VOV4.Êđê- Thalassemia (Klei ruă êrah amâo thâo êkŏ mơ̆ng tian amĭ) jing klei ruă bi tưp mơ̆ng amĭ leh anăn ka mâo ôh êa drao mdrao hlao jih. Khădah, hlăm hla pŏk web ala ƀuôn lŏ mâo lu klei hưn mdah kơ dŭm mta êa drao mdrao hlao klei ruă anei leh anăn mâo lu mnuih blei mdrao kơ anak. Knhal tuič jing klei ruă amâo djŏ amâo hlao ôh ƀiădah lŏ ngă kơ hđeh mâo klei truh kjham hĭn.

Ĕ T.T.T ti să Tân Hoà, kdriêk Ƀuôn Đon, čar Dak Lak, thŭn anei bŏ 7 thŭn, ƀiădah nao đih sang êa drao nanao čiăng bi mbŏ êrah kyua amâo mâo myun mâo klei ruă Thalassemia. Ayŏng T.V.H jing ama ĕ anei brei thâo, mơ̆ng ĕ anei hlăm brô 3 mlan, ñu mâo klei pŭk hia nanao, gŏ sang ba ĕ nao ti sang êa drao prŏng krĭng Lăn Dăp Kngư. Tinei Aê mdrao brei thâo ĕ mâo klei ruă mčah êrah mâo mơ̆ng tian amĭ. Klei ruă anei ka mâo ôh êa drao mdrao hlao, knŏng srăng bi mbŏ êrah grăp wưng. 7 thŭn êgao, sa mlan sa blư̆, gŏ sang ayŏng ba ĕ nao ti sang êa drao čiăng mbŏ êrah. Sĭt mâo pô hưn brei mâo êa drao mdrao, gŏ sang tui duah mblei mtam. Mâo blư̆ mnăm êa drao arăng rang mdah hlăm mạng, ĕ ruă tian lu hruê, asei mlei êwang wĭt, kñĭ hưr leh anăn ba dŏng mdrao ti sang êa drao.

“Êjai dôk điêt mơ̆ng 3 truh kơ 4 mlan nao mbŏ êrah sa blư̆. Truh kơ 2 truh kơ 3 thŭn lŏ ƀiă hruê hĭn. Mâo arăng ƀuăn lač tơdah mă mnăm êa drao diñu srăng hrŏ ƀiă klei nao mbŏ êrah, klei ruă ăt hrŏ mơh, 2 truh kơ 3 mlan kơ nao bi mbŏ êrah sa blư̆, ƀiădah mă êa drao wĭt mnăm ăt kăn dưi lei. Mă mnăm êa drao pô anei, pô dih brei kơ ĕ mnăm, ƀiădah klei ruă kăn hrŏ lei, ăt nao sang êa drao mbŏ êrah mơh”.

Gŏ Sang ayŏng B.V.V ti kdriêk Ea H’Leo čar Dak Lak, ăt mâo anak mâo klei ruă Thalassemia. Gŏ sang ăt duah blei êa drao arăng mdah hlăm mạng mâo ênoh truh kơ dŭm pluh êklăk prăk, ƀiădah klei ruă anak ayŏng kăn hlao lei.

“Jih hruê mmông anăn ăt brei ĕ mnăm êa drao krĭng Dhŭng ƀiădah kăn mâo boh tŭ dưn lei, truh kơ knhal tuč ăt nao ti sang êa drao mbŏ êrah čiăng rơ̆ng klei hdĭp kơ anak. Kâo ăt mâo klei hriăm mơ̆ng pô truh kơ phung amĭ ama mâo anak mâo klei ruă Thalassemia jăk hĭn srăng nao ba anak ti sang êa drao brei phung aê mdrao mkă dlăng, mâo hdră mdrao jăk hĭn kơ anak pô, đăm hmư̆ ôh dŭm mta êa drao arăng duah bi hing mă, kyuadah sơnăn srăng luč prăk hơăi mang.”

