VOV4.Êđê- Êngao kơ dŭm mta klei ruă hlăm êlan bi êwa, hđeh ăt lŏ kreh mâo dŭm mta klei ruă hlăm prôč, êhung. Sa hlăm dŭm mta anăn jing klei ruă tian eh m’êa. Klei ruă anei kreh mâo hŏng lu hnơ̆ng mơ̆ng hdjul truh kơ ktrŏ leh anăn hmăi amâo jăk truh kơ klei đĭ hriê kơ prŏng hlăm hđeh tơdah kjham. Kyuanăn, tơdah hđeh ruă tian eh m’êa, amĭ ama srăng mâo klei mđing, amâo dưi ngă ngơi mang.

Ĕ Trần Ngọc Khánh mrâo 3 thŭn ti să Hoà Khánh, ƀuôn prŏng Ƀuôn Ama Thuôt, ba kơ sang êa drao mdrao hđeh, ti sang êa drao prŏng krĭng Lăn Dap Kngư hŏng klei ruă eh lu blư̆, hlăm eh mâo wăt êrah, đĭ êngoh hlơr, asei mlei êmăn bruah kyua eh lu blư̆ lehanăn eh m’êa. Leh sa hrue kăm mdrao hŏng jih ai tiê, snăn ĕ lŏ wĭt suaih pral, lehanăn dưi kbiă mơ̆ng sang êa drao. Êmăn hlăm bruă dlăng kriê mdrao mgŭn anak, amai Nguyễn Thị Hạnh, amĭ ĕ điêt anăn lač:

Ung mô̆ hmei hiu ngă bruă snăn mơĭt anak kơ aduôn ñu rông. Hmư̆ aduôn ñu hưn dŭm hrue hŏng anei anak ruă tian, sa hrue nao eh 3 – 4 blư̆. Kâo kăn mđing rei lačdah gơ̆ ƀơ̆ng ya mta mnơ̆ng amâo mâo jăk hei snăn ruă tian, nao blei mă êa drao ti anôk čhĭ êa drao brei anak mnăm. Ƀiădah knư̆ hrue knư̆ đuĕ nao kơ kjham, tơl asei mlei huăt bruah. Huĭ măng ai yơh, gŏ sang bi ba anak kơ sang êa drao. Leh mâo phung aê mdrao mkă dlăng mdrao mgŭn hŏng jih ai tiê, gơ̆ mdul leh, ară anei gŏ sang hơĭt ai tiê leh.

Msĕ djuê anăn mơh hŏng amai Trần thị Mai Phương ti ƀuôn hgŭm Tự An, ƀuôn prŏng Ƀuôn Ama Thuôt. Kyua hŏng klei ruă tưp Covid 19 dleh dlan anei yơh anak mniê mrâo 10 mlan ruă tian eh lu blư̆ hlăm hrue, ñu čŏng nao blei mă êa drao bi mnăm kơ anak, amâo mâo ba mkă dlăng ôh klei ruă anak kơ sang êa drao. Tơl truh kơ kjham hĭn leh kơh ba anak kơ sang êa drao. Phương lač:

Kâo dôk ngă klei amâo mâo mđing, mĭndah wưng anei anak ƀơ̆ng djŏ hĕ mnơ̆ng amâo mâo jăk snăn ruă tian, nao blei mă êa drao brei mnăm mĭn dah hlao yơh, snăn ung mô̆ hmei amâo mâo ba ôh anak kơ sang êa drao. Leh bi mnăm tơl jih êa drao ƀiădah klei ruă anak amâo mâo hlao ôh, lŏ đuĕ nao kơ kjham hĭn, eh lu blư̆ hĭn, hia đhăn, amâo lŏ čiăng mam. Ba anak kơ sang êa drao, tianăn phung aê mdrao ăl măng ai. Kyua mâo phung aê mdrao jih ai tiê snăn anak hmei hlao leh. ƀri mơh anak hmei amâo mâo klei snei dih ôh, amâodah hmei hƀlŏk êdi.

