VOV4.Êđê- Klei ruă jhat boh ƀleh jing klei mâo lu Protein (albumin) luč liê hŏng êlan êa iêk. Klei ruă jhat boh ƀleh kreh hmao ƀuh tal êlâo hĭn hlăm phung hđeh hlăm ênuk mơ̆ng 1 truh kơ 10 thŭn. Tơdah mâo klei ruă anei, hđeh anăn srăng mâo klei bŏk đa đa anôk hlăm asei mlei leh anăn tơdah amâo mâo hmao ƀuh leh anăn mdrao mgŭn hnưm, klei ruă anei srăng ngă kơ hđeh tuôm hŏng lu klei arưp arap, hmăi amâo jăk truh kơ klei suaih pral hđeh.

Wưng leh êgao, Sang êa drao prŏng Krĭng Lăn Dap Kngư mâo tŭ jum lehanăn mdrao leh kơ lu phung hđeh mâo klei ruă jhat boh ƀleh. Hlăm anăn amâo mâo djŏ ƀiă ôh lŏ ruă wĭt ruă nao lu blư̆ ngă hmăi amâo mâo jăk kơ klei suaih pral phung hđeh. Aduôn Nguyễn Thị Mai, jing aduôn kơ sa čô hđeh kkiêng thŭn 2007, dôk ti kdriêk Lăk, čar Daklak brei thâo: Amĭ ama hđeh anei nao mă bruă kbưi, snăn lui anak kơ aduôn rông ba. Mâo hŏng anei dua tlâo mlan, hđeh anăn ƀuh dơ̆ng bi bŏk hlăm ƀô̆ mta, leh kơ anăn hlăm jih asei mlei. Kyua kbưi hŏng amĭ ama, snăn aduôn ba mdrao hđeh anăn kơ sang êa drao. Ti sang êa drao, phung aê mdrao mkă dlăng lehanăn lač hđeh anei mâo klei ruă jhat hlăm boh ƀleh. Aduôn Nguyễn Thi Mai, yăl dliê kơ klei hđeh anăn ruă snei:

“Klei bi knăl tal êlâo ƀuh hlăm ĕ anei jing bi bŏk hlăm ƀô̆, leh kơ anăn đĭ hlăm asei mlei. Găp djuê ba ĕ kơ sang êa drao, leh sa wưng dôk mdrao kyua klei hdĭp dleh dlan wĭt mpơ̆ng sang êa drao mâo dua mlan snăn jhih êa drao, lŏ ba ĕ kơ sang êa drao mdrao tal 2. Klei ruă anei hmăi amâo mâo jăk êdi kơ klei suaih pral ĕ, lehanăn dôk mdrao nanao sui, snăn êjai dôk mdrao tơdah mdrao amâo mâo djŏ, srăng ngă kơ ĕ jham hĭn truh kơ klei kar êrah jih klei hdĭp yơh”.

Bi Điểu Zen, dôk ti kdriêk Tuy Đức, čar Daknông snăn brei thâo: Anak mniê ñu kkiêng thŭn 2016, mâo hŏng anei 4 mlan, ƀuh hlăm ƀô̆ mta bi bŏk, jơ̆ng kngan bi bŏk, tian prŏng mơh. Leh ba anak kơ sang êa drao prŏng kdriêk Čư̆ Jŭt, phung aê mdrao mtă bi ba hĕ ĕ kơ sang êa drao prŏng krĭng Lăn Dap Kngư mdrao kơ anăn. Leh thâo kơ anak mâo klei ruă jhat boh ƀleh, gŏ sang rŭng răng snăk. Điểu Zen lač:

“Phŭn tal êlâo leh ƀuh kơ ĕ bŏk ƀô̆ mta, jơ̆ng kngan, tiăng kăng mơh, snăn ba ĕ kơ sang êa drao kdriêk Čư̆ Jŭt. Dôk mdrao kơ anăn mâo sa hrue kăm brei wĭt, mnăm êa drao leh jih hrue kčah lŏ nao mkă dlăng snăn sang êa drao brei ba ĕ kơ sang êa drao prŏng krĭng Lăn Dap Kngư mdrao tinăn. Yap truh kơ ară anei dôk mdrao ĕ mâo leh 4 mlan, kâo ƀuh klei ruă anei hmăi amâo mâo jăk ôh êdi hŏng asei mlei hđeh”.

