VOV4.Êđê - Phung thơ̆ng kơ bruă mdrao mgŭn hưn brei răng thŭn 2022 srăng jing thŭn mâo klei ruă bi ƀlĕ êrah. Jing kêč kdruêh mnơ̆ng bi mtưp klei ruă đĭ lêč lu hĭn, ngă kơ klei ruă tưp bluh mâo lu hĭn. Êngao anăn, dŭm anôk bruă mdrao mgŭn ăt čih yap leh lu phung êngoh bi ƀlĕ êrah hŏng ênoh phung djiê lu hĭn grăp thŭn. Kyua anăn, mđĭ kyar gang mkhư̆ klei ruă anei jing yuôm bhăn snăk, hlăm anăn, mta phŭn bi mklă klei tŭ jing klei ruă anei ăt jing klei thâo gang mkhư̆ klei ruă mơ̆ng grăp čô mnuih.

Krĭng sang Đinh Thị Lan ti alŭ 6, wăl krah Êa Sup, čar Dak Lak prŏng hlăm brô 1 sao. Djiêu gah lŏ pla lu mta ana boh kroh. Khădah đang war anei doh bhung, amâo rơ̆k rung, djah djâo mtŭk mtŭl ôh. Dŭm brŏng êa, bŭ mgơ̆ng êa dưi kđăl krĭp, amâo lui kêč ƀloh đĭ lar. Lan brei thâo, gŏ sang ñu ka mâo mnuih ruă êngoh bi ƀlĕ êrah, ƀiădah ñu thâo săng klei huĭ hyưt mơ̆ng klei ruă anei. Grăp hruê hruê ñu bi mdoh nanao pưk sang, đang war, mtă kơ čô anak hlăm sang amâo dưi hwiê djah djâo mtŭ mtŭl, boh nik giêt ksu, tŏ ƀiêr, tŏ êa ksâo yua leh hlăm adiê hjan, kyua dŭm mta mnơ̆ng anei jing anôk găl kơ kêč ƀloh đĭ lar. Êngao anăn, ti anôk bi kƀĭn alŭ, Lan kreh mtô mblang, mtrŭt mjhar mnuih ƀuôn sang hluê ngă hdră gang mkhư̆ klei ruă êngoh bi ƀlĕ êrah, bi mdoh pưk sang, đang war pô. Đinh Thị Lan brei thâo: Giăm anei ti wăl krah mâo lu mnuih ruă êngoh bi ƀlĕ êrah kyua anăn kâo mtrŭt mjhar mnuih ƀuôn sang bi mdoh wăl hdĭp mda, kñăm gang mkhư̆ klei ruă, boh nik klei ruă êngoh bi ƀlĕ êrah. Kâo thâo klei bi êdah mơ̆ng klei ruă anei jing ruă kŏ, wĭr kŏ, tơdah pral nao sang êa drao dưi mdrao ƀiădah tơ drei lui dôk ti sang sui, huĭ srăng truh kơ djiê. Êlâo dih, ti ƀuôn adih mâo sa čô hđeh ruă êngoh bi ƀlĕ êrah djiê leh kyua anăn kâo mtă lehanăn mblang klei huĭ hyưt mơ̆ng klei ruă anei, mđĭ klei thâo săng mơ̆ng pô lehanăn êpul êya kñăm gang mkhư̆ klei ruă êngoh bi ƀlĕ êrah.