Kyua klei đĭ kyar mơ̆ng mbah internet yang ƀuôn leh anăn klei hmăng hmưi čiăng kơ anak hlao klei ruă mơ̆ng dŭm gŏ sang mâo hđeh mâo klei ruă Thalassemia. Lu pô, leh anăn êpul êya kyua prăk mnga amâo mâo klei uêñ, duah mdah dŭm klei hưn amâo sĭt kơ mta êa drao mdrao hlao klei ruă anei amâodah bi hrŏ dŭm blư̆ nao ti sang êa drao. Klă klơ̆ng ară anei ka mâo êa drao mdrao klei ruă anei ôh, dŭm hdră mdrao msĕ si mbŏ êrah, bi hrŏ mta msei knŏng bi tai hruê mmông hdĭp kơ mnuih ruă. Klei čŏng duah mnăm êa drao leh anăn amâo mâo nao ti sang êa drao srăng ngă truh lu klei hmăi amâo jăk kyua mnuih mâo klei ruă Thalassemia čiăng mâo klei mkă dlăng, mbŏ êrah, bi hrŏ mta msei grăp wưng, tơdah êmưt srăng ngă truh klei kƀah êrah leh anăn êbeh mta msei, đa đa truh kơ klei djiê hnưm. Nai prĭn, aê mdrao Trần Thị Thúy Minh, khua kiă kriê anôk bruă mdrao kơ hđeh, sang êa drao prŏng krĭng Lăn Dap Kngư brei thâo:

“Phung amĭ ama tăp amâo mâo myun mâo anak mâo klei ruă Thalassemia srăng ba anak nao ti dŭm anôk bruă mdrao mgŭn čiăng mâo klei ktrâo lač bruă mdrao mgŭn, kriê dlăng mâo hdră leh anăn nanao. Mdrao klei ruă Thalassemia ară anei êngao kơ klei bi mbŏ êrah, bi hrŏ mta msei, kăp đru hlăm hdră mdrao, mdrao mơ̆ng lam leh anăn đa đa hdră mdrao prŏng hĭn msĕ si grep dlô klang, hdră mdrao mgun gen, khăt la…jing dŭm hdră mdrao mâo hlăm sang êa drao. Kyuanăn, tơdah hđeh mâo klei ruă Thalassemia, phung amĭ ama srăng mâo klei êmuh anôk mdrao mgŭn giăm hĭn čiăng mâo klei mtô lač, hmao mdrao mgŭn, amâo mâo ôh san mta hdră mdrao đưm dưi mdrao hlao klei ruă anei.

Thalassemia jing klei ruă kreh mâo lu hĭn hlăm dŭm mta klei ruă mâo mơ̆ng tian amĭ. Hŏng dŭm klei bi êdah phŭn jing kƀah êrah leh anăn êbeh mta msei, phung mâo klei ruă anei čiăng mâo klei mbŏ êrah leh anăn mnăm êa drao bi hrŏ mta msei truh kơ jih klei hdĭp. Phung mâo klei ruă mčah êrah mâo mơ̆ng tian amĭ dleh dưi mă bruă leh anăn ngă dŭm mta bruă hlăm klei hdĭp aguah tlam, ngă truh klei ktrŏ kơ gŏ sang leh anăn yang ƀuôn. Ti Việt Nam, mâo truh 20% phung hđeh mâo klei ruă anei djiê hlăm ênuk mơ̆ng 6 - 7 thŭn, lu phung hđeh mâo klei ruă djiê hlăm ênuk mơ̆ng 16 – 17 thŭn leh anăn păt čiăng jih amâo mâo klei găl dưi dôk ung mô̆. Hŭi hyưt hĭn, Thalassemia jing klei ruă tưp mơ̆ng ênuk anei truh kơ ênuk dih, jing klei ruă arưp aram, ƀiădah klei thâo săng kơ mta klei ruă anei hlăm mnuih ƀuôn sang dôk ƀiă leh anăn ka mâo ôh mmông găl mtô lač êlâo kơ bi dôk ung mô̆, êlâo kơ kkiêng anak. Dôk hlăm gen hgăm, klei ruă amâo mâo ôh klei bi êdah kyuanăn lu mnuih mâo gen mâo klei ruă ƀiădah amâo thâo. Tơdah wăt ung leh anăn mô̆ mâo gen ngă truh klei ruă thalassemia, hlăm grăp blư̆ kkiêng mâo 25% klei hyưt anak mâo klei ruă, 50% anak mâo sa gen klei ruă leh anăn 25% anak amâo mâo klei ruă. Ti čar Dak Lak, hluê si klei tĭng mkă mơ̆ng Sang êa drao prŏng Krĭng Lăn Dap Kngư, ară anei mâo êbeh 400 čô hđeh mâo klei đăo knăl mâo klei ruă thalassemia leh anăn dôk mdrao nanao ti sang êa drao. Kah knar grăp hruê sang êa drao drông jum leh anăn mdrao kơ 20- 30 čô hđeh mâo klei ruă thalassemia.

