VOV4.Êđê- Leh klei ruă Covid 19 dưi ksiêm dlăng, lu mnuih amâo mđing, ngă ngơi, amâo čiăng tlŏ vaccine gang mkhư̆ Covid 19 dŭm aruăt lŏ mñă wĭt. Khă snăn, anôk bruă mdrao mgŭn hưn brei răng, boh klei anei jing sa klei arưp aram prŏng, ngă kơ klei ruă anei huĭ srăng lŏ bluh mâo lu mta mlih mrâo mơ̆ng kman SARS-CoV-2. Ti anăp klei anei, anôk bruă mdrao mgŭn kdriêk Êa Sup hluê ngă leh klu hdră msir kñăm mđĭ hnơ̆ng tlŏ vaccine gang mkhư̆ Covid 19 ti alŭ wăl, đru răng mgang boh tŭ hdră gang mkhư̆ klei ruă, rơ̆ng klei suaih pral kơ mnuih ƀuôn sang.

Aduôn Đàm Thị Dẹm (60 thŭn) jing pô ngă bruă mdrao mgŭn alŭ 2, să Čư̆ Kbang, kdriêk Ea Sup. Êbeh dua mlan hŏng anei, ñu khăng nao ti grăp gŏ sang hlăm alŭ čiăng hâo hưn mtô mblang, iêo jak mnuih ƀuôn sang tlŏ vaccin Covid-19. Tơdah nao ti sang amâo tuôm snăn iêô đĭng blŭ amâodah nhắn tin. Hlăm dŭm hruê tlŏ mgang, ñu lui êjai bruă hlăm sang nao ti Anôk bruă mdrao mgŭn găk răng, ktuê dlăng bruă tlŏ mgang hlăm alŭ leh anăn iêô nanao đĭng blŭ mñă kơ phung ka tlŏ. Dẹm brei thâo amâo djŏ ôh truh hruê iêô diñu nao, mâo lu gŏ êsei nao ti sang truh 3,4 blư̆ kơh tŭ ư. Bruă ngă anei ăt dleh dlan msĕ si wưng bi mdrơ̆ng hŏng klei ruă êlâo adih, ƀiădah, Dẹm leh anăn phung ngă bruă mdrao mgŭn mkăn gĭr ktưn čiăng bi leh bruă klam. Đàm Thị Dẹm brei thâo:

Leh mâo hră mơar kơ gưl dlông kơ klei mđĭ tlŏ vaccin gang mkhư̆ Covid-19, kâo hŏng khua ƀuôn hŏng dŭm êpul nao hlăm grăp gŏ sang čiăng hâo hưn, iêô jak mnuih ƀuôn sang kơ klei tŭ dưn mơ̆ng vaccin. Aruăt tal 1 leh anăn aruăt tal 2 snăn mnuih ƀuôn sang nao tlŏ lu snăk, aruăt tal 3 snăn mnuih ƀuôn sang ăt nao ƀiădah truh aruăt tal 4 snăn dleh dlan hĭn. Wăt tơdah suăi êmăn ƀiădah kâo ăt gĭr, dŭm êpul hgŭm ăt tŭ ư hlăm bruă hâo hưn mtô mblang.

 Ti anăp boh klei mnuih ƀuôn sang ngă ngơi mang, amâo nao tlŏ mgang, bruă sang čư̆ êa să Čư̆ K’Bang ăt ngă bruă ktang phĭt, jao bruă klam kơ dŭm êpul hgŭm, boh nik phung ba akŏ hlăm dŭm alŭ ƀuôn mnuih djuê ƀiă hŏng bruă mdrao mgŭn “nao grăp boh sang, grăp êlan, grăp čô mnuih”, gĭr amâo brei êbeh vaccin. Hlue si aê mdrao Hoàng Văn Bảy, K’iăng Khua anôk bruă mdrao mgŭn să Čư̆ Kbang, dŭm alŭ 14,15,16 leh anăn alŭ 8,9,10 mâo mkrah wah ênoh mnuih ƀuôn sang kluôm să, lu jing mnuih Mông, Dao leh anăn hlue đăo 100%. Mnuih ƀuôn sang tinei amâo đei dôk ti sang ôh ƀiădah lu jing dôk hlăm pưk hma, sui sui kơh wĭt ti ƀuôn sang amâodah knăm kjuh kơ wĭt nao kkuh mpŭ. Ti anăp klei anei, bruă sang čư̆ êa alŭ wăl să mă bruă hŏng phung khua dlăng bruă klei đăo akâo kơ digơ̆ hâo hưn, iêô jak mnuih ƀuôn sang nao tlŏ mgang. Leh mâo mă klei đru mơ̆ng phung khua dlăng bruă klei đăo, Anôk bruă mdrao mgŭn să kčah anôk hiu tlŏ hlăm dŭm alŭ, ƀuôn tlŏ kơ mnuih ƀuôn sang hlăm knăm kjuh grăp hruê kăm, wưng mnuih ƀuôn sang nao hlăm sang kkuh mpŭ. Kyua anăn, ênoh tlŏ mgang đĭ leh lu. Gưl tlŏ mgang tal 25 mkŏ mjing hlăm mlan 7 mrâo êgao, să Čư̆ KBang bi leh 100% aruăt tlŏ mgang dưi jao.

