VOV4.Êđê- Ƀuh dŭm klei bi êdah mơ̆ng klei ruă Covid 19 amâo ktrŏ, kyua anăn leh mdrao hlao, lu mnuih ngă ngơi, amâo mđing lŏ nao tlŏ vaccine gang mkhư̆ klei ruă dŭm aruăt mñă wĭt, đa đa mâo mnuih ka tlŏ ôh. Boh klei anei huĭ srăng ngă kơ klei ruă tưp lŏ bluh mâo ktang.

Wăt tơdah lu blŭ dưi mă brưa mdrao mgŭn alŭ truh kơ bruă hâo hưn, mtrŭt mjhar nao tlŏ vaccin Covdi-19 ƀiădah Mạc Thị T. (48 thŭn) ti să Čư̆ K’Bang, kdriêk Ea Sup, čar Dak Lak ăt kăn tlŏ mơh. Mơ̆ng leh mâo klei ruă truh ară anei ñu hŏng anak mniê 30 thŭn ka tlŏ ya mta vaccin ôh. Tal êlâo T lač hlăm asei mlei mâo lu klei ruă ƀiădah leh anăn ñu lač pô djŏ leh Covid-19 ƀiădah ăt suaih pral anăn amâo nao tlŏ ôh.

Sa čô mkăn jing gŏ sang amai H’D Êban ti să Yang Reh, kdriêk Krông Bông, čar Dak Lak. Hlăm gŏ sang anei knŏng phung êkei nao tlŏ vaccin Covdi-19, bi phung mniê amâo tlŏ ôh. Mta phŭn amai H’D lač jing pô mâo lu klei ruă. Êngao anăn, ami H’D lŏ hmư̆ lu klei bi hing tlŏ vaccin Covid-19 ngă ênưih wơr, mluk mgu… anăn huĭ kơ vaccin leh anăn bi mklă amâo tlŏ ôh. Sĭt phung knuă druh mblang kơ hnơ̆ng êđăp ênang, klei tŭ dưn tlŏ ăt msĕ mơh klei amâo jăk kơ asei mlei tơdah amâo tlŏ, amai H’D lŏ mgăl ktang ktĭt. Amai H’D lač:

Tơdah kâo tlŏ mâo klei amâo jăk hlei pô srăng klam? Kâo ƀuh lu mnuih tlŏ ƀiădah ăt djŏ Covid-19 mơh ya ngă?

 Dŭm mta phŭn Mạc Thị Ti leh anăn amai H’D Êban ba mdah čiăng hngah kơ bruă tlŏ vaccin Covdi-19 dôk mâo hŏng lu mnuih. Tơdah êlâo dih, wưng klei ruă Covid-19 dleh ktuê dlăng, ênoh mnuih djiê lu, mnuih ƀuôn sang duah hdră čiăng tlŏ vaccin snăn ară anei, lu phung ruă hlăm hnơ̆ng hdjul, lu phung amâo mâo klei bi knăl ôh leh anăn srăng hlao leh 7-10 hruê, lu mnuih mâo klei ngă ngơi mang hŏng vaccin Covid-19. Boh klei anei jing mta phŭn prŏng ngă kơ klei ruă tưp srăng lŏ bluh mâo. Hlue si aê mdrao Lê Phúc, K’iăng Khua Anôk bruă ktuê dlăng klei ruă čar Dak Lak, hlăm gưl klei ruă tal pă mrâo êgao, lu mnuih ƀuôn sang tlŏ leh vaccin 2 aruăt anăn leh djŏ kman Sars-Cov-2, hdjul hĭn, phung kjham leh anăn djiê ăt ƀiă. Aê mdrao Lê Phúc brei thâo:

“Mnuih ƀuôn sang leh tlŏ vaccin djŏ Covid-19 anăn amâo tlŏ ôh dŭm aruăt lŏ mñă. Khăsnăn, klă mngač pô ƀuh leh tlŏ vaccin ƀiădah djŏ Covid-19 snăn boh klei ruă amâo kjham ôh. Ară anei, lu mnuih ngă ngơi mang lač klei ruă Covid-19 dưi mkhư̆ leh, phung djŏ leh anăn djiê hrŏ lu anăn amâo tlŏ ôh aruăt tal 3, tal 4 ƀiădah klă sĭt bruă hrŏ ênoh mnuih ruă, kjham leh anăn djiê kyua klei tŭ dưn mơ̆ng vaccin”

