VOV4.Êđê- Mmông bi blu\ hra\m mơ\ng mơ\ng Khua knu\k kna ho\ng [^ng nga\ lo\ hma gưl tal 3, dưi mko\ mjing ti [uôn pro\ng {uôn Ama Thuôt hla\m knhal jih mlan 9/2020 mâo tu\ ma\ leh klei mđing dla\ng mơ\ng mnuih [uôn sang nga\ lo\ hma ti kr^ng la\n dap kngư. Sa hla\m du\m brua\ mâo hưn mdah ti anôk bi blu\ hra\m tal anei jing si sra\ng nga\ ]ia\ng kơ brua\ pla kphê dưi đ^ kyar h’^t kja\p.

 Bi ala kơ [^ng ngă lo\ hma pla kphê ti Lăn Dap Kngư, Đỗ Quý Toán, alu\ Tân Lập, să Ea Ana, kdriêk Krông Ana, ]ar Dak Lak brei thâo mkra mjing kphê hlăk dleh dlan kyua ênoh ênil tru\n hro\ ti hnơ\ng [ia\, [^ng ngă lo\ hma amâo djăp prăk bi liê, kjham h^n lui] liê h^n. Lu go\ sang hlăk mâo klei m^n koh druôm ana kphê. {ia\dah sa klei bi knăl năng mơak hluê si Toán ană jing mrâo anei Việt Nam ba ]h^ leh ênoh kphê tal êlâo kơ Châu Âu ho\ng hdră amâo liê prăk jia, Po\k sa klei găl  kơ bruă anei lo\ dưi pla mjing leh anăn mđ^ kyar, Mơ\ng năn, Đỗ Quý Toán mâo klei êmuh ho\ng Khua Knu\k kna:

            “Mrâo êgao, sa hnơ\ng kphê tal êlâo dưi ba ]h^ ti Châu Âu ho\ng Klei kuôl kă bruă mnia blei êngiê Việt Nam - EU ho\ng prăk jia 0%. Anei jing klei găl jăk, po\k kơ bruă kphê mkra mjing, boh nik hlăk êjai hlăm ênoh 39 klei ktrâo la] anôk ala mơ\ng Việt Nam mâo Eu [ua\n rơ\ng đru mgang, hlăm anăn mâo klei ktrâo la] kơ Kphê {uôn Ama Thuôt. Anăn jing boh kdru\t pro\ng ]ia\ng bi ktưn hlăm anôk ]h^ mnia. Kâo êmuh Khua Knu\k kna, ya hdră msir mơ\ng Knu\k kna mâo ]ia\ng mđ^ kyar bruă kphê, mkra mjing Kphê leh anăn ba ]h^ kphê kơ ala ta] êngao hơ^t kjăp."

 Khua knu\k kna Nguyễn Xuân Phúc w^t la] mtam klei êmuh ho\ng du\m mta phu\n jing hdră msir leh anăn ăt jing hdră tă kơ bruă kphê Daklak, Việt Nam:

            “ Kphê jing mnơ\ng dhơ\ng phu\n mơ\ng Việt Nam. Kâo la] kơ du\m bruă ti tluôn anei ]ia\ng mđ^ kyar kphê hơ^t kjăp: sa jing hdră k]ah kr^ng mkra mjing kphê bi klă, tal dua jing plă mjing kphê jăk h^n, tal 3 t^ng kơ Knu\k kna, Phu\n bruă tuh tia mkra mjing, Phu\n bruă lo\ hma srăng lo\ dơ\ng po\k mlar leh anăn hơ^t kjăp anôk ba ]h^, tal 4 jing mkăp prăk bi liê ]ia\ng lo\ pla kphê, tal 5 jing mkra mjing kphê jăk h^n, mđ^ hnơ\ng jăk.

             Hjăn kphê Lăn Dap Kngư, kphê Dak lak krơ\ng na nao anăn knăl yuôm h^n kmah. Drei mâo sa mta mnơ\ng mkra mjing jăk h^n, mâo hnơ\ng lu mrô sa dlông ro\ng lăn, mb^t ho\ng Brazil leh anăn du\m ala ]ar mkăn. {ia\dah kâo lo\ la] drei kno\ng mkra mjing 12 %, adôk jing ka mkra mjing. Plah wah ka mkra mjing leh anăn mkra mjing leh bi kpleh ênoh lu êdi. Mnuih [uôn sang drei brei hluê si mb^t ho\ng bruă pla mjing snăn mâo bruă mkra mjing, ]ua\k mkă. Hdră ]ua\l mkă ti nei jing ]ua\l mkă phu\n êa, ]ua\l mkă mnơ\ng dhơ\ng kphê, du\m mta kphê ]ia\ng bi hgu\m djo\ guôp. Mơ\ng năn mko\ mjing anăn knăl kphê Việt Nam, kphê Dak lak, kphê {uôn Ama  Thuôt bi jăk. Kâo la] ho\ng hdră anei snăn klă s^t hdră đ^ kyar kphê srăng dưi po\k mlar, [ia\ dah amâo djo\ hlăm grăp boh sang, grăp ]ô mnuih pla kphê sơa^ ôh. Brei mâo hdră mkra mjing jăk h^n, mnuih pla mjing kmu\n tuk, mnuih pla boh [ơr, mnuih pla kphê, ana ksu. Amâo djo\ jih jang pla mjing kphê sơa^ snăn kăn djo\. Kâo m^n ho\ng du\m hdră msir snăn, mb^t ho\ng klei thâo ho\ng klei ]o\ng g^r mơ\ng mnuih [uôn sang snăn klă s^t Kphê Việt Nam srăng mâo  anăn knăl hing ang.

Sa hla\m du\m brua\ phu\n mâo [^ng nga\ lo\ hma kr^ng La\n dap kngư mđing êdi ti mmông bi blu\ hra\m ho\ng Khua knu\k kna anei jing si sra\ng nga\ ]ia\ng kơ brua\ pla kphê dưi đ^ kyar h’^t kja\p. Pô ]ih klei mrâo kơ kdrê] anei mâo leh klei bi blu\ hra\m ho\ng Trịnh Đức Minh, Khua Êpul hgu\m brua\ Kphê {uôn Ama Thuôt kơ du\m klei na\ng mđing ho\ng anôk brua\ kphê Daklak, kphê Việt Nam tơdah nao hgu\m hla\m Klei kuôl ka\ brua\ mnia mblei êngiê ênuk mrâo.

- Kphê Việt Nam, hlăm ana\n mâo Daklak hlăk dôk hlăm klei dleh dlan kyua ênoh ]h^ tru\n nanao. Mơ\ng kbia\ hriê klei anei, djo\ mơ\ kphê mâo jing kdlưn h^n kơ ênoh ]ia\ng yua, pla mjing êbeh he\ đei, akâo kơ ih mblang brei? 

Trịnh Đức Minh: Êlâo h^n drei [uh ênoh ]h^ kphê tru\n lehana\n đ^ jing klei bhiăn mâo leh, `u djo\ tuôm ho\ng lu mta klei. {ia\dah êdah êdi jing hlăk kphê yuôm, snăn lu ala ]ar amâo lo\ dưi kia\ kriê ôh brua\ mđ^ kyar ênha\ đang kphê. Mơ\ng klei anei ăt jing sa kdrê] tal êlâo djo\ tuôm ho\ng ênoh mâo, lehana\n ênoh ]ia\ng yua. Kphê mâo lu h^n, lehana\n thu\n anei jing dôk hlăm thu\n tal 3 leh kphê mâo kdlưn h^n kơ klei ]ia\ng yua, dôk ksu\