Klei ruă êrah amâo thâo êkŏ mơ̆ng tian amĭ (Thalassemia) lu jing kyua tưp mơ̆ng tian amĭ, hmaĭ kjham kơ klei suaih pral phung hđeh. Hŏng hdră ksiêm mkă êlâo kơ kkiêng anak, bruă mdrao mgŭn ăt pŏk ngă lu hdră msir đru mdrao klei ruă anei. Nai prĭn, aê mdrao Trần Thị Thúy Minh, Khua Anôk mdrao kơ phung hđeh, sang êa drao prŏng krĭng Lăn Dap Kngư mâo klei kah mbha hlăm klei bi blŭ hrăm ti tluôn anei: 

-Akâo kơ Aê mdrao brei thâo klei ruă Thalassemia si srăng hmăi truh kơ klei suaih pral mơ̆ng phung hđeh ?

Aê mdrao Trần Thị Thúy Minh: "Klei ruă Thalassemia ba lu klei truh amâo jăk kơ phung hđeh djŏ klei ruă, boh nik phung hđeh mâo klei ruă anei ktrŏ. Thalassemia ba lu klei amâo jăk hlăm tiê, la, bi bŏk buôr, kƀah êrah lehanăn lu klei amâo jăk hlăm kboh, ngă êbeh mta msei hlăm asei mlei, boh nik ngă awăt kboh, toh hroh nội tiết, amâo thâo prŏng, ngă kơ hđeh kdjuôt kdjĭng, ruă tiê, ruă boh ƀleh. Lu phung hđeh djŏ klei ruă Thalassemia ktrŏ amâo dưi mdrao nanao knŏng dưi hdĭp hlăm brô êbeh 10 thŭn. Giăm anei, hŏng klei đĭ kyar mơ̆ng hdră mdrao, lŏ thiăm mbŏ êrah, bi kbiă mta msei, phung hđeh djŏ klei ruă anei dưi hdĭp sui hĭn lehanăn hnơ̆ng tŭ jăk klei hdĭp ăt dưi mkra mđĭ mơh’’.

- Akâo kơ aê mdrao brei thâo, si hdră srăng gang mkhư̆ klei ruă Thalasemia ti phung hđeh?

Aê mdrao Trần Thị Thúy Minh: "Thalassemia jing sa klei ruă mâo mơ̆ng tian amĭ, mâo mnuih ruă amâo mâo klei bi êdah, ruă hdjul, ktrŏ lehanăn ktrŏ êdi. Mta phŭn ngă phung hđeh djŏ klei ruă Thalassemia jing kyua klei bi mguôp mơ̆ng gen ruă mơ̆ng ama lehanăn amĭ. Anei jing sa klei ruă dưi gang mkhư̆ kyua klei đru kčĕ ksiêm dlăng êlâo. Ti dŭm ala čar mâo ênoh hđeh djŏ klei ruă Thalassemialu msĕ si ti dŭm hla čar hlăm wăl Êa Ksĭ Krah boh Lăn ba leh hdră đru kčĕ klei ruă mâo mơ̆ng tian amĭ lehanăn ksiêm dlăng êlâo kơ kkiêng kñăm bi hrŏ klei ruă huĭ hyưt anei. Ti ala čar drei, dŭm ƀuôn prŏng pprŏng mphŭn ba yua hdră anei, khă snăn mâo dŭm krĭng taih kbưi ka ba yua hdră ksiêm dlăng anei kyua anăn ka dưi gang mkhư̆ ôh klei ruă.

-Êjai dôk găn klei ruă tưp Covid 19 dleh dưi ksiêm dlăng msĕ si ară anei, Sang Êa Drao Prŏng Krĭng Lăn Dap Kngư ya hdră mâo ngă leh čiăng dưi mâo djăp êrah kơ phung hđeh mâo klei ruă anei ?

            BS Trần Thị Thúy Minh: "Ti wưng klei ruă Covid 19 msĕ ară anei, mâo lu klei dleh dlan čiăng rơ̆ng mâo djăp êrah kơ phung hđeh djŏ klei ruă Thalassemia. Dleh dlan hlăm klei êrô êbat, bi ktlah, klei mkăp êrah mơ̆ng dŭm anôk bruă đru kơ mnuih knap mñai, dŭm êpul ba anăp hĭn mơh dleh dlan hĭn. Sang êa drao prŏng krĭng Lăn dap kngư mâo leh klei gĭr čiăng msir mghaih klei anei hŏng hdră bi hgŭm dŭm bruă mơ̆ng Êpul gru bi kal hrah, Êpul bruă Thalassemia, Ktuê êlan Hrah lehanăn iêu mthưr dŭm êpul êya, bruă, phung đoàn viên, êdam êra mơ̆ng Sang êa drao nao myơr êrah, mjing anôk mkăp êrah kơ mnuih ruă, hlăm anăn mâo mnuih ruă Thalassemia. Hdră anei ăt dưi mkŏ mjing nanao hlăm dŭm wưng giăm anei’’.

- Lač jăk kơ aê mdrao!