Klei ruă anei jing klei ruă ngă luič sa ênoh prŏng protein (albumin) đuĕ hlue êlan mơiêk. Hnơ̆ng albumin jing djăp ênoh ngă bi hrŏ protein (albumin) hlăm êra. Protein mâo klei tŭ dưn krơ̆ng êa hlăm aruăt êrah. Tơdah hnơ̆ng protein hlăm êrah ƀiă, êa srăng kbiă đuĕ lehanăn ngă bi bŏk asei mlei. Klei bŏk anăn mâo hlăm dŭm anôk mdê mdê, msĕ si hlăm ală, hlăm tian, jơ̆ng kngan lehanăn hlăm anôk mkăn êjai hruê. Êjai albumin luič đuĕ hluê êlan mơiêk, mâo đa đa protein mâo ai ktang dưi kdơ̆ng hŏng klei ruă ăt luič mơh. Ai dưi kdơ̆ng hŏng klei ruă jing yuôm bhăn snăk kơ asei mlei, pioh kdơ̆ng hŏng dŭm mta klei ruă, boh nik kman ba klei ruă, kyuanăn yơh phung hđeh mâo hĕ klei ruă anei jing ênưih snăk mâo klei kman ngă tơdah leh luič protein. Nai prŏng, nai prĭn Trần Thị Thuý Minh, khua anôk bruă mdrao mhđeh, sang êa drao prŏng krĭng Lăn Dap Kngư brei thâo: Ară anei ăt ka dưi bi klă mơh mơ̆ng phŭn mâo mta klei ruă anei:

“Klei ruă boh ƀleh jhat kyua mâo lu mta klei amâo mâo kơ boh ƀleh hđeh, ba klei ruă kơ asẳ boh ƀleh lehanăn ngă jhat kơ boh ƀleh. Dôk tui duah phŭn agha klei ruă anei ka nik ôh, mâo đa đa bi lač năng ai mơ̆ng zen amĭ ama, đa đa lač kyua ai kdơ̆ng hŏng klei ruă êgao hnơ̆ng đei, amâodah lŏ djŏ ya mta klei mơ̆ng êngao ngă truh kơ asei mlei amâo mâo jăk. Klei ruă kreh ƀuh hlăm phung hđeh hŏng ênoh ăt ƀiă mơh, ƀiădah êdah êdi jing hŏng hđeh mơ̆ng 1 thŭn truh 10 thŭn. Lu mnuih truh kơ kjham kyua klei ruă anei”.

Leh mkă dlăng klei ruă thâo kơ hđeh mâo klei ruă jhat boh ƀleh, snăn bi hlue gưt kjăp klei nai aê mdrao mtă mtăn, brei hđeh mnăm êa drao djŏ mmông, djŏ ênoh, djŏ hdră mdrao. Kyudah mnăm êa drao djŏ ênoh kčah, djŏ hnơ̆ng jing yuôm bhăn snăk, jing pô đru kơ hdră êlan mdrao, lehanăn lŏ kơrŭ wĭt klei suaih pral kơ hđeh. Mbĭt hŏng anăn, kơ mnơ̆ng ƀơ̆ng tŭ jăk, jing brei mđing bi djŏ hŏng hđeh huă ƀơ̆ng. Phung aê mdrao mtă, jing tal êlâo hĭn bi hrŏ hra. Tui si klei nai prĭn, aê mdrao Trần Thị Thuý Minh lač: Amĭ ama bi tui gưt djŏ kơ bruă mprăp mnơ̆ng ƀơ̆ng kơ anak, khădah jing dleh dlan kyua hđeh dleh snăk thâo huă ƀơ̆ng kba, ƀiădah klei kăm biăt hlăm klei huă ƀơ̆ng jing mđrĭng hŏng bruă mdrao mgŭn bi jăk mơh:

