VOV4.Êđê - Ară anei, ti 2 čar Kon Tum lehanăn Gia Lai mâo leh dŭm êbâo ha hbei ƀlang djŏ mnơ̆ng ngă tŭl knăt hla kyua virus lehanăn brŭ agha. Ti anăp klei anăn, bruă sang čư̆ êa lehanăn anôk bruă lŏ hma 2 alŭ wăl pral pŏk ngă hdră kñăm gang mkhư̆ mnơ̆ng ngă anei đĭ lar.

Ti čar Kon Tum mâo leh êbeh 650 ha ana hbei ƀlang hlăm 6 kdriêk lehanăn ƀuôn prŏng jing: Sa Thầy, Đăk Tô, Kon Plông, Kon braih, Ngọc Hồi lehanăn ƀuôn prŏng Kon Tum mâo klei mnơ̆ng ngă bi tŭl knăt hla mơ̆ng virut lehanăn brŭ agha hlăm ana hbei ƀlang. Gŏ sang ayŏng Đỗ Văn Tuấn, dôk ti alŭ 6, să Tân Lập, kdriêk Kon braih pla êbeh 1 ha ana hbei ƀlang. Giăm anei đang hbei ƀlang hlăm gŏ sang ayŏng mâo klei mnơ̆ng ngă tŭl knăt hla lehanăn brŭ agha. Ayŏng Tuấn brei thâo, gŏ sang ayŏng ngă leh klei mtă mơ̆ng adŭ bruă lŏ hma lehanăn mđĭ kyar krĭng ƀuôn sang hlăm kdriêk, buč lui lehanăn čuh rai dŭm anôk ana hbei ƀlang mâo klei mnơ̆ng ngă anei, khădah thâo srăng mâo klei hmăi kơ bruă duh mkra hlăm gŏ sang, kyua thŭn anei amâo dưi lŏ pla ôh ti dŭm anôk mâo mnơ̆ng ngă msĕ sơnăn: “Ana mâo mnơ̆ng ngă buč hwiê hĕ yơh si thâo lŏ mjing. Amâo thâo si ngă lŏ ngă ôh. Ară anei hjan lu tơdah lŏ pla kăn jing ang lei mơh”

Ti kriêk Kon Braih, čar Kon Tum, klei mnơ̆ng ngă bi tŭl hla mơ̆ng virus lehanăn brŭ agha mâo lu hĭn hlăm 2 să Tân Lập lehanăn Đăk Ruồng hŏng ênhă giăm 160 ha, hnơ̆ng mâo klei mơ̆ng ngă mơ̆ng 10 – 20% hlăm ênhă anăn. Čiăng gang mkhư̆ klei mnơ̆ng ngă anei amâo tưp lar truh kơ 4.100 ha pla ana hbei ƀlang hlăm kdriêk. Bruă sang čư̆ êa lehanăn knơ̆ng bruă lŏ hma kdriêk Kon Braih mđĭ leh bruă hâo hưn, iêu mthưr kơ mnuih ƀuôn sang ngă truh kơ tuč ruê̆ bruă mjưh klei mnơ̆ng ngă anei hlăm ana hbei ƀlang. Nay Y Khánh, k’iăng khua kiă kriê adŭ bruă lŏ hma lehanăn mđĭ kyar krĭng ƀuôn sang kdriêk Kon Braih, brei thâo: “Hâo hưn, iêu mthưr mnuih ƀuôn sang buč lui, čuh, bi rai amâodah dơr hĕ êlam hlăm gŭ lăn. Mtrŭt mjhar mnuih ƀuôn sang lŏ mlih mjeh ana mkăn lehanăn blei mjeh hlăm dŭm anôk thâo klă phŭn gha, mâo hră bi klă.”