 Boh sĭt brei ƀuh leh tlŏ vaccin dŭm aruăt mñă snăn ênoh phung djŏ Covid-19 lŏ đĭ. Ti Dak Lak, hlăm hruê kăm êgao, mâo leh 3 čô djiê kyua djŏ Covid-19. Mta phŭn jing kyua klei tŭ dưn mơ̆ng vaccin hlue si wưng hrŏ leh, hlăk êjai dŭm mta mrâo mơ̆ng kman Sars-Cov-2 mâo nanao leh anăn mđĭ kyar amâo mdei. Phung thơ̆ng kơ bruă hưn brei răng hŏng grăp čô mnuih ngă ngơi mang leh anăn ñĕ kơ vaccin srăng ngă kơ klei ruă tưp lŏ bluh mâo./.

Hlăk hnơ̆ng luôm vaccine gang mkhư̆ Covid 19 aruăt tal 1 lehanăn 2 ti alŭ wăl čar mâo giăm 100% snăn bruă gĭr mâo ai bi kdơ̆ng hŏng klei ruă hlăm êpul êya ti aruăt tal 3, 4 êbeh 80% dôk êmưt. Mta phŭn jing kyua ƀrư̆ hruê ƀrư̆ mâo lu mnuih amâo nao tlŏ aruăt mñă wĭt. Čiăng thâo săng klă hĭn kơ klei čiăng êdi lŏ nao tlŏ aruăt vaccine Covid 19 lŏ mñă wĭt, êpul čih klei mâo kơ kdrêč anei mâo leh klei bi blŭ hrăm hŏng Aê mdrao Lê Phúc, K’iăng khua anôk bruă ksiêm dlăng klei ruă tưp čar Dak Lak:

-Ơ Aê mdrao! Ya ngă lŏdơ̆ng tlŏ vaccine gang mkhư̆ klei ruă tưp Covid 19 aruăt lŏ mñă?

Bs Lê Phúc: Jih jang klei ksiêm duah leh dlông rŏng lăn mâo čih pioh klei tŭ dưn bruă răng mgang mơ̆ng grăp aruăt tlŏ mgang, sitôhmô aruăt tal 1 lehanăn aruăt tal 2 vaccine gang mkhư̆ klei ruă tưp Covid 19, ƀiădah klei tŭ dưn mơ̆ng dua aruăt vaccine anei srăng hrŏ ƀrư̆ ƀrư̆ hlue thŭn mlan, hlăm brô 6 mlan leh tlŏ mgang, boh nik mơ̆ng kman lŏ mlih mrâo Omicron djăl tưp lehanăn tưp pral snăn. Tơdah klei tŭ dưn mơ̆ng vaccine hrŏ, amâo lŏ djăp ôh ai ktang dưi bi kdơ̆ng hŏng virus, snăn jing ênưih lŏ tưp djŏ klei ruă tưp Covid 19. Năng mđing hĭn êdi, tui si boh tŭ dưn mơ̆ng dŭm klei ksiêm duah giăm anei, jih jang phung tlŏ mgang leh ênŭm aruăt kčah lŏ djŏ klei ruă tưp Covid 19, snăn ai ktang klei bi kdơ̆ng hŏng klei ruă dơ̆ng hrŏ mơ̆ng hrue kăm tal 10 – 19 leh tlŏ mgang. Tơdah phung anei dưi lŏ tlŏ aruăt mñă jing aruăt tal 3 lehanăn tal 4 tui si klei Phŭn bruă mdrao mgŭn čoh čuăn snăn srăng lŏ mbŏ ai ktang dưi kdơ̆ng hŏng klei ruă, bi hrŏ mơh klei tưp djŏ kman Sar CoV 2. Ară anei êngao kơ bruă drei hlue ngă dua mta klei mtă jing guôm ƀô̆ lehanăn rao kngan bi mdjiê kman, snăn vaccine gang mkhư̆ klei ruă tưp Covid 19, boh nik hŏng aruăt lŏ tlŏ mñă leh tlŏ ênŭm dua aruăt, anăn yơh jing kliăng yuôm bhăn čiăng bi hrŏ klei bi mtưp lar, lehanăn hrŏ mơh mnuih ruă đuĕ nao kơ kjham.

