VOV4.Êđê - Ti čar Gia Lai, ară anei, klei ruă êngoh bi blĕ êrah dôk bluh đĭ hlăm dŭm kdriêk, wăl krah, ƀuôn prŏng hŏng ênoh phung mâo klei ruă đĭ giăm 60% mkă hŏng wưng anei thŭn dih.

Dôk dlăng kriê anak mniê ti Anôk bruă mdrao mgŭn ƀuôn prŏng Pleiku, amai Nguyễn Thị Bích Tuyền, dôk ti alŭ mrô 3, ƀuôn hgŭm Trà Bá, brei thâo: “Ĕ ti sang êngoh 2 hruê, êngoh amâo dul ôh kyua anăn kâo ba nao ti sang êa drao čiăng ksiêm mkă dlăng snăn nai aê mdrao lač ĕ êngoh bi ƀlĕ êrah lehanăn kâo dôk tinei truh leh 1 hruê kăm. Wăl hdĭp sang kâo ăt mâo lu mnuih mơh ƀiădah kdrăp mnuôr mđoh êa, êa yua, êa hjan ăt dôk bi kdŭn ti năn, kâo bi mĭn anôk anăn yơh ngă mâo lu kêč ƀloh.

Bi ti Adŭ mdrao lŏ krŭ wĭt klei suaih pral mjêč – Sang êa drao mdrao klei ruă Hđeh Gia Lai, amai Lê Thị Duyên, dôk ti wăl krah Ia Kha, kdriêk Ia Grai, brei thâo, leh anak mniê 12 thŭn mâo klei bi êdah msĕ si ruă kŏ, wĭt kŏ, êngoh snăn amai ba mtam kơ Anôk bruă mdrao mgŭn kdriêk Ia Grai čiăng tui ksiêm klei ruă êngoh bui ƀlĕ êrah. Leh 2 hruê ĕ đĭ kjham lehanăn dưi ba nao kơ sang êa drao gưl dlông dŏng mdrao. “Tlam hruê năm, ĕ ruă kŏ, ksiêm dlăng hnơ̆ng hlơr ƀuh ĕ êngoh kyua anăn aguah hruê kjuh, kâo ba mdrao ti anôk bruă mdrao mgŭn kdriêk Ia Grai, tinăn arăng brei mnăm êa drao lưh êngoh lehanăn truyền êa. Truh mmăt, ĕ ƀlĕ ô̆, ruă tian, phung aê mdrao brei mnăm êa drao. Aguah anei aê mdrao brei ksiêm dlăng lehanăn siêu âm lehkơnăn hlŏng brei êdeh mdiăng nao mdrao ti gưl dlông.

Aê mdrao Trần Thế Phương – Aê mdrao adŭ mdrao 1, Adŭ mdrao lŏ krŭ wĭt klei suaih pral mjêč, Sang êa drao prŏng čar Gia Lai brei thâo, mơ̆ng akŏ mlan 5 truh kơ ară anei, sang êa drao dŏng mdrao leh 46 čô ruă êngoh bi ƀlĕ êrah. Pô ruă Nguyễn Hải Anh đĭ kơ ktrŏ jing kyua gŏ sang amâo pral hmao ƀuh “Ĕ mŭt đih mdrao ti sang êa drao hruê tal 5 leh mơ̆ng klei ruă êngoh bi ƀlĕ êrah hŏng klei bi êdah êngoh, klei bi êdah tal êlâo jing êngoh mâo mbĭt hŏng ƀlĕ ô̆, ƀlĕ ô̆ jŭ, nao eh jŭ mơh, mâo klei bi êdah ƀlĕ êran hlăm êlan prôč tian. Hruê tal 5 mâo klei ruă snăn ĕ êmăn, ruă tian, ruă tiê lu. Ară anei mŭt mdrao tinei phung nai aê mdrao jih ai tiê dŏng mdrao, ksiêm mkă dlăng kơ ĕ hŏng hdră truyền dịch, lŏ thiăm mbŏ hnơ̆ng êa luič liê. Ară anei ĕ dôk mdrao hluê hdră mdrao mơ̆ng Phŭn bruă mdrao mgŭn”.