Mbĭt hŏng bruă buč lui, čuh rai hlăm dŭm kdriêk, ƀuôn brŏng mơ̆ng čar Kon Tum mâo klei mnơ̆ng ngă bi tŭl hla mơ̆ng virus jing Sa Thầy, Đăk Tô, Kon Plông, Kon Braih, Ngọc Hồi, lehanăn ƀuôn prŏng Kon Tum, knơ̆ng bruă lŏ hma lehanăn mnuih ƀuôn sang hlăm alŭ wăl ngă leh klei krih êa drao mdjiê mnơ̆ng ngă. Bi kơ sui hruê, bruă sang čư êa dŭm kdriêk, ƀuôn prŏng mâo leh hdră êlan hŏng ênhă lăn 650 ha pla ana hbei ƀlang mâo mnơ̆ng ngă bi tŭl knăt hla lehanăn ƀrŭ agha. Nguyễn Văn Thủy, k’iăng khua kiă kriê bruă sang čư̆ êa kdriêk Kon Braih brei thâo, kdriêk mâo leh bruă kñăm amâo lŏ brei mâo ôh klei mnơ̆ng ngă hlăm dŭm yan pla mjing êdei. “Čiăng mgaih msir jih lehanăn amâo brei klei mnơ̆ng ngă hmăi truh kơ ênoh prăk ba wĭt kơ mnuih ƀuôn sang, mtă kơ mnuih ƀuôn sang tơdah lŏ pla amâo lŏ mă ôh mjeh leh mâo mnơ̆ng ngă. Klei gĭt gai mơ̆ng kdriêk jing srăng bi mlih pla dŭm mta ana boh kroh mkăn hlăm dŭn yan kơ anăp. Lehanăn lŏ pla ana hbei ƀlang jing hih leh mơh mnơ̆ng ngă.”

Mrâo anei, bruă sang čư̆ êa čar Kon Tum mâo leh hră mtrŭn kơ bruă tui ngă dŭm hră êlan gang mkhư̆ klei mnơ̆ng ngă bi tŭl hla knăt ana hbei ƀlang ti kdriêk Sa Thầy. Tui hluê anăn, bruă sang čư̆ êa čar Kon Tum gĭt gai kơ bruă sang čư̆ êa kdriêk Sa Thầy mkŏ mjing bruă nao ksiêm dlăng, bi klă phŭn agha klei mnơ̆ng ngă anei mơ̆ng mâo lehanăn đĭ lar hlăm ênhă prŏng ti să Mô Rai, iêu mthưr mjêč dŭm êpul êya hlăm alŭ wăl nao hgŭm mbĭt, đru lehanăn mtô ngă dŭm hră êlan gang mkhư̆ klei mnơ̆ng ngă anei. Jao kơ knơ̆ng bruă lŏ hma lehanăn mđĭ kyar krĭng ƀuôn sang nao ksiêm dlăng, bĭ klă mơ̆ng mâo klei mnơ̆ng ngă anei. Tiŏ nao êpul ngă bruă truh kơ alŭ wăl kdriêk Sa Thầy čiăng hrăm mbĭt đru, mtô ngă dŭm hdră êlan gang mkhư̆ klei mnơ̆ng ngă bi tŭl hla hlăm ana hbei ƀlang anei. Đoàn Năng Rường, k’iăng khua kiă kriê anôk bruă pla mjing lehanăn răng kriê ana kyâo mtâo čar Kon Tum brei thâo: “Knŏng bruă lŏ hma lehanăn mđĭ kyar krĭng ƀuôn sang gĭt gai lehanăn mtô lwh kơ dŭm alŭ wăl bi jih klei mnơ̆ng ngă tŭl hla hlăm ana hbei ƀlang. Mtô kơ mnuih ƀuôn sang tơdah mâo 70% ênhă lăn pla mjing mâo mnơ̆ng ngă anei srăng buč lui jih lehanăn pla mta ana boh mkăn. Bi kơ tơdah mâo mơ̆ng 30% truh kơ 70% srăng buč hĕ dŭm ana mâo mnơ̆ng ngă lehanăn pla pluă mta ana mkăn. Lehanăn tơdah mâo mnơ̆ng ngă kơ gŭ 30% srăng buč knơ̆ng dŭm ana mâo mnơ̆ng ngă anăn. Čiăng mgaih msir kơ sui hruê, hlăm grăp gŏ sang pla ana hbei ƀlang srăng čŏng mkăp pioh mjeh kơ gŏ sang pô lehanăn pla kơ yan êdei.”

