nik duh mĭn kơ prăk mlan leh wĭt mdei bruă êjai thŭn mduôn, Knŭk kna năng bi mâo lu hĭn hdră êlan jăk đru kơ mnuih amâo mâo jăk asei mlei dưi ñŭ kma hŏng jih jang mnuih, dưi hgŭm ngă bruă čiăng mâo blei hră ênua yang ƀuôn blei hŏng klei mgô̆ thâodah blei hŏng klei čŏng čiăng./.

Y-Khem pô mblang