Msĕ hŏng Đinh Thị Lan, gŏ sang ayŏng Nguyễn Văn Dũng ti alŭ 6, wăl krah Êa Sup, čar Dak Lak mđĭ nanao klei thâo săng hlăm hdră gang mkhư̆ klei ruă êngoh bi ƀlĕ êrah truh yan hjan. Ñu mtă kơ mô̆ anak bi mdjiê kêč ƀloh lehanăn đăm lui kêč kĕ. Sa hruê kăm sa blư̆ ñu hrui mƀĭn djah djâo djiêu gah sang. Mlih êa kơ dŭm boh mnŭ. Phưi kan hlăm brŏng mgơ̆ng êa, abŭ dưm êa kñăm bi hrŏ hluăt lŏk. Hluê si Dũng, khădah anôk kriê dlăng alŭ lehanăn dŭm êpul kreh nao mtă mtăn, mtrŭt mjhar mnuih ƀuôn sang bi mdoh pưk sang, wăl hdĭp mda, gang mkhư̆ klei ruă êngoh bi ƀlĕ êrah ƀiădah klei đua klam mơ̆ng diñu knŏng jing mtô mblang, ktrâo lač, klei yuôm hĭn jing klei thâo săng lehanăn čŏng pô hluê ngă hdră gang mkhư̆, snăn tal êlâo hĭn jing răng mgang klei suaih pral kơ pô, êdei anăn jing răng mgang kơ êpul êya. Nguyễn Văn Dũng brei thâo: Grăp thŭn, alŭ kreh mkŏ mjing klei bi kƀĭn, mơ̆ng anăn, êngao hưn mthâo kơ dŭm bruă mơ̆ng alŭ lŏ mtô mblang kơ klei ruă êngoh bi ƀlĕ êrah. Anôk kriê dlăng alŭ kreh nao truh grăp sang ksiêm dlăng, ktrâo lač kơ mnuih ƀuôn sang amâo lui tŏ, giêt mtŭk mtŭl lehanăn bi mdoh rơ̆k rung djiêu sang. Khă snăn, hluê kâo, klei thâo săng mơ̆ng mnuih ƀuôn sang ăt jing yuôm hĭn kyua hdră msir mơ̆ng alŭ wăl jing čiăng đru kơ mnuih ƀuôn sang lŏ mâo klei thâo đuič.

Kyua ngă jăk hdră mtô mblang, ktrâo lač mơ̆ng alŭ wăl lehanăn anôk bruă mdrao mgŭn, klei thâo săng mơ̆ng mnuih ƀuôn sang anăn truh ară anei, alŭ 6, wăl krah Êa Sup ka mâo mnuih ruă êngoh bi ƀlĕ êrah hlăk klei ruă anei ti alŭ wăl dôk mâo dleh dưi ksiêm dlăng hŏng 160 čô ruă, lu êdi ti kdriêk, hlăm anăn mâo 1 čô djiê.

Hluê si klei hưn mơ̆ng Anôk bruă mdrao mgŭn kdriêk Êa Sup, tĭng truh jih mlan 7 thŭn 2022, kluôm kdriêk mâo 297 čô ruă êngoh bi ƀlĕ êrah, lu êdi hlăm čar. Aê mdrao Nguyễn Viết Hữu, Khua anôk bruă mdrao mgŭn kdriêk Êa Sup brei thâo, păt čiăng jih grăp thŭn, Êa Sup mâo ênoh mnuih ruă êngoh bi ƀlĕ êrah lu nanao. Msĕ si thŭn 2021, hlăk čar dôk mđing kơ hdră gang mkhư̆ Covid 19 snăn anôk bruă mdrao mgŭn Êa Sup dôk mdrơ̆ng hŏng klei ruă êngoh bi ƀlĕ êrah mâo 742 čô ruă, truh 40% ênoh mnuih ruă kluôm čar. Hluê aê mdrao Hữu, khădah bruă knŭk kna alŭ wăl lehanăn anôk bruă mdrao mgŭn pŏk leh lu hdră gang mkhư̆, mđĭ hdră mtô mblang, mđĭ klei thâo săng mơ̆ng mnuih ƀuôn sang, mkŏ mjing hdră bi mdoh wăl hdĭp mda, krih êa drao mdjiê kêč… ƀiădah klei yuôm bi mklă boh tŭ hdră gang mkhư̆ klei ruă jing klei thâo săng mơ̆ng grăp čô, kyua amâo mâo sa êpul êya bi ngă bruă mơ̆ng mdê bi sang. Aê mdrao Nguyễn Viết Hữu, Khua anôk bruă mdrao mgŭn kdriêk Êa Sup brei thâo: Klei yuôm hĭn, ba wĭt boh tŭ kơ hdră gang mkhư̆ klei ruă êngoh bi ƀlĕ êrah jing klei hgŭm kngan mơ̆ng mnuih ƀuôn sang. Tơdah mnuih ƀuôn sang ti dŭm alŭ grăp hruê dưi msir mghaih klei kơ djah djâo, mdjiê hluăt lŏk, kêč ƀloh klă sĭt srăng ba wĭt klei tŭ dưn. Tơdah mnuih ƀuôn sang amâo mâo klei thâo săng hlăm bruă anei, drei knŏng krih êa mdrao mdjiê kêč ƀloh snăn drei knŏng dưi msir mghaih ti anăp mta đuič, amâo djŏ hdră ngă bruă hlăm wưng sui.