Boh sĭt ară anei, lu phung amĭ ama mâo klei amâo mâo đei uêñ mđing ôh kơ klei anak ruă tian, lu duah bi mdrao mă hjăn. Hlăm anăn, klei soh čhuai lu hĭn êdi tơdah hđeh truh kơ ƀlĕ ô̆, nao eh lu blư̆, amĭ ama blei mă êa drao bi mnăm hjăn, boh nik êa drao kơ̆ng eh. Mbĭt hŏng anăn, mâo đa đa gŏ sang ba yua êa drao hlao kyâo bi mnăm msĕ si hla truôl, êa hla čê khua, čŏng duah blei mă êa drao kháng sinh bi mnăm... ngă kơ klei ruă hđeh lŏ đuĕ nao kjham hĭn, ba klei huĭ hyưt kơ klei suaih pral hđeh. Lu phung hđeh leh ba truh kơ sang êa drao lĕ hlăm klei kjham leh sơăi. Nai prĭn, Aê mdrao Trần Thị Thuý Minh, Khua anôk bruă mdrao mgŭn hđeh êlăk, ti sang êa drao prŏng Krĭng Lăn Dap Kngư lač:

Klei ruă tian eh, jing sa mta klei ruă kreh tuôm jêñ snăk hŏng phung hđeh mơ̆ng 2 mlan truh kơ 5 thŭn. Klei ruă anei, phung hđeh mơ̆ng 2 mlan truh 5 thŭn lehanăn prŏng ƀiă kơ anăn amâo đei lŏ tuôm, sui sa blư̆ yơh kreh lŏ tuôm, dlăng mĭndah jing hơăi mang tơdah ngă klei amâo mâo uêñ sĭt nik srăng jing huĭ hyưt. Kreh ngă lu jing luič êa hlăm asei mlei lehanăn ngă mtŭk mtŭl hlăm asei mlei, jing klei kreh đuĕ nao kơ kjham tăp năng truh kơ djiê mơh hđeh.

Klei kreh truh hŏng phung hđeh mâo klei ruă tian jing djŏ kman hlăm prôč tian kbiă hriê mơ̆ng virus amâodah kmuôn kman pô ngă. Jih jang klei anăn jing lu kbiă hriê mơ̆ng mnơ̆ng ƀơ̆ng, lehanăn mnơ̆ng mnăm jhat leh, mnơ̆ng djŏ kman, amâodah mtưp mơ̆ng mnuih ruă. Mbĭt hŏng anăn, kyua đa đa klei mưng amâo mâo kriăng rao kiê kngan hŏng kbu ôh êlâo kơ huă ƀơ̆ng, răng kriê mnơ̆ng ƀơ̆ng amâo mâo doh, ƀơ̆ng mnơ̆ng ƀơ̆ng leh ƀâo iu msăm, yua êa amâo mâo doh... ăt jing pô bi ba klei ruă tian kơ phung hđeh mơh.

Tơdah phung hđeh tuôm hŏng klei ruă tian eh, snăn bruă tal êlâo brei mđing anăn jing bi mbŏ êa kơ asei mlei hđeh. Hŏng hdră brei mnăm êa jing jăk hĭn. Tơdah hđeh ruă tian eh nanao, snăn bi mbŏ êa hŏng hdră bi mnăm oresol hdơr mtlai bi djŏ hŏng hdră mtă mtăn hlăm hruh êa drao, amâo mâo mtlai ôh êdu đei amâodah khua hĕ đei, kyuadah tơ mtlai soh snăn amâo srăng mâo klei tŭ dưn ôh; tơdah hlăm 24h mnăm amâo mâo jih êa oresol leh mtlai snăn tuh hĕ, lehanăn lŏ mtlai hruh mkăn pioh lŏ mnăm hrue êdei. Ăt brei phung hđeh ƀơ̆ng mnơ̆ng lehanăn mam amĭ, lehanăn hdơr mkra mnơ̆ng ƀơ̆ng êun, msĕ si bur kđeh čĭm, sŭp... lehanăn mbha brei ƀơ̆ng lu blư̆. Điêt đuôt amâo mâo dưi brei hđeh kăm ƀơ̆ng mnơ̆ng anei mnơ̆ng dih ôh. Amâo mâo ƀơ̆ng ôh ya mta mnơ̆ng ƀơ̆ng bi êbhơr prôč tian, mnơ̆ng mnăm mâo ga, lehanăn mnơ̆ng ƀơ̆ng mmih... Êngao kơ ktue lŏ mđing dlăng, amĭ ama brei răng, lehanăn ba mtam anak kơ sang êa drao tơdah ƀuh hđeh msĕ snei: Amâo lŏ čiăng huă ƀơ̆ng, amâo mâo čiăng mam, eh m'êa lu blư̆ mâo wăt êrah, lehanăn ƀlĕ ô̆, lehanăn êngoh hlơr... snăn ba mtam kơ sang êa drao. Tơdah lui ruă tian eh sui amâo mâo thâo hlao hđeh truh kơ huăt asei mlei, lehanăn ênưih đuĕ nao kơ kjham ngă huĭ hyưt kơ klei hdĭp.