“Klei ruă boh ƀleh jhat jing sa mta klei ruă sui hlao, bi mâo klei gĭr hlăm bruă mdrao mgŭn, mbĭt hŏng phung aê mdrao lehanăn găp djuê mnuih ruă. Tal êlâo hĭn jing amĭ ama mnuih ruă, tơdah leh ƀuh kơ anak mâo dŭm klei bi knăl amâo mâo jăk hŏng boh ƀleh msĕ si mơiêk ƀiă, bŏk ƀri, mơiêk amâo mâo djŏ mmông, snăn ba mtam yơh anak kơ sang êa drao mkă dlăng mdrao mgŭn bi pral. Tơdah leh mkă dlăng kla jing klei ruă anei, snăn bi hluê ngă kjăp dua mta klei, jing yua êa drao djŏ mmông, djăp ênoh, djŏ klei bhiăn mdrao, kyuadah klei ruă anei mdrao sui hrue, lehanăn mdrao bi djăp ênoh, djăp hruê mlan jing yuôm bhăn snăk, jih jang dŭm mta êa drao mdrao klei ruă anei lŏ mâo lu mta klei amâo mâo jăk mkăn, kyuanăn bi tui hlue djŏ klei nai aê mdrao mtă mtăn êjai dôk mdrao. Boh nik mđing êdi kơ hdră mkra mnơ̆ng ƀơ̆ng huă kơ hđeh, mâo phung aê mdrao kăp kčĕ hdră bi mbŏ mnơ̆ng ƀơ̆ng tŭ jăk kơ hđeh, boh nik bi hrŏ hră”.

Klei ruă jhat boh ƀleh amâo mâo thâo kral ôh tơdah duah đăo mă snăn, kyua klei ruă anei jing sui, lehanăn ênưih lŏ wĭt ruă nanao. Kyuanăn tơdah mâo leh klei ruă anei, mnuih ruă bi gĭr jih ai tiê mbĭt hŏng phung aê mdrao kăp ktuê mđing, mdrao mgŭn bi djŏ hdră mdrao sui thŭn mlan hlăm klei bhiăn kjăp. Klei ruă anei hŏng hđeh kăp ksiêm dlăng nanao jêñ jêñ. Snăn čiăng dưi ngă klei anei, amĭ ama hđeh lehanăn pô ruă bi gưt klei bhiăn mdrao ti sang êa drao, lehanăn klei bi mdrao kơ sang hŏng klei bhiăn kjăp. Bi ksiêm dlăng jêñ jêñ klei hđeh đĭ prŏng, boh ktrŏ, hnơ̆ng êrah đĭ lehanăn jih jang boh mơ̆ng klei mkă dlăng klei ruă čiăng kăp ktuê ksiêm hnơ̆ng êrah kar, protein hlăm êa mơiêk. Lehanăn phung amĭ ama bi dlăng kriê anak kơ klei huă ƀơ̆ng bi djăp ênŭm, hriăm hră mơar, mdei msăn bi djŏ guôp./.

Msĕ si klei bơ̆k bâo leh, klei ruă jhat boh ƀleh hlăm phung hđeh arưp aram amâo mâo jăk truh kơ klei suaih pral, čiăng hmao ƀuh leh anăn mdrao mgŭn hnưm. Sơnăn, Si srăng ngă čiăng dưi hmao ƀuh hnưm leh anăn si ngă klei mtă hlăm bruă mdrao klei ruă anei? Nai prĭn, aê mdrao Trần Thị Thúy Minh, khua kiă kriê anôk bruă mdrao mgŭn kơ hđeh sang êa drao prŏng krĭng Lăn Dap Kngư srăng hlăk mblang kơ klei ruă anei hlăm klei blŭ ti gŭ anei:

-          Akâo kơ Aê mdrao brei thâo si klei bi knăl mơ̆ng klei ruă jhat boh ƀleh ?