-Ară anei mâo đa mnuih ƀuôn sang bi lač leh djŏ klei ruă tưp Covid 19 snăn asei mlei čŏng mjing leh ai ktang, kyuanăn yơh amâo lŏ čiăng nao tlŏ mgang ôh aruăt lŏ mñă, mbĭt hŏng anăn, bi hưn hdơ̆ng găp lačdah vaccine Covid 19 ngă djăl wơr amâo thâo lŏ hdơr, lehanăn djŏ tuôm hŏng lu mta klei amâo mâo suaih mkăn. Snăn tui si aê mdrao si aê mdrao lač kơ klei anei?

Bs Lê Phúc: Êlâo hĭn kâo lač anăn jing klei amâo mâo sĭt ôh. Ti Việt Nam, wưng leh êgao mơ̆ng bruă kiă kriê mdrao mgŭn klei ruă tưp Covid 19, mâo leh anôk bruă mkă dlăng lehanăn mdrao mgŭn, mơ̆ng Phŭn bruă mdrao mgŭn čih pioh mâo êbeh 40 êbâo čô mnuih djiê kyua klei ruă tưp Covid 19 lu jing phung ka tuôm tlŏ vaccine gang mkhư̆ klei ruă tưp Covid 19 ôh. Tơl đa đa mâo sa kdrêč điêt hlăm ênoh mnuih djiê anăn mâo tlŏ leh mơh aruăt tal 1 lehanăn tal 2 vaccine, ƀiădah ka tlŏ ôh aruăt tal 3. Klei anei brei ƀuh hnơ̆ng ênoh truh kơ djiê hlăm mnuih ka tuôm tlŏ mgang aruăt lŏ mñă jing prŏng hĭn, dah mkă hŏng mnuih tlŏ leh aruăt tal 3 lehanăn tal 4. Snăn tui si hlăm hră mơar tơdah leh hlao klei ruă tưp Covid 19, hlăm asei mlei mâo ai dưi kdơ̆ng hŏng kman klei ruă. Siămdah, boh sĭt brei ƀuh amâo mâo djŏ ôh jih jang mnuih dưi mâo hĕ msĕ snăn, kyuadah klei tưp djŏ kman klei ruă tưp jing mdê mdê, tui hlue mdê bi mta kman, klei bi mtưp, hnơ̆ng mtưp djŏ, lehanăn ai tiê klei ktang mdê bi asei. Mâo leh lu mnuih djŏ klei ruă tưp, lehanăn lŏ wĭt djŏ lu blư̆, kyua ai ktang bi mdơ̆ng mơ̆ng asei mlei amâo mâo djăp ktang ôh, amâodah lŏ tưp djŏ lu blư̆ lehanăn klei ruă đuĕ nao kơ kjham hĭn. Êngao anăn, dŭm mta klei bi mklă mơ̆ng bruă kreh knhâo brei ƀuh, tơdah leh tưp djŏ, êdei kơ anăn lŏ tlŏ vaccine gang mkhư̆ klei ruă tưp snăn ai ktang hlăm asei mlei lŏ đĭ hĭn. Sitôhmô, mrâo djŏ covid 19, lehanăn mrâo tlŏ ênŭm vaccine snăn ai ktang kơ asei mlei lŏ đĭ hĭn Kyua klei anei yơh ya ngă mnuih mrâo hlao klei ruă tưp brei lŏ nao tlŏ mgang mơh, čiăng bi leh ênŭm hdră êlan tlŏ mgang.