Tian prôč phung hđeh điêt adôk mda awăt, lehanăn ênưih snăk kpĕ êka. Kyuanăn yơh, amĭ ama bi mđing mâo hdră răng kriê anak aneh bi jăk huĭ lĕ hlăm klei ruă tian eh. Ngă jăk bruă rông anak hŏng êa ksâo amĭ ƀiă êdi bi mam amĭ truh 6 mlan tal êlâo; bi hriăm hđeh ƀơ̆ng mnơ̆ng djŏ guôp, mâo djăp ênŭm mnơ̆ng tŭ jăk, prăi êmă, mta mmih, boh kroh jing mnơ̆ng doh, mâo phŭn agha klă mngač lehanăn dưi răng kriê bi jăk. Rao kngan êlâo kơ mkra mnơ̆ng huă ƀơ̆ng, lehanăn leh atăt hđeh tlô. Tlŏ mgang bi djăp ênŭm, mnăm vaccine gang mkhư̆ klei ruă tian mơ̆ng Rotavirus jing hdră jăk hĭn gang mkhư̆ klei ruă tian eh. Điêt đuôt amâo mâo brei ôh hđeh mnăm êa drao ruă tian hjăn, tơdah ka mâo ôh klei nai aê mdrao mkă dlăng lehanăn mtă mtăn./.

Klei ruă tian eh mơ êa jing sa mta klei ruă kreh mâo hlăm hđeh mơ̆ng 2 mlan truh kơ 5 thŭn. Klei ruă anei kreh mâo hlăm grăp thŭn mlan leh anăn grăp čô srăng tuôm, ƀiădah phung hđeh ênưih djŏ klei ruă anei hĭn. Kyua ai bi kdơ̆ng hlăm dôk awăt, kyuanăn tơdah mâo klei ruă anei, hđeh srăng tuôm hŏng klei hyưt kdjuôt kdjĭng asei mlei, mâo đa đa truh kơ klei djiê tơdah amâo mâo klei kriê dlăng leh anăn mdrao djŏ hdră. Čiăng thâo săng klă hĭn kơ klei ruă anei, thâo krah hnưm dŭm klei bi knăl leh anăn hdră gang mkhư̆, hmei mâo klei blŭ hrăm hŏng Nai prĭn, aê mdrao, Trần Thị Thúy Minh, khua anôk bruă mdrao klei ruă kơ hđeh, sang êa drao prŏng krĭng Lăn Dăp Kngư.

-Ơ aê mdrao, akâo kơ ih brei thâo ya phŭn agha kbiă hriê klei ruă tian eh m’êa ti phung hđeh?

- Nai prĭn, aê mdrao Trần Thị Thúy Minh: Mta phŭn ngă klei ruă tian eh m’êa mâo lu mta mdê mdê, kyua virut, kman hlăm hdră tŭk knă êsei djam amâo dah brei kơ phung hđeh ƀơ̆ng hluê êlan ƀơ̆ng huă; huĭ dah ƀơ̆ng djŏ mnơ̆ng ruă ba klei amâo jăk truh kơ phung hđeh, amâo dah kyua ƀơ̆ng dŭm mta mnơ̆ng amâo djŏ guôp hŏng gưl thŭn, êlan prôč tian mơ̆ng hđeh amâo dah asei mlei hđeh amâo djŏ guôp hŏng mnơ̆ng ƀơ̆ng anăn đa đa mâo lu mta phŭn mkăn..,

- Si klei bi êdah mâo klei ruă tian eh m’êa ti phung hđeh lehanăn dŭm klei hyưt huĭdah mâo, ơ aê mdrao?

- Nai prĭn, aê mdrao Trần Thị Thúy Minh: Klei bi êdah mŏng klei ruă tian eh m’êa ti phung hđeh ênưih thâo kral, anăn jing phung hđeh nao êh m’êa êbeh 3 blư̆ hlăm sa hruê dưi yap jing ruă tian eh m’êa leh. Phung hđeh ruă tian eh m’êa brei nao dŏng mdrao mtam čiăng đăm lui hđeh luič êa hlăm asei mlei amâo dah mâo dŭm klei amâo jăk hlăm êdei. Dŭm klei bi êdah anei kreh tuôm lehanăn jing mta phŭn tal 2 ngă truh klei djiê ti phung hđeh hlăm tar rŏng lăn. Amĭ ama dưi gang mkhư̆ dŭm klei truh amâo jăk anăn ti phung hđeh, brei mâo klei mđing răng lehanăn mprăp mdrao kơ hđeh.

- Akâo kơ aê mdrao brei thâo hdră huă ƀơ̆ng, mnăm êa hŏng phung hđeh djŏ klei ruă tian eh m’êa?

- Nai prĭn, aê mdrao Trần Thị Thúy Minh: Tơdah hđeh djŏ klei ruă tian eh m’êa drei amao kăm đei ôh klei huă ƀơ̆ng, drei mđing đăm ƀơ̆ng đei ôh mnơ̆ng mmih amâo dah msĭn đei srăng ngă kơ hđeh ruă tian eh m’êa ktang hĭn. Drei bi thiăm mbŏ lua mta mnơ̆ng ƀơ̆ng tŭ jăk kơ hđeh. Boh nik, brei drei mđing đăm lui hđeh luič êa hlăm asei mlei, thiăm mbŏ hnơ̆ng êa hđeh eh leh anăn amâo dah ƀlĕ ô̆ lu đei. Dŭm mta êa dưi ba yua, jăk hĭn jing oresol mtlai hŏng êa djŏ hnơ̆ng, mmăm nanao čiăng thiăm mbŏ hnơ̆ng êa luič leh. Hŏng phung hđeh mơ̆ng 1 thŭhn kơ dlông, grăp blư̆ nao eh srăng mnăm 100ml, bi hŏng phung hđeh mơ̆ng 6 mlan truh kơ 1 mlan leh nao eh srăng mnăm mơ̆ng 20-50ml. Hđeh nao eh lu snăn hnơ̆ng êa brei drei thiăm mbŏ ăt lu mơh, čiăng đru kơ hđeh amâo luič êa leh nao eh. Êdei anăn, brei drei nao kơ anôk bruă mdrao mgŭn giăm hĭn čĭăng ksiêm mkă dlăng, dŏng mdrao djŏ guôp, bi hrŏ tuič hnơ̆ng klei truh mơ̆ng klei ruă tian eh m’êa huĭdah mâo.

- Čiăng gang mkhư̆ klei ruă tían eh m’êa ti phung hđeh, phung amĭ ama bi ngă ya bruă, ơ aê mdrao?

- Nai prĭn, aê mdrao Trần Thị Thúy Minh: Čiăng gang mkhư̆ klei ruă tían eh m’êa ti phung hđeh, phung amĭ ama brei mđing kơ klei tŭk knă êsei djam. Tal 1 jing djŏ guôp hŏng gưl thŭn hđeh. Tal 2 jing đăm ƀơ̆ng ôh dŭm mta mnơ̆ng đing djŏ kman, brei drei mkra mnơ̆ng ƀơ̆ng huă bi doh êƀăt. Tal 3 brei phung hđeh bi hrŏ klei bi tuôm hŏng phung hđeh mkăn mâo klei ruă tian eh m’êa, hđeh dôk mâo klei ruă. Tal 4 mđing kơ dŭm mta mnơ̆ng asei mlei hđeh amâo čiăng ƀơ̆ng, bi hrŏ klei ƀơ̆ng mnơ̆ng amâo đei tŭ jăk anăn./.

Lač jăk kơ aê mdrao lu!