VOV4.Êđê- Leh hmao ƀuh mnuih tal êlâo mâo klei ruă Whitmore ti alŭ wăl čar Dak Lak (kreh pia jing klei ruă “kman ƀơ̆ng kđeh mnuih”), Dhar bruă mdrao mgŭn bi mguôp leh hŏng bruă sang čư êa alŭ wăl ngă hmar bruă ksiêm dlăng, tui duah leh anăn gang mkhư̆ klei ruă.

Aguah hruê 8/6/2022, phung khua knơ̆ng bruă mdrao mgŭn čar Dak Lak hưn, mrâo mâo sa čô djŏ kman klei ruă Whitmore – kreh pia jing klei ruă “Kman ƀơ̆ng kđeh mnuih” ti alŭ wăl.

Hluê si klei hưn pral mơ̆ng Anôk bruă ksiêm dlăng klei ruă tưp ti Dak Lak, mnuih djŏ klei ruă Whitmore anei jing sa čô hđeh ti să Ia Lôp, kdriêk Êa Sup. Leh mâo mnuih ruă Whitmore, êpul êya bi hgŭm leh hŏng anôk bruă djŏ tuôm tui ksiêm boh klei.

Hluê si klei hưn mơ̆ng amĭ pô ruă, pô anei ruă mkă hŏng hruê nao mdrao hlăm brô 10 hruê hŏng dŭm klei bi êdah msĕ si êngoh hlơr, bŏk lehanăn ruă ti dua nah knga. Mơ̆ng sang nao ksiêm mkă leh ti sa adŭ bruă mdrao mgŭn êngao knŭk kna, mnăm êa drao hlăm 3 hruê ƀiădah amâo dul. Hruê 4/6, pô anei dưi ba nao kơ Sang êa drao prŏng krĭng lăn dap kngư lehanăn hlŏng dôk đih mdrao hlăk êngoh truh kơ 30 độ C, dua nah kngan bŏk prŏng, mâo ênah, ruă, amâo dưi ha ƀăng êgei…

Leh anôk bruă djŏ tuôm bi mklă ti să Ia Lôp, kdriêk Êa Sup mâo mnuih ruă Whitmore, lu phung hđeh hlăm krĭng amâo dưi nao mnei ôh êa krông, ênao êa msĕ êlâo. Adei Lương Thị Chi, kkiêng thŭn 2007, jĕ giăm hŏng sang mâo mnuih ruă Whitmore tal êlâo ti Dak Lak brei thâo, adei amâo thâo anei jing klei ruă huĭ hyưt, ƀuh găp nao mdrao ti sang êa drao prŏng lehanăn mâo phung knuă druh nao ksiêm dlăng êa jua, krih êa drao mdjiê kman djiêu gah snăn ñu ƀuh klei ruă anei huĭ hyưt êdi.

         “Djiêu sang pô mâo mnuih ruă snăn kâo huĭ hyưt êdi mơh. Huĭ mơh kyua giăm anei amâo dưi nao kơ sang găp ôh, huĭ klei ruă anei tưp lar, kyua anei jing klei ruă huĭ hyưt, huĭ srăng djiê”.

        Aê mdrao Lê Quang Mạnh, K’iăng khua anôk bruă mdrao mgŭn să Ia Lôp, kdriêk Êa Sup, čar Dak Lak brei thâo, leh mâo sa čô djŏ klei ruă Whitmore ti alŭ wăl, Anôk bruă ksiêm dlăng klei ruă tưp čar bi hgŭm hŏng anôk bruă mdrao mgŭn să lehanăn bruă sang čư̆ êa alŭ wăl mkŏ mjing hdră nao ksiêm dlăng bruă gang mkhư̆ klei ruă anei ti sang mâo pô ruă. Anôk bruă mdrao mgŭn tiŏ nao leh êpul krih êa drao mdjiê kman djiêu gah brŏng mgơ̆ng êa, krĭng sang tlô, anôk dôk mơ̆ng 20 gŏ sang djiêu gah krĭng sang mâo pô ruă Whitmore anei.

“Ti alŭ wăl ăt mâo 2 hnoh êa, phung hđeh kreh nao mnei tinei, mă ariêng, mă hdang. Hmei srăng mtô mblang kơ mnuih ƀuôn sang mđĭ klei thâo săng leh bi tuôm hŏng pô mkăn brei bi mdoh kiê kngan, asei mlei pô, mbĭt anăn amâo sô̆, yua êa čhŏ kyua klei anei huĭ srăng ngă djŏ kman klei ruă Whitmore.”

