VOV4.Êđê- Klei ruă Covid -19 bluh mâo hma^ leh kluôm klei hd^p bruă duh mkra ala [uôn. Ho\ng bruă lo\ hma ]ar Lâm Đồng, hnơ\ng đ^ kyar 6 mlan ako\ thu\n anei mâo [iă mkă ho\ng wưng anei. }ia\ng mđ^ kyar bruă lo\ hma, Lâm Đồng hlăk po\k ngă lu hdră msir, boh nik hyuă kjăp klei bi hgu\m plah wah mnuih [uôn sang leh anăn anôk bruă mnia blei, plah wah pla mjing leh anăn mkra mjing. Tal êlâo, du\m hdră msir anei hlăk ba klei tu\ dưn.

Du\m mlan êgao, brua\ pla mjing djam mtam, boh kroh dja\p mta ti go\ sang [^ng nga\ lo\ hma Lê Công Thôn, ti wa\l krah Liên Nghĩa, kdriêk Đức Trọng (Lâm Đồng) a\t dưi krơ\ng kja\p. Thôn brei thâo, êngao kơ klei ja\k ga\l kơ klei ]ia\ng blei yua ti wa\l anôk blei mnia hla\m ala ]ar đ^, lehkơna\n brua\ duh mkra go\ sang `u [ia\ mơh hma\i kyua klei rua\ Covid 19 kyua jih jang mnơ\ng dhơ\ng dưi mka\p kơ anôk brua\ mâo kuôl ka\ hrui blei. Tơdah [^ng nga\ lo\ hma nao hgu\m hla\m hdra\ kluôm mơ\ng brua\ pla mjing truh kơ brua\ hrui blei mnơ\ng dhơ\ng sra\ng dưi krơ\ng kja\p brua\ pla mjing lehana\n hnư hrui w^t:

            “Mnơ\ng mơ\ng brua\ lo\ hma pla mjing hluê si hdra\ bi hgu\m kluôm amâo đei hma\i djo\ ôh. Kyua hmei pla mjing, mnơ\ng dhơ\ng ana\n a\t dưi ba ]h^ nanao mơh, amâo dôk ksu\n ôh. Tô hmô, tơdah drei amâo nao ôh hla\m hdra\ bi hgu\m kluôm phung ghan mnia sra\ng kp^ mtam ênoh ]h^. {ia\dah ho\ng hmei, jing anôk brua\ sra\ng bi hgu\m h’^t kja\p hra\m mb^t mâo klei tu\ kơ 2 t^ng. Sa t^ng tui duah anôk hrui blei, bi sa t^ng mđing kơ brua\ pla mjing mnơ\ng dhơ\ng bi ja\k”.

            Amâo djo\ kno\ng ho\ng [^ng nga\ lo\ hma, du\m anôk brua\ duh mkra ti ]ar Lâm Đồng a\t rơ\ng kja\p brua\ duh mkra, mnia mblei lehana\n mkra mjing mnơ\ng lo\ hma. Hluê si Lê Quang Thành Liêm, Khua knơ\ng kia\ kriê Êpul hgu\m Anôk brua\ mnơ\ng lo\ hma Trình Nhi, Wa\l tuh tia mkra mjing Phú Hội, kdriêk Đức Trọng (Lâm Đồng), klei rua\ tưp Covid 19 jing sa klei lông dla\ng pro\ng lehana\n a\t jing sa klei ga\l kơ anôk brua\ duh mkra, boh nik jing anôk brua\ duh mkra pla mjing lehana\n mkra mnơ\ng lo\ hma mka\p kơ wa\l anôk mnia mblei hla\m ala ]ar. Ara\ anei, mb^t ho\ng brua\ ba yua h’^t lehana\n pla mjing nanao 20 ton dja\p mta mnơ\ng/hruê mse\ ara\ anei, anôk brua\ lo\ krơ\ng kja\p brua\ hrui blei mnơ\ng lo\ hma kơ gia\m 200 go\ êsei [^ng nga\ lo\ hma:

            "Kla\ s^t wa\l anôk mnia mblei hla\m ala ]ar Việt nam pô lu h^n mka\ ho\ng du\m ala ]ar mka\n. Du\m anôk brua\ duh mkra mjing mnơ\ng leh hrui boh mnga kreh mâo lu êpul êya blei mơ\ng du\m ala ]ar mka\n mse\ si Trung Quốc, hla\m wưng dôk mâo klei rua\ Covid 19 anei, di`u kreh blei mnơ\ng mơ\ng ala ]ar Việt Nam. Kla\ s^t anei jing sa klei ja\k ga\l”.

Boh s^t brei [uh, klei rua\ tưp Covid 19 hma\i leh truh kơ dja\p mta ra brua\ hla\m klei duh mkra ti Lâm Đồng, hma\i wa\t hla\m brua\ nga\ lo\ hma. Lu [^ng nga\ lo\ hma lehana\n êpul hgu\m brua\ nga\ lo\ hma ti Lâm Đồng dôk tuôm ho\ng lu klei dleh dlan kyua hma\i mơ\ng klei rua\ Covid 19, hla\m ana\n mâo [ia\ êdi 30 hdra\ bi hgu\m brua\ plah wah [^ng nga\ lo\ hma ho\ng anôk brua\ duh mkra, êpul hgu\m brua\ kruh rai, lu mnơ\ng lo\ hma dleh dưi ba ]h^. Hluê si Đinh Quốc Vinh, Khua anôk brua\ cổ phần Golden coffee, ]ia\ng rơ\ng hdra\ pla mjing h’^t kja\p,  hgao klei dleh dlan anei, êngao kơ brua\ mđ^ h^n hdra\ pla mjing, mkra mjing, du\m anôk brua\ duh mkra lehana\n [^ng nga\ lo\ hma mđing truh kơ du\m mta mnơ\ng mâo hnơ\ng tu\ ja\k k`a\m mđ^ ai bi ktưn ti wa\l anôk mnia mblei.

“Hmei k[^n hla\m brua\ ba ]h^ mnơ\ng kơ ala ta] êngao mâo hnơ\ng tu\ ja\k, pô hrui blei du\m mta mnơ\ng mâo hnơ\ng tu\ ja\k lehkơna\n ba ]h^ kơ du\m [^ng hgu\m hla\m ala ]ar lehana\n ala ta] êngao. Mđ^ ênoh ênil, hnơ\ng tu\ ja\k kơ mnơ\ng dhơ\ng, bi hrô ho\ng brua\ knơ\ng blei w^t lehana\n mkra mjing ba ]h^”.

Phạm S, K’ia\ng khua anôk brua\ sang ]ư\ êa ]ar Lâm Đồng brei thâo, ]ia\ng duah anôk dôk h’^t kja\p êjai dôk ga\n lu klei dleh dlan mse\ ara\ anei, ]ar sra\ng đru lehana\n mtru\t mđ^ du\m klei bi mje\ hla\m brua\ bi hgu\m plah wah anôk pla mjing lehana\n anôk hrui blei mnơ\ng lo\ hma, hla\m ana\n anôk brua\ duh mkra lehana\n êpul brua\ hgu\m jing anôk brua\ yuôm bha\n đru ta\ hdra\ êlan kơ brua\ pla mjing, mka\p kơ klei ]ia\ng blei yua mơ\ng wa\l anôk mnia mblei:

“Tal sa jing mjing klei bi hgu\m plah wah [^ng nga\ lo\ hma ho\ng du\m anôk brua\ duh mkra. Tal dua, anôk brua\ duh mkra mjing tur knơ\ng ]ia\ng bi hgu\m hla\m brua\ bi mlih yua kdra\p mrâo, mjeh mrâo lehana\n hdra\ mnê] pla mjing. Mta mka\n, du\m anôk brua\ duh mkra anei jing êpul êya ba ako\ ]ia\ng ta\ hdra\ êlan hla\m brua\ pla mjing, ya mnơ\ng pla, si hdra\ pla, đru mđ^ h^n ai tiê đua klam mơ\ng jih dua t^ng”.

