VOV4.Êđê - Klei ruă tưp Covid-19 mâo leh klei hrŏ, Ênoh mnuih djŏ klei ruă hrŏ ktang, klei anei brei ƀuh boh tŭ mơ̆ng bruă tlŏ mgang vaccine gang mkhư̆ klei ruă tưp Covid-19. Ƀiădah klei anei dôk ngă truh bi luč klei răng, dlăng hơăi mang bruă tlŏ mgang aruăt vaccine lŏ mñă. Ară anei čar Dak Lak dôk mtrŭt mđĭ bruă hâo hưn, mđĭ klei thâo săng kơ mnuih ƀuôn sang, mbĭt anăn ngă bruă tlŏ mgang truh kơ grăp să, ƀuôn hgŭm tlŏ vaccine gang mkhư̆ klei ruă tưp Covid-19 aruăt tal 3, tal 4 kơ mnuih ƀuôn sang mơ̆ng 18 thŭn kơ dlông.

Mơ̆ng aguah ưm mtam, aduôn Võ Thị Tứ ti alŭ mrô 9 să Êa Tiêu, kdriêk Čư̆ Kuiñ truh leh kơ sang bi kƀĭn alŭ čiăng tlŏ aruăt tal 4 vaccine gang mkhư̆ klei ruă tưp Covid 19. Ñu brei thâo, khădah ka tuôm djŏ ôh klei ruă tưp Covid 19, ƀiădah mâo leh klei ruă êlâo hlăm asei mlei snăn leh hmư̆ bruă sang čư̆ êa alŭ wăl hưn ñu čŏng nao mtam tlŏ vacvccine: “Kâo thŭn anei 71 thŭn leh, hmư̆ bruă sang čư̆ êa mâo hdră êlan mkŏ mjing bruă tlŏ vaccine, snăn truh ară anei kâo tlŏ aruăt tal 4 leh, kâo ƀuh asei mlei kâo suaih pral, ăt ka tuôm djŏ klei ruă tưp ôh, ung kâo mtrŭt brei nao tlŏ mgang, mâo knŭk kna mtrŭn snăn pô nao tlŏ yơh čiăng răng mgang klei suaih pral pô”.

Ăt pral truh kơ sang bi kƀĭn alŭ mrô 9 să Êa Tiêu, Đặng Thuyết Vinh lač, klei tlŏ mgang amâo mâo djŏ knŏng jing răng mgang klei suaih pral pô đuič ôh, ƀiădah đru bi gang mkhư̆ klei ruă tưp kơ jih jang yang ƀuôn. “Hrue anei ƀuh să, alŭ hưn brei nao tlŏ mgang aruăt tal 4, čiăng răng mgang asei mlei pô lehanăn kơ jih yang ƀuôn, snăn kâo pral nao tlŏ mtam aruăt tal 4. Kâo ƀuh bruă tlŏ vaccine mâo klei knŭk kna đru kơ phung ƀuôn sang, anei jing klei čiăng kơ jih jang yang ƀuôn, kyuanăn yơh jih jang brei bi krăp nao tlŏ mgang sơăi yơh”.

Nguyễn Khắc Dũng, Khua anôk bruă mdrao mgŭn kdriêk Čư̆ Kuiñ lač, kyua mâo ngă hŏng lu hdră mtrŭt mjhar, hâo hưn, phung ƀuôn sang, snăn phung ƀuôn sang ƀuh klei tŭ dưn mơ̆ng bruă tlŏ mgang, snăn jih jang mnuih bi nao tlŏ mgang ênŭm aruăt ênŭm lehanăn djŏ wưng kčah. Êngao ti dŭm anôk tlŏ mgang mkŏ mjing phĭt sa anôk, lŏ dơ̆ng mâo êpul hiu tlŏ mgang truh hlăm să, ƀuôn hgŭm, wăl krah truh kơ sang phung ƀuôn sang. Kyuanăn, hnơ̆ng ênoh phung ƀuôn sang tlŏ aruăt tal 3 ti Čư̆ Kuiñ truh giăm 90%: “Anôk bruă mdrao mgŭn hưn mthâo, kčĕ leh kơ knơ̆ng bruă sang čư̆ êa kdriêk mkŏ mjing djăp hdră kiă kriê, gĭt gai dŭm bruă sang čư̆ êa dŭm să truh hlăm dŭm boh alŭ, ƀuôn ngă jăk bruă hâo hưn, mđĭ ai phung ƀuôn sang kơ klei tlŏ vaccine čiăng gang mkhư̆ klei ruă tưp. Tal dua lĕ jing ară anei mta klei ruă dôk hlăm yang ƀuôn ăt ka jih, lehanăn hnơ̆ng ai ktang dưi bi kdơ̆ng hŏng klei ruă hrŏ ƀrư̆ ƀrư̆ hlue thŭn mlan. Anôk bruă mdrao mgŭn mkŏ mjing dŭm anôk tlŏ mgang mtam ti sang êa drao să, amâodah ƀuôn alŭ, lehanăn êpul hiu tlŏ mgang nao truh hlăm grăp boh sang, tuôm hŏng gŏ sang dleh dlan, mnuih khua thŭn, mnuih amâo mâo anôk jưh knang dleh dlan hlăm klei êbat hiu đru tlŏ mgang brei kơ digơ̆”.