Leh djŏ klei ruă tưp Covid 19, mâo đa đa mnuih ruă amâo mâo klei bi knăl ôh, ƀiădah hlăm klei mlei mâo klei bi knăl amâo mâo jăk msĕ si leh djŏ covid 19. Ară anei ka mâo mơh klei bi knăl tui si klei kreh knhâo lač vaccine Covid 19 mă klei djăp wơr, amâodah ya mta klei amâo mâo jăk mkăn kơ asei mlei, msĕ si lu mnuih duah bi hing. Dŭm mta klei amâo mâo jăk truh hŏng asei mlei tui si phung ƀuôn sang ƀuh năng ai anei jing boh mơ̆ng klei leh hlao klei ruă tưp anei, amâo mâo djŏ kyua mơ̆ng klei tlŏ vaccine ôh.

-Čiăng kơ vaccine dưi mâo klei tŭ dưn jăk hĭn, mnuih nao tlŏ mgang brei hdơr êlâo kơ tlŏ, êjai tlŏ lehanăn êdei kơ tlŏ mgang Ơ aê drao?

Bs Lê Phúc: Êlâo kơ nao tlŏ mgang brei ksiêm bi nik kơ klei hâo hưn êlâo kơ tlŏ, sitôhmô mnuih mâo klei amâo mâo jăk hŏng djăp mta êa drao vaccine amâodah hơăi. Tal dua jing, mnuih hlăk dôk djŏ klei ruă tưp Covid 19, snăn ka dưi tlŏ ôh êjai, dôk guôn mơ̆ng leh hlao êlâo. Tal 3, leh tlŏ mgang bi djŏ hră tlŏ mgang, čiăng thâo bi mklă ya mta vaccine tuôm tlŏ leh êlâo anăn, lehanăn djăp ênŭm hrue mmông leh hĕ amâodah ka.

Êjai hlăm klei tlŏ mgang brei thâo dôk bi kbưi hŏng mnuih mkăn kñăm ñĕ bi mtư̆p klei ruă Covid 19.

Leh tlŏ mgang bi ktuê dlăng klei suaih pral pô. Lŏ dơ̆ng dôk ti anôk tlŏ mgang anăn hlăm brô 30 mnĭt leh tlŏ, čiăng kơ phung aê mdrao ksiêm dlăng huĭdah mâo klei êa drao ngă, mơ̆ng anăn mâo hdră mghaih msir pral. Tal dua, drei bi mkă tĭng êlâo, klei kreh tuôm leh tlŏ mgang, msĕ si: Ruă êgah hlăm păl kngan anôk tlŏ; êngoh dj’djĕ, êmăn êmik, ruă kŏ, ruă êgah hlăm kđeh asăr, lehanăn hlăm ktŭt klang, bi êăt ruă tian eh...

Knhal tuič, klei ktuê ksiêm klei suaih pral pô ti sang, tui hlue mdê bi thŭn jing yuôm bhăn snăn. Hŏng mnuih prŏng, bi ksiêm ƀiă êdi hlăm 3 hrue. Phung hđeh snăn bi ksiêm ƀiă êdi hlăm 7 hrue leh tlŏ mgang. Hŏng hđeh mơ̆ng 5 truh kgŭ 12 thŭn, Phŭn bruă drao mgŭn mtă bi ksiêm truh 1 mlan.

Hŏng mnuih prŏng, amâo mâo dưi mnăm ôh kpiê êsei hlăm 3 hrue tal êlâo leh tlŏ mgang. Kyuadah leh mnăm hĕ kpiê truh kpiê ruă, jing dleh dưi thâo bi knăl hŏng klei êa drao ngă huĭdah mâo, klei anăn mơh lu mnuih amâo mâo klei mđing ôh, kyuanăn klei ruă đuĕ nao kơ kjham hĭn. Êngao anăn brei mâo klei huă ƀơ̆ng bi djăp ênŭm, mnăm lu êa, mdei msăn, bi djăp mjuăt asei mlei jêñ jêñ. Tơdah mâo ya mta klei bi knăl amâo mâo jăk hŏng klei suaih pral snăn nao bi tuôm mtam hŏng anôk tlŏ mgang anăn.

-Lač Jăk kơ aê mdrao lu!