Kyua hma^ mơ\ng klei ruă tưp Covid -19, klei duh mkra, mnia blei du\m mta mnơ\ng lo\ hma mơ\ng ]ar Lâm Đồng tuôm ho\ng lu klei dleh dlan. Du\m gru hmô bi hgu\m mkra mjing ba klei tu\ dưn [iă dah ăt mâo klei bi kruh, hma^ truh pro\ng kơ hnơ\ng đ^ kyar bruă duh mkra lo\ hma mơ\ng Lâm Đồng.  Snăn ]ar  Lâm Đồng srăng mâo du\m hdră tă klă klơ\ng si be\ ngă ]ia\ng đru kơ mnuih ngă lo\ hma, êpul hgu\m bruă leh anăn du\m anôk bruă duh mkra mnia mblei mơ\ng lo\ hma hgao klei dleh dlan, rơ\ng dưi mâo hnơ\ng đ^ kyar hluê si hdră k]ah? Klei bi blu\ hrăm ti tluôn anei ho\ng Nguyễn Văn Sơn, Khua Knơ\ng bruă lo\ hma leh anăn Mđ^ kyar kr^ng [uôn sang, srăng la] kơ klei anei.

Nguyễn Văn Sơn: Klei rua\ tưp Covid 19 ngă hmăi leh amâo mâo jăk pro\ng êdi ho\ng klei duh mkra pla mjing lehana\n mnia mblei boh mnga ho\ng phung duh mkra lehana\n êpul hgu\m. Kyua phung duh mkra lehana\n êpul hgu\m yơh jing pô phu\n mâo klei bi mguôp ho\ng mnuih [uôn sang kăp hrui blei boh mnga, snăn tơdah brua\ amâo mâo tu\ jing, snăn klei bi mguôp sra\ng kruh, kyua [uh leh ara\ anei mâo leh 30 êpul hgu\m mdei brua\.

-Dah snăn, si Lâm Đồng srăng ngă ]ia\ng dưi hgao klei dleh dlan, rơ\ng dưi djăp klei đ^ kyar mơ\ng brua\ lo\ hma pla mjing djo\ ho\ng hdra\ k]ah ]ua\n leh?

Nguyễn Văn Sơn: }ia\ng dưi mâo klei đ^ kyar pral hlăm brua\ lo\ hma pla mjing, snăn dhar brua\ lo\ hma bi g^t gai kia\ kriê, lehana\n hluê ngă jăk hdra\ bi hgu\m hla\m klei ngă brua\. }ia\ng kơ klei bi mguôp ana\n mâo klei kjăp, năng ngă mtam hlăm 3 mta brua\ Tal êlâo, jing brua\ duh mkra pla mjing, tal dua, brua\ mkra mjing, tal tlâo jing ]h^ mnia. Bi kơ brua\ rông u\n lo\ bi kru\ brua\ mjut rông êpul, mđ^ ênoh u\n rông, ho\ng 3 mta brua\ k`ăm ana\n jing klei kơ mjeh, kơ prăk ngă brua\ lehana\n hdra\ răng mgang klei rua\ tưp. Bi klei kơ mjeh snăn m^n mtam kơ brua\ rông u\n ana mđai, kyuadah mrâo anei u\n ana mđai ba ]uh dơr giăm 1/4 ênoh u\n ana mđai mâo, snăn k[ah snăk u\n mjeh; bi kơ klei prăk kăk pioh ma\ brua\ duh kơ mnuih [uôn sang bi mâo djăp duh bi liê kơ brua\ knua\, lehana\n mkhư\ gang klei rua\ tưp u\n o# eh hu^dah lo\ mâo. Mb^t ho\ng ana\n mđ^ mlih mnơ\ng pla mjing, ăt kăn dưi lui rei kơ brua\ răng mgang mnơ\ng pla mjing, ksiêm dla\ng phu\n agha brua\ knua\, kơ hbâo pruê, lehana\n êa drao răng mgang mnơ\ng pla mjing, đru brei kơ mnuih [uôn amâo mâo le\ hlăm klei lui] liê, lehana\n ksiêm dlăng kjăp anôk ]h^ mnia kơ mnuih [uôn sang ho\ng klei hơ^t, pioh krơ\ng k’hưm kơ brua\ lo\ hma ]ar Lâm Đồng.