Knuă druh mdrao mgŭn ksiêm dlăng êa yua mơ̆ng sang mâo mnuih ruă Whitmore

Djŏ tuôm kơ klei suaih pral mơ̆ng pô djŏ klei ruă Whitmore hlăk dôk mdrao ti sang êa drao prŏng krĭng Lăn dap kngư, aê mdrao Trần Thị Thúy Minh, Khua adŭ mdrao klei ruă kơ phung hđeh mơ̆ng sang êa drao prŏng krĭng Lăn dap kngư brei thâo, truh tlam hruê 9/6, leh 4 hruê dŏng mdrao, pô ruă anei đĭ kơ kjham, ngă truh klei amâo jăk hlăm êrah, hlăm dlô. Ară anei, sang êa drao dôk gĭr dŏng mdrao kơ mnuih ruă. Ăt hluê si aê mdrao Minh, Whitmore jing sa klei ruă huĭ hyưt, ênưih truh kơ djiê.

“Ară anei pô ruă êngoh nanao, amâo jăk hlăm êrah, dôk čang hmăng srăng suaih ƀiădah amâo mâo pô jhŏng ƀuăn êlâo ôh. Klei ruă anei kjham snăn yua êa drao ăt tui hluê mơh lehanăn klei ruă anei ñu bi jhat rai lu anôk hlăm asei mlei.

Hluê si aê mdrao Lê Phúc, K’iăng khua anôk bruă ksiêm dlăng klei ruă tưp čar Dak Lak, Whitmore jing sa klei ruă tưp dưi bi mtưp kơ pô mkăn amâo dah mnơ̆ng rông. Mta phŭn ngă klei ruă anei jing mơ̆ng kman Burkholderia pseudomallei dôk hlăm êa lehanăn lăn čhŏ djhan, dưi bi kdơ̆ng hŏng lu mta kháng sinh, ai bi kdơ̆ng hŏng klei ruă mơ̆ng asei mlei amâo dưi mdrơ̆ng tŭ dưn ôh hŏng kman anei. Klei ruă anei mâo lu klei bi êdah, dleh dưi ksiêm dlăng. Hdră bi mtưp klei ruă anei ka klă nik mơh kyua anăn mnuih ƀuôn sang brei mâo klei mđing răng hŏng hdră bi mdoh nanao asei mlei pô.

“Klei tưp mơ̆ng mnuih kơ mnuih snăn ară anei ka mâo klei bi mklă nik ôh, ƀiădah hdră bi mtưp hluê êlan klĭt jing lu êdi. Mâo mnuih leh sô̆ hŏng lăn, lŭ, êa čhŏ mâo kman Whitmore hlăm anăn, snăn ti dŭm anôk êka, kpŏk klĭt – anôk anei yơh kman srăng mŭt lehanăn tưp djŏ klei ruă lehkơnăn mŭt hlăm asei mlei. Kyua êlan mtưp snăn yơh brei drei mđĭ klei bi mdoh asei mlei, bi mdoh wăl hdĭp mda, ƀơ̆ng mnơ̆ng tŭk bi ksă, mnăm êa ktơ̆ng. Bi hrŏ klei sô̆ hŏng êa čhŏ, anôk lŭ, kdlŭt kdlăt huĭ srăng mâo kman klei ruă, boh nik ti dŭm krĭng dôk mâo klei ruă Whitmore brei mđing răng hĭn.

Ksiêm dlăng phŭn ba klei ruă ti krĭng  sang mâo mnuih ruă Whitmore

        Khădah mrâo mâo sa čô ruă Whitmore ti alŭ ưăl, ƀiădah hŏng klei huĭ hyưt mơ̆ng klei ruă anei, mbĭt anăn čar Dak Lak dôk hlăm yan hjan, jing wưng jăk găl kơ kman klei ruă anei đĭ lar, anôk bruă mdrao mgŭn čar Dak Lak pral mâo hdră nao ksiêm dlăng ti anôk mâo klei ruă, mprăp djăp ênŭm mnuih mă bruă, kdrăp mnơ̆ng kñăm mdrơ̆ng hŏng klei ruă anei. Mbĭt anăn bi hgŭm hŏng anôk bruă sang čư̆ êa alŭ wăl, dŭm êpul êya bruă mđĭ klei mtô mblang kơ mnuih ƀuôn sang kñăm mđĭ klei thâo săng hlăm hdră gang mkhư̆ klei ruă tưp./.

                                                    Pô mblang: H’Nêč Êñuôl