 Wăl krah Ea Sup jing sa hlăm dŭm alŭ wăl mâo ênoh tlŏ vaccin Covid-19 ƀiă hĭn ti kdriêk. Hlue si Khua gĭt gai Anôk bruă mdrao mgŭn wăl krah, mta phŭn ngă kơ mnuih ƀuôn sang amâo nao tlŏ mgang jing kyua klei mĭn ngơi mang, lač djŏ leh Covid-19 snăn asei mlei mâo leh mta bi kdơ̆ng, êngao anăn, dŭm klei hâo hưn soh hlăm hla pŏk web ala ƀuôn lač tlŏ vaccin Covid-19 bi hrŏ klei thâo hdơr ngă kơ mnuih ƀuôn sang huĭ, amâo lŏ nao tlŏ aruăt mbŏ ôh. Ti anăp klei anăn, Anôk bruă mdrao mgŭn kčĕ kơ bruă sang čư̆ êa alŭ wăl iêô jak klei hrăm mbĭt mơ̆ng jih êpul hgŭm, pô kiă kriê ƀuôn sang, alŭ mkŏ mjing klei bi kƀĭn čiăng hâo hưn mtô mblang. Mbĭt anăn, Anôk bruă mdrao mgŭn bi mlih wưng tlŏ mgang, mkŏ mjing tlŏ wăt mmăt, knăm năm, knăm kjuh amâodah hiu tlŏ, gĭr mjing djăp klei găl čiăng kơ mnuih ƀuôn sang dưi tlŏ vaccin.

 Dua ung mô̆ amai Phạm Thị Kim Cúc ti wăl krah Ea Sup mrâo tlŏ aruăt tal 4. Ñu brei thâo wăt tơdah mâo lu klei hâo hưn mdê mdê hlăm internet kơ vaccin Covid-19 ƀiădah ñu hŏng gŏ sang đăo knang hlăm hdră kriê dlăng klei suaih pral mơ̆ng Đảng leh anăn knŭk kna. Amai Phạm Thị Kim Cúc brei thâo:

Kâo bi mĭn kâo pô nao tlŏ, snăn kơh dưi rơ̆ng klei suaih pral êdei anei. Kâo amâo rŭng răng ôh kyua kâo đăo hlăm hdră êlan mơ̆ng Đảng leh anăn Knŭk kna. Bruă mdrao mgŭn leh ksiêm hriăm vaccin snăn brei mâo klei dưi yua anăn kâo amâo huĭ ôh.

Hlue si aê mdrao Nguyễn Viết Hữu, Khua Anôk bruă mdrao mgŭn kdriêk Ea Sup, wưng mâo klei ruă Covid-19 bluh mâo, ênoh tlŏ vaccin aruăt tal 1, aruăt tal 2 mơ̆ng kdriêk mâo êbeh 90% ƀiădah mơ̆ng hlăm brô mlan 5 hŏng anei, ênoh tlŏ aruăt tal 3, tal 4 hrŏ leh lu, huĭdah êbeh vaccin. Ti anăp klei anăn, Anôk bruă mdrao mgŭmn kčĕ kơ Anôk bruă gĭt gai gang mkhư̆ klei ruă tưp mơ̆ng kdriêk ngă hdră msir kñăm mđĭ hnơ̆ng tlŏ mgang vaccin. Aê mdrao Nguyễn Viết Hữu brei thâo:

Anôk bruă mdrao mgŭn kčĕ leh kơ Anôk bruă gĭt gai gang mkhư̆ klei ruă kdriêk nao ksiêm dlăng, gĭt gai anôk bruă gang mkhư̆ klei ruă tưp ti dŭm să, wăl krah. Anôk bruă ăt nao ti dŭm alŭ dleh tlŏ mgang hĭn msĕ si să Čư̆ Kbang, wăl krah Ea Sup mă bruă, êlâo hĭn jing bi thâo săng klei mĭn kơ Anôk bruă gĭt gai gưl să, ƀuôn hgŭn. Tal dua jing mblang klei mnuih ƀuôn sang êmuh ăt msĕ mơh lăm lui klei hâo hưn soh kơ klei amâo jăk mơ̆ng vaccin. Leh anăn mtă brei mâo klei ngă bruă ktang phĭt mơ̆ng Anôk bruă gĭt gai ăt msĕ mơh Anôk bruă kriê dlăng dŭm alŭ, ƀuôn leh anăn klei tŭ tlŏ mgang dưi mâo jăk snăk”.