Ară anei klei ruă êngoh bi ƀlĕ êrah ti Gia Lai bluh mâo ti jih jang kdriêk, wăl krah, ƀuôn prŏng hŏng 112 anôk mâo klei ruă, 306 čô ruă, đĭ giăm 60% mkă hŏng wưng anei thŭn êlâo, hlăm anăn mâo 1 čô djiê. Hluê si klei bi mklă mơ̆ng anôk bruă mdrao mgŭn, ênoh mnuih ruă đĭ mơ̆ng mlan 5 truh kơ ară anei. Wưng anei jing yan hjan, mâo wăt mđiă ktang jing klei găl kơ kêč Dengue đĭ lar. Hluê wưng, năng ai thŭn 2022 huĭ srăng bluh mâo klei rŭ êngoh bi ƀlĕ êrah lu êdi hlăm čar Gia Lai. Đinh Hà Nam, K’iăng khua knơ̆ng bruă mdrao mgŭn čar Gia Lai, mtă “Hŏng klei ruă êngoh bi ƀlĕ êrah mâo 4 type, snăn ară anei ti čar Gia Lai mâo leh 3 type dôk bluh mâo. Dleh dlan jing mnuih ruă type anei ƀiădah ăt lŏdjŏ type mkăn, klei ruă anei đĭ kơ kjham lehanăn djiê hlăm wưng ti anăp srăng mâo dleh dưi ksiêm dlăng. Mnuih ƀuôn sang brei hluê ngă hluê si klei ktrâo lač mơ̆ng anôk bruă mdrao mgŭn, boh nik hdră bi mdoh wăl hdĭp mda, amâo lui anôk mâo êa kdŭn. Amâo mâo hluăt lŏk amâo mâo klei ruă êngoh bi ƀlĕ êrah, brei mnuih ƀuôn sang mđing bi mdoh djiêu gah sang, snăn hdră gang mkhư̆ klei ruă êngoh bi ƀlĕ êrah ba wĭt leh sa kdrêč tŭ dưn.

Hluê si phung thơ̆ng kơ bruă mdrao mgŭn, klei ruă êngoh bi ƀlĕ êrag jing sa klei ruă kyua hman Dengue ngă. Klei ruă anei kyua kêč kdruêh bi tưp mơ̆ng mnuih ruă kơ mnuih suaih tơdah djŏ kêč mâo kman anei kĕ. Ară anei ka mâo êa drao dưi mdrao hlao lehanăn ka mâo vaccine gang mkhư̆ klei ruă. Kyua anăn, hdră gang mkhư̆ klei ruă jăk hĭn jing mdjiê kêč ƀloh, hluăt lŏk lehanăn đăm lui kêč kĕ. Hluê anăn, mnuih ƀuôn sang bi mdoh jih anôk kêč kreh dôk, mdjiê hluăt lŏk, kêč ƀloh hŏng hdră: Kđăl krĭp brŏng mgơ̆ng êa, amâo lui kêč dôk, phưi kan hlăm dŭm mnơ̆ng yua mgơ̆ng êa (brŏng êa…), čiăng mdjiê hluăt lŏk, rao nanao mnơ̆ng dưm êa; grăp hruê kăm, hrui mƀĭn, hwiê jih mnơ̆ng djah djâo amâo lŏ yua hlăm pưk sang djŏ anôk, bi mdoh wăl hdĭp mda, mkŭp dŭm mta mnơ̆ng amâo čiăng yua, dưm hra amâo dah êa praĭ hlăm čhiên dưm jơ̆ng jhưng dưm čhiên mngan, mlih nanao êa hlăm bŭ mnga, gang mkhư̆ klei kêč kĕ hŏng hdră, h’ô čhum ao dlông, pĭt hlăm mŭng wăt hruê lehanăn mlan, yua êa drao krih mdjiê kêč, mnâo ƀâo mngưi mdjiê kêč, kpŭng suôt kêč đuê̆, giê pah pui mdjiê kêč, brei mnuih ruă êngoh bi ƀlĕ êrah pĭt hlăm mŭng, đăm lui kêč kĕ ba tưp kơ pô mkăn; bi hgŭm hŏng bruă sang čư̆ êa alŭ wăl lehanăn anôk bruă djŏ tuôm hlăm hdră gang mkhư̆ klei ruă.

Ară anei, hdră mdrao klei ruă êngoh bi ƀlĕ êrah lu jing tui ksiêm lehanăn dlăng kriê ăt msĕ mơh đru thiăm mbŏ mta tŭ jăk kơ asei mlei. Leh djŏ klei ruă enegoh bi ƀlĕ êrah, klei ruă anei mơ̆ng hdjul đi nao kơ kjham pral snăk, kyua anăn, mnuih ruă mâo klei bi êdah êngoh 39-40 độ C, sui 2 hruê kơ dlông, dleh lưh, ruă kŏ, đung klŏ êrah… brei ba mtam mnuih ruă kơ sang êa drao čiăng kơ phung aê mdrao ksiêm mkă dlăng lehanăn mdrao, ksiêm dlăng klei bi êdah đĭ kơ ktrŏ huĭ mâo hŏng mnuih ruă. Boh nik, điêt đuôt amâo dưi čŏng pô ksiêm dlăng lehanăn truyền dịch ti sang, huĭ hyưt kơ klei suaih pral tơdah amâo dưi dŏng mdrao, boh nik hŏng mnuih ruă kjham./.