Bi kơ čar Gia Lai jing čar bi knông hŏng čar Kon Tum, ăt dôk tuôm hŏng klei mnơ̆ng ngă bi tŭl hla knăt ana hbei ƀlang đi lar ktang. Tui si klei čih yap mơ̆ng anôk bruă pla mjing lehanăn răng kriê ana kyâo mtâo, hlăm alŭ wăl mâo êbeh 1.000 ha pla ana hbei ƀlang mâo klei mnơ̆ng ngă bi tŭl hla, lu hĭn jing dŭm kdriêk An Khê, Ia Pa lehanăn Krông Pa. Klei mnơ̆ng ngă anei srăng hmăi kjham kơ hnơ̆ng jăk kpŭng, hnơ̆ng boh nga hlăm thŭn 2021. Yan pla mjing anei, Kdriêk Krông Pa mâo giăm 20.000 ha pla ana hbei ƀlang, ƀiădah hlăm jih jang să mâo sơăi klei mnơ̆ng ngă bi tŭl hla lehanăn mâo klei hyưt srăng đĭ lar, bi kơ să Čư̆ Ngọc mâo êbeh 1.300 ha pla ana hbei ƀlang ƀiădah hlăm anăn mâo truh kơ 50% mâo klei mnơ̆mng ngă bi tŭl hla.

Ti anăp klei bluh đĭ mnơ̆ng ngă msĕ sơnăn, anôk bruă pla mjing lehanăn răng kriê ana ana kyâo mtâo čar Gia Lai ăt mâo leh lu hdră mtrŭn gĭt gai, mtô dŭm hdră êlan gang mkhư̆ klei mnơ̆ng ngă bi tŭl hla, amâo dưi brei klei mnơ̆ng ngă anei đĭ lar, hmăi truh kơ klei mă bruă mnuih ƀuôn sang. Tui si klei tĭng mkă mơ̆ng dŭm anôk bruă djŏ tuôm, phŭn gha klei mnơ̆ng ngă anei kyua mnuih ƀuôn sang mă dŭm mjeh hđăp mâo klei mnơ̆ng ngă lehanăn lŏ hdơ̆ng pal. Kyuanăn dŭm alŭ wăl mtă kơ mnuih ƀuôn sang amâo blei ôh mjeh hbei ƀlang HL – S11, jăk hĭn blei mjeh KM94 mâo ai bi mdrơ̆ng hŏng mnơ̆ng ngă jing tŭ dưn hĭn, ksiêm dlăng klă phŭn agha mjeh. Êngao kơ anăn, mtă kơ mnuih ƀuôn sang mlih hĕ anôk pla mjing ana hbei ƀlang mâo klei mnơ̆ng ngă anăn lehanăn pla dŭm mta ana boh kroh mkăn ƀiă êdi sa thŭn čiăng ƀi jih kman lehanăn lŏ dơ̆ng pla ana hbei ƀlang. Tơdah hmao ƀuh hdang dliê či ăng ngă klei čuăl krĭng lehanăn krih êa drao čiăng mkhư̆ hĕ klei đĭ lar mơ̆ng mnơ̆ng ngă anăn hŏng dŭm ênhă lăn plamklăk yan. Bi kơ ana hbei ƀlang pla djŏ yan, čiăng krih êa drao êlâo kơ buč hwiê, mă mklin sa anôk, čuh rai jih jang ana hbei ƀlang anăn hŏng ênhă lăn mâo klei mnơ̆ng ngă./.