 Yap truh hruê 15/8/2022, kdriêk Ea Sup mâo leh ênoh tlŏ vaccin Covid-19 kơ phung êbeh 18 thŭn kơ dlông djăp aruăt tal 3 jing 87,3%, lu hĭn kah knar kluôm čar jing 84%, dưi ngă hdră kñăm Knŭk kna kčah. Kdriêk dôk gĭr bi leh aruăt tal 4.

 Bi mklă tlŏ vaccin ară anei ăt jing sa hlăm dŭm hdră msir jăk hĭn hlăm hdră gang mkhư̆ klei ruă Covid-19, kyua anăn, hlăm wưng kơ anăp, bruă mdrao mgŭn kdriêk Ea Sup srăng lŏ dơ̆ng mđĭ ktang bruă hâo hưn, mđĭ klei thâo săng mnuih ƀuôn sang kơ klei tŭ leh anăn hnơ̆ng yuôm bhăn mơ̆ng vaccin.  Mbĭt anăn, gĭr kčĕ kơ bruă sang čư̆ êa, Anôk bruă gĭt gai gang mkhư̆ klei ruă tưp kdriêk gĭt gai dŭm alŭ wăl kơ hnơ̆ng tlŏ vaccin, mđĭ bruăb klam phung gĭt gai bruă sang čư̆ êa nah gŭ, rơ̆ng kơ mnuih ƀuôn sang dưi tlŏ mgang vaccin djăp aruăt, djŏ hruê kčah./.

Hlăm wưng êgao, mbĭt hŏng kluôm ala, čar Dak Lak mâo leh lu hdră, lehanăn klei gĭr kñăm mđĭ hnơ̆ng tlŏ vaccine gang mkhư̆ Covid 19, mđing truh kơ hdră luôm jih vaccine kñăm mjing ai bi kdơ̆ng hŏng klei ruă hlăm êpul êya, rơ̆ng klei suaih pral mơ̆ng mnuih ƀuôn sang ti anăp klei mâo dleh dưi ksiêm dlăng mơ̆ng klei ruă tưp. Ti gŭ anei, mâo klei bi blŭ hrăm hŏng Aê mdrao Hoàng Hải Phúc, K’iăng khua anôk bruă ksiêm dlăng klei ruă tưp srăng hưn klă kơ klei anei.

-Ơ aê mdrao! Kơ klei tlŏ vaccine gang mkhư̆ klei ruă tưp Covid 19 hlăm čar ară anei si bĕ?

-Aê mdrao Phúc: Êlâo anăn čar Daklak mâo leh ênoh tlŏ vaccine gang mkhư̆ klei ruă tưp Covid 19 tlŏ aruăt tal 3, tal 4 jing ƀiă hĭn, dôk hlăm ênoh dŭm čar mâo ênoh tlŏ mgang ƀiă hĭn hlăm kluôm ala, ƀiădah leh mâo klei kiă kriê kjăp mơ̆ng mơ̆ng bruă Đảng čar, knơ̆ng bruă sang čư̆ êa čar, Knơ̆ng bruă mdrao mgŭn lehanăn klei sa ai mơ̆ng jih bruă kđi čar, boh nik jing klei gĭr mơ̆ng phung knuă druh bruă mdrao mgŭn truh kơ ară anei, hnơ̆ng ênoh mâo tlŏ mgang mâo leh klei tŭ dưn. Yap truh hrue 15/8, hnơ̆ng ênoh mâo tlŏ aruăt tal 3 truh 83,8%, aruăt tal 4 djăp 54,7%, hnơ̆ng ênoh aruăt tal 3 kơ hđeh mơ̆ng 12 – 17 thŭn djăp 60,1%. Hjăn êpul hđeh mơ̆ng 5 – 11 thŭn tlŏ aruăt tal 2 truh 32%.

-Jih jang klei dleh dlan hlăm bruă čiăng mâo tlŏ mgang bi ênŭm vaccine gang mkhư̆ klei ruă tưp Covid 19 hlăm car anei Ơ Aê mdrao?