-Tui si klei ih mrâo la] leh, snăn brua\ duah anôk mnia mblei, ]ia\ng bi mâo anôk kăp blei hơ^t mnơ\ng dhơ\ng mơ\ng mnuih [uôn sang, ana\n yơh jing brua\ năng mđing h^n tal êlâo ara\ anei mơ\ng brua\ lo\ hma, snăn si brua\ Lâm Đồng mâo leh hlăm wưng kơ ana\p?

Nguyễn Văn Sơn: Kơ brua\ kăp hrui blei boh mnga mơ\ng mnuih [uôn sang, ana\n jing mđing kơ brua\ mkra mjing bi mâo mnơ\ng pia jing OCOP, nao mb^t ho\ng ana\n hưn mdah kơ mnơ\ng dhơ\ng OCOP ti du\m anôk hiu ]hưn ênguê. Mrâo anei Lâm Đồng jing sa hlăm 5 ]ar mâo ruah ngă klei bi hmô pioh mđ^ kyar hdra\ OCOP, boh nik đru kơ du\m êpul hgu\m hlăm klei ngă brua\, lehana\n du\m brua\ ngă mkăn mse\ si mkra mjing boh mnga brua\ lo\ hma, bi kơ klei djam mtam lehana\n mnga jing mkra mjing ti gưl tal êlâo bi djăp ênoh ]ua\n ba ]h^ kơ [uôn pro\ng Hồ Chí Minh, amâo mâo lui truh hlăm sang mnia ôh mkra mjing. Mko\ mjing brua\ mkra mjing, lehana\n t^ng kơ brua\ ]h^ mnia mơ\ng du\m boh mnga mnơ\ng pla mjing, hlăm kluôm Lăn Dap Kngư lehana\n Lâm Đồng mâo 52 êbâo ha snăn tơdah pla plua\ hlăm ana\n du\m mta mnơ\ng mkăn snăn bi t^ng mtam yơh kơ brua\ mkra mjing pioh ba ]h^ mnia yuôm h^n, ba w^t hơ^t mơh kơ mnuih pla mjing. Đăm lui ôh tơl truh kơ klei ksu\n lu tui duah êlan, mmông ana\n amâo lo\ hmao ôh.

Knhal tui] ho\ng anôk ]h^ mnia hlăm ala ]ar snăn hmei mko\ mjing hdra\ duh bi liê, bi mguôp ho\ng du\m anôk ]h^ mnia ti du\m boh [uôn pro\ng hlăm ala ]ar pioh ]h^. Bi dah ba ]h^ kơ ala ta] êngao, snăn ara\ anei hlăk hlê yăn rua\ tưp covid 19 snăn ka dưi ngă ôh. Thu\n dih, knơ\ng brua\ sang ]ư\ êa ]ar mko\ mjing mâo leh 4 – 5 blư\ ]ia\ng duh mkra mnia mblei ho\ng Nhật Bản, Hàn Quốc, Châu Âu, lehana\n Thailand, [ia\dah ara\ anei kyua adôk mâo klei rua\ tưp snăn ka dưi lo\ ngă ôh.

-La] jăk kơ ih lu!

Pô mblang:  Y-Khem Niê  leh anăn H'Nê]  Ê`uôl