Tui si Aê mdrao Hoàng Hải Phúc, K’iăng khua anôk bruă kiă kriê klei ruă čar Daklak (CDC), phung ngă bruă mâo ksiêm duah leh lehanăn bi êdah ai ktang mơ̆ng klei leh tlŏ vaccine gang mkhư̆ Covid 19 amâo mâo sui ôh, lehanăn mta vaccine kăn đuôn sui rei hlăm asei mlei, lehanăn hrŏ lehanăn luič ƀrư̆ ƀrư̆. Boh nik, leh tlŏ ênŭm dua aruăt tal êlâo, snăn ai dưi kdơ̆ng hŏng klei ruă jing êbeh 80%, êdei kơ 3 – 6 mlan klei anăn hrŏ ƀrư̆ ƀrư̆, knŏng adôk hlăm brô 50%. Tơdah lŏ tlŏ mñă aruăt tal 3, ai dưi bi kdơ̆ng hŏng klei ruă lŏ đĭ truh 70%, lehanăn hrŏ ƀrư̆ ƀrư̆ mơ̆ng mlan tal 4, lehanăn truh mlan tal 6 trŭn adôk mă 30%. Kyuanăn tơdah amâo mâo tlŏ ôh aruăt tal 4 snăn klei dưi răng gang asei mlei hrŏ ƀrư̆ ƀrư̆ lehanăn jih. Snăn čiăng dưi mâo nanao ai ktang dưi gang mkhư̆ klei ruă tưp hlăm yang ƀuôn, CDC Daklak kčĕ leh kơ knơ̆ng bruă mdrao mgŭn čar mâo hdră mă bruă klă mngač, mtă kơ jih jang djăp alŭ wăl nao truh hlăm grăp boh sang, ksiêm yap grăp čô mnuih čiăng bi tlŏ mgang bi ênŭm kñăm dưi gang mkhư̆ klei ruă tưp Covid 19 aruăt lŏ mñă: “Hmei mâo mjuăt bi hriăm leh kơ dŭm kdriêk, wăl krah lehanăn 184 boh să ƀuôn hgŭm čiăng hâo hưn lehanăn đru kơ grăp boh sang êa drao să srăng mkŏ mjing 3 êpul hiu tlŏ mgang hlăm kluôm čar mơ̆ng ară anei truh kơ hrue 30/6, čiăng bi leh ênoh čuăn leh ƀuăn hŏng knŭk kna hlăm wưng kơ anăp”.

Yap truh ti wưng anei, hnơ̆ng ênoh mâo tlŏ leh ênŭm vaccine gang mkhư̆ klei ruă tưp aruăt tal 3 hlăm čar Daklak mrâo djăp êbeh 44%, lehanăn aruăt tal 4 mrâo 7,9%. Čiăng ênŭm truh 95% ênoh mnuih mơ̆ng 18 thŭn kơ dlông tlŏ ênŭm aruăt tal 3 vaccine gang mkhư̆ klei ruă tưp Covid 19, mơ̆ng hrue 11/7, čar Daklak srăng tlŏ mgang lŏ tlŏ mgang êbeh 100 êbâo hnơ̆ng vaccine gang mkhư̆ klei ruă tưp Coivid 19. H’Yim Kđoh, k’iăng khua knơ̆ng bruă sang čư̆ êa čar Daklak brei thâo, čiăng kơ bruă tlŏ mgang mâo boh tŭ dưn, čar jao leh ênoh čuăn klă mngač, lehanăn mâo bruă klam mơ̆ng pô djă akŏ dŭm alŭ wăl anăn: “Hmei yap anei jing bruă klam hŏng pô djă akŏ hlăm bruă tlŏ mgang, bi mâo hdră êlan đŭ bi kmhal tơdah amâo mâo bi leh ôh hdră kčah mtrŭn. Ti alŭ wăl amâo mâo bi leh ôh bruă tlŏ mgang, ênoh tlŏ mgang amâo mâo ênŭm ôh ngă truh kơ klei mâo klei ruă tưp hlăm alŭ wăl, snăn pô djă akŏ gưl bruă đảng bruă sang čư̆ êa alŭ wăl anăn đua klam jih jang boh klei truh”.

Klei ruă tưp Covid 19 klă sĭt ka jih kluôm dhuôm ôh, dŭm mta klei lŏ mlih mrâo mơ̆ng kman Sar CoV 2 ăt adôk dleh thâo tĭng mkă. Kyuanăn yơh vaccine gang mkhư̆ klei ruă tưp Covid 19 ăt dôk yap jing msĕ si hră kơ klei êđăp đru mgang brei kơ asei mlei, bi hrŏ hnơ̆ng truh kơ djiê. Bruă tlŏ aruăt vaccine lŏ mbŏ, lehanăn lŏ mñă jing yuôm bhăn kñăm mâo nanao ai ktang dưi mdrơ̆ng hŏng klei ruă tưp Covid 19, boh nik hŏng phung khua thŭn, amâodah mnuih mă bruă hlăm dŭm anôk ênưih bi mtưp hĭn. Boh nik tui si klei hưn mthâo mrâo hĭn mơ̆ng Phŭn bruă mdrao mgŭn, mta kman BA.5 mơ̆ng kman Omicron mâo leh ti Việt Nam, djă anăn Omicron jing klei tưp lar pral, lehanăn ênưih srăng jing klei ruă tưp prŏng mrâo. Kyuanăn yơh jih jang mnuih brei mâo djăp hdră gang mkhư̆ klei ruă tưp hlăm djăp klei dưi pô hlăm klei dôk dơ̆ng ƀơ̆ng huă huĭ kơ klei ruă tưp lŏ dơ̆ng bluh đĭ mrâo, lehanăn lŏ nao bi tlŏ mgang vaccine bi djŏ hŏng hrue phung nai aê mdrao mta mtăn./.