-Aê mdrao Phúc: Klei dleh dlan prŏng hĭn êdi jing klei phung ƀuôn sang ka sa ai ôh. Kyuadah ênoh mnuih mâo klei ruă tưp Covid 19 hlăm yang ƀuôn ti gưl klei ruă tưp tal 4 ăt jing lu, phung ƀuôn sang bi lač mnuih djŏ leh klei ruă tưp dưi mâo leh ai ktang kdơ̆ng hŏng klei ruă tưp, lehanăn lu mnuih bi lač, klei đĭ êngoh leh tlŏ vaccine jing êgao hĭn kơ djŏ klei ruă tưp mơh kyuanăn amâo mâo ar lŏ tlŏ ôh. Mâo dŭm gŏ sang, hmei nao mtrŭt mjhar mđĭ ai 3; 4 blư̆ leh ƀiădah amâo mâo nao tlŏ ôh. Tal dua lĕ, ai tiê phung nai aê mdrao kyua hiu tlŏ mgang snăn digơ̆ ăt bi hyưt mơh, kơ klei amâo mâo jăk huĭdah mâo leh tlŏ mgang. Tal 3 jing, klei dôk krơ̆ng mta vaccine knŏng 30 hrue, êdei kơ 30 hrue tơdah amâo lŏ nao tlŏ ôh aruăt lŏ mñă, snăn ai dưi kdơ̆ng hŏng klei ruă hlăm asei mlei jih mơh, êjai anăn lĕ, hnơ̆ng ênoh mnuih mrâo leh hlao mdrao klei ruă tưp Covid 19 jing lu mơh, ka lŏ truh ôh hrue kčah čuăn lŏ tlŏ mñă. Mbĭt hŏng anăn, êpul phung hđeh mơ̆ng 12 – 17 thŭn tơdah nao tlŏ mgang jing bi mâo klei tŭ ư mơ̆ng amĭ ama, ƀiădah lu phung amĭ ama hđeh amâo mâo brei ôh anak pô tlŏ mgang, lehanăn duah mdưm lu mta klei amâo mâo čiăng tlŏ ôh. Sa klei mkăn dơ̆ng hlăm bruă tlŏ vaccine tuôm hŏng lu klei dleh dlan ti Daklak jing car prŏng, lu mnuih djuê ƀiă, digơ̆ mưng hdĭp đih đăm hlăm hma, tơl đa đa mnuih jih mlan, jih yan kơ wĭt kơ sang, klei anei mơh ngă dleh dlan kơ bruă hâo hưn, mtrŭt mjhar lehanăn dleh hlăm klei hiu tlŏ mgang.

-Hlăm wưng kơ anăp, dhar bruă êa drao gŭn si hdră mâo srăng ngă, čiăng dưi tlŏ mgang ênŭm Ơ aê mdrao?

-Aê mdrao Phúc: Tal êlâo jing, hmei lŏ dơ̆ng kčĕ, akâo kơ jih jang hrăm mbĭt bi mă bruă dơ̆ng mơ̆ng bruă sang čư̆ êa, dŭm knơ̆ng dhar bruă amâo mâo djŏ knŏng hjăn êpul bruă mdrao mgŭn ôh klam bruă anei. Dhar bruă mdrao mgŭn knŏng mđing kơ bruă pô đuič, bi klei hâo hưn, mtrŭt mjhar phung ƀuôn sang bi nao tlŏ mgang jing bruă sang čư̆ êa lehanăn dŭm dhar bruă êpul êya bi mguôp ngă. Tal dua, jing bi hgŭm hŏng bruă sang hră mơar bi hâo hưn truh hŏng amĭ ama hđeh čiăng kơ jih jang phung hđeh hriăm hră bi nao tlŏ mgang, anăn jing bruă čuăn mơ̆ng grăp čô mnuih, grăp gŏ sang, lehanăn hđeh hriăm hră kñăm mjing ai ktang dưi gang mkhư̆ klei ruă hlăm yang ƀuôn. Kyuadah ară anei mâo mta mlih mrâo kman BA.4; BA.5 hlăk dôk ñu kma ti čar Daklak. Kyuanăn, tơdah drei amâo mâo ôh ai ktang dưi mdrơ̆ng hŏng klei ruă tưp snăn klei ruă tưp Covid 19 ênưih snăk lŏ bluh đĭ. Mta kñăm mơ̆ng ară anei hlŏng truh kơ hrue 30/8, srăng bi djăp ênoh čuăn mơ̆ng knŭk kna, mơ̆ng phŭn bruă mdrao mgŭn jao čiăng mâo tlŏ mgang ênŭm jih jang mnuih mơ̆ng 18 thŭn jing êbeh 80%, êpul phung hđeh mơ̆ng 12 – 17 thŭn djăp êbeh 70%, lŏ tlŏ mbŏ aruăt tal dua kơ hđeh mơ̆ng 5 – 11 thŭn, rơ̆ng čiăng kơ bruă hđeh nao sang hră mơar mâo klei êđăp ênang, ñĕ klei ruă tưp truh hŏng sang hră mơar./.