Aê mdrao Trần Thị Thúy Minh: Klei ruă jhat boh ƀleh mâo 4 klei bi knăl phŭn. Tal sa jing bi buk asei mlei, buk êun gư̆ kmăm, bi buk lu hlăm aguah. Tal 2 jing albumin êrah hrŏ, tal tlâo jing cholesterol hlăm êrah đĭ leh anăn tal 4 jing hnơ̆ng đạm hlăm êa mơiêk êbeh hlăm brô 50mg/kg boh ktrŏ/24 mmông. Klei ruă jhat boh ƀleh jing klei ruă amâo thâo mgang leh anăn amâo thâo hlao. Lu klei ruă jhat boh ƀleh mphŭn mâo amâo mâo klei bi knăl ôh leh 4 mlan mdrao klei ruă srăng čŏng hlao. Khădah, mâo đa đa lŏ ruă lu blư̆, jưh kơ êa drao, đa đa truh kjham nao grep boh ƀleh amâodah kar êrah, mâo đa đa ruă jhat boh ƀleh truh kjham snăn truh kơ djiê.”

-          Y aklei huĭ hyưt mơ̆ng Klei ruă boh ƀleh khăng mâo hlăm phung hđeh? Ơ aê mdrao?

Aê Mdrao Trần Thị Thúy Minh: «Klei ruă boh ƀleh khăng bi êdah hlăm phung hđeh kjham leh klei ruă mphŭn mâo êlâo 1 thŭn, tal 2 jing phung hđeh leh ƀuh êdei 10 thŭn, tal 3 jing phung ruă bi buk wĭt lu blư̆, jưh knang hlăm Corticoid, amâo mjưh mdei ôh hlăm dŭm gưl mdrao amâodah mđĭ lar, phung mâo klei ruă boh ƀleh mâo klei mơiêk êrah, đa đa klei amâo jăk mkăn. Klei ruă anei tơdah amâo dưi mdrao hlei srăng truh kơ klei ruă boh ƀleh kjham, knang hlăm bruă nao kar êrah jih klei hdĭp.

-  ya klei ih brei mđing leh anăn mtă hŏng phung amĭ ama kơ klei ruă boh ƀleh?

Aê mdrao Trần Thị Thúy Minh: “Phung amĭ ama brei mđing dlăng kơ 2 mta bruă: Tal sa jing brei mdrao mgŭn, đăm lui ôh klei mdrao mgŭn leh anăn 2 jing klei huă mnăm bi djŏ guôp hŏng klei ruă anei. Klei ruă boh ƀleh hmaĭ lu kơ anôk mkăn, bruă amâo mdrao mgŭn nanao srăng lŏ mâo klei ruă leh anăn grăp blư̆ ruă, boh ƀleh hđeh srăng dleh mdrao mgŭn, jhat hĕ.  Klei ruă boh ƀleh sĭt lŏ ruă mâo wăt klei kjham mkăn tơdah amâo hlue klei mdrao mgŭn, srăng mâo lu klei kjham hĭn, hlăk anăn drei mdrao klei ruă êjai, mdrao klei ruă mkăn êjai dleh dlan hĭn. Bruă amâo hluê ngă klei mdrao mgŭn srăng ngă kơ klei ruă boh ƀleh dleh mdrao hĭn, êdei anei hnơ̆ng ruă boh ƀleh kjham lu hĭn, klei suaih pral hđeh hlăm hdră mdrao mgŭn amâo dưi rơ̆ng ôh. Kyua anăn, phung amĭ ama brei tui hlue klei ktrâo lač mdrao mgŭn anei”.

-  Lač jăk kơ ih lu!