Hluê klei hưn mơ̆ng Knơ̆ng bruă mdrao mgŭn čar Dak Lak, tĭng jih mlan 7 thŭn 2022, kluôm čar mâo 2.451 čô ruă êngoh bi ƀlĕ êrah, đĭ 5 blư̆ mkă hŏng thŭn 2021, hlăm anăn mâo 1 čô djiê. Grăp gưl dưi bi mklă 3 thŭn sa blư̆, 2013, 2016, 2019 lehanăn 2022 dưi đăo knăl jing thŭn mâo lu mnuih ruă. Kyua anăn, anôk bruă mdrao mgŭn mtă kơ mnuih ƀuôn sang amâo dưi ngă ngơi, brei mđĭ klei thâo grăp mkhư̆ klei ruă, mdjiê kêč ƀloh, hluăt lŏk, đăm lui kêč kĕ. Tơdah mâo klei bi êdah djŏ klei ruă êngoh bi ƀlĕ êrah msĕ si êngoh, ruă kŏ, êgah asei mlei… brei nao mtam kơ anôk bruă mdrao mgŭn ksiêm mkă dlăng lehanăn mdrao. Tơdah mdrao ti sang brei mâo klei ktrâo lač lehanăn ksiêm dlăng mơ̆ng aê mdrao./.

Ară anei, bruă mdrao kơ phung êngoh bi ƀlĕ êrah ti sang mâo lu. Klei anei dưi đru mguôp bi hrŏ kơ dŭm anôk bruă mdrao mgŭn. Khădah snăn, hlue si phung aê mdrao, mdrao klei ruă êngoh bi ƀlĕ êrah ti sang wăt tơdah hdjul ăt brei mâo klei ktuê dlăng leh anăn ktrâo lač mơ̆ng phung aê mdrao. Čiăng thâo hlei pô dưi čŏng mdrao ti sang leh anăn si mdrao? Hlei pô brei nao đih mdrao čiăng ñĕ kơ klei năng ênguôt tăm mâo, brei drei mđing hmư̆ klei bi trông hŏng aê mdrao Phạm Hồng Lâm - Khua anôk bruă mdrao klei ruă tưp, Sang êa drao krĭng Lăn Dap Kngư, alum kơ ƀĭng găp kăp mđing hmư̆:

-Ơ Aê mdrao! Hŏng klei ruă êngoh bi blĕ êrah, si ngă phung mâo klei ruă dưi mdrao ti sang leh anăn si ngă srăng mdrao ti sang?

-Aê mdrao Lâm: Hluê si hdră mdrao mgŭn klei ruă êngoh bi blĕ êrah mơ̆ng phŭn bruă mdrao mgŭn, klei ruă êngoh bi blĕ êrah mâo 3 êpul sơnei: êngoh bi blĕ êrah Dengue, êngoh bi blĕ êrah Dengue dơ̆ng đuê̆ nao kơ kjham leh anăn êngoh bi blĕ êrah Dengue kjham. Êpul tal 1 dưi mdrao ti sang amâodah ksiêm dlăng ti anôk bruă mdrao mgŭn. Bi kơ êpul mrô 2 leh anăn mrô 3 srăng nao ba ti đih mdrao ti sang êa drao.

Mdrao ti sang ăt srăng mâo klei ktrâo lač mơ̆ng anôk bruă mdrao mgŭn. Srăng hdơr klă klei ruă ênoh bi blĕ êrah jing klei ruă mơ̆ng virut, kyuanăn bruă mdrao mgŭn jing đru mdrao klei bi êdah. Yuôm bhăn hĭn jing ăt bi mbŏ êa, bi hrŏ hnơ̆ng hlơr asei mlei tơdah êngoh hlơr amâo mâo ƀơ̆ng dŭm mta mâo êa hrah amâodah jŭ, kyuadah tơ klei ruă nao kjham dleh sơnăk êa mdrao dưi thâo ƀuh. Yuôm hĭn êjai dôk mdrao ti sang jing mnăm lu êa leh anăn hmao ƀuh hnưm dŭm klei bi knăl klei ruă nao kơ kjham čiăng hmao nao đih mdrao.

-Sơnăn êla phung ruă srăng nao đih mdrao ti sang êa drao ơ aê mdrao?

-Aê mdrao Lâm: Dŭm klei bi knăl kơ klei ruă êngoh bi blĕ êrah srăng nao đih mdrao ti sang êa drao mtam mâo: Mnuih ruă ô̆ lu, ruă tian, êmăn hlăm asei mlei, kƀiă êrah ƀăng adŭng. Dŭm klei bi êdah anei srăng nao đih mdrao mtam yơh, boh nik hŏng dŭm êpul anei: phung mniê ba tian, phung mduôn khua êgao 60 thŭn, hđeh ti gŭ 1 thŭn leh anăn phung mâo klei ruă amâo mâo thâo hlao msĕ si: êmŏng, mâo mta mmil hlăm êrah, klei ruă dăl êlan bi êwa… mâo wăt dŭm klei amâo mâo găl msĕ si kbưi hŏng anôk mdrao mgŭn, gŏ sang amâo mâo klei găl kriê dlăng mnuh ruă ti sang.

-Si ngă dŭm mta amâo mâo dưi ngă êjai dôk mdrao klei ruă êngoh bi blĕ êrah ơ aê mdrao?

-Aê mdrao Lâm: Klei ngă amâo mâo djŏ êjai mnuih ruă čŏng mdrao ti sang jing mnăm êa amâo djŏ hnơ̆ng. Sĭt mâo klei ruă, mnuih ruă kreh brei phung nao mdrao mbŏ êa hlăm êlan aruăt êrah, ƀiădah mbŏ êa msĕ sơnăn jing huĭ hyưt leh anăn amâo mâo djŏ hŏng hdră mdrao mgŭn. Bi hŏng phung dôk mdrao ti sang, srăng bi mbŏ êa hŏng klei mnăm, ƀiădah mnuih ƀuôn sang amâo thâo săng ôh klei anăn, mâo klei ruă hlŏng nao ti adŭ bruă mdrao mgŭn mbŏ êa mta, đa đa iêo phung nao mdrao wĭt tlŏ bi mbŏ ti sang, anăn jing klei amâo mâo djŏ ôh.

Klei amâo djŏ tal 2 jing klei huă ƀơ̆ng. Phung mâo klei ruă êngoh bi blĕ êrah srăng ƀơ̆ng lu mta mnơ̆ng mơ êa, ƀơ̆ng lu boh kroh, mdei msăn găl guôp ƀiădah kyua amâo mâo klei hlak mblang djŏ guôp, kyuanăn mnuih ruă ăt lŏ ƀơ̆ng mnơ̆ng ƀơ̆ng khăng, mâo êa mĭl. Kyuanăn leh klei ruă nao kơ kjham, aê mdrao dleh thâo ƀuh, đăo knăl leh anăn hmao mdrao kơ mnuih ƀuôn sang.

Sa klei năng mđing mkăn jing mâo dŭm klei bi knhăl mmăt mlan, mnuih ƀuôn sang kreh dôk guôn truh kơ aguah êlâo. Anăn jing klei soh êdi. Leh hmao ƀuh dŭm klei bi knăl hlăm grăp mmông, srăng ba mnuih ruă nao sang êa drao mtam, sơnăn kơh mâo klei hmăng hmưi dưi dŏng mdrao mnuih ruă.

Bi hrŏ klei êngoh ăt jing klei yuôm msĕ mơh. Hluê si hdră mdrao mgŭn klei ruă êngoh bi blĕ êrah mơ̆ng phŭn bruă mdrao mgŭn, êjai êngoh hlơr knŏng yua mă Paracetamol, êngao kơnăn amâo lŏ dưi yua sa mta êa drao mkăn ôh. Mơ̆ng 4 – 6 mmông mnăm êa drao sa blư̆. Lač ênưih thâo săng jing kah knar mnuih prŏng mnăm sa asăr Paracetamol 500mg. Tơdah hŏng phung mâo boh ktrŏ mơ̆ng 70-80kg srăng mnăm sa asăr mkrah, bi hŏng phung hđeh srăng mnăm êa drao hruh hluê si klei mtă leh anăn srăng ênŭm 4 mmông srăng mnăm sa blư̆. Tơdah ka bŏ 4 mmông srăng sŭt asei mlei hŏng čhiăm tram êa mđao ăt đưi đru kơ mnuih ruă hrŏ klei hlơr. Kâo lŏ mñă êjai bi hrŏ klei êngoh, knŏng dưi mnăm êa drao Paracetamol êngao kơnăn amâo lŏ dưi yua sa mta êa drao mkăn ôh leh anăn sut asei mlei kơ mnuih ruă, kyua tơdah mnăm dŭm mta êa drao mkăn tăm mâo klei blĕ êrah hlăm êhŭng, jing klei huĭ hyưt êdi.

Lač kơ kơ ih lu!

H’Nêč + Y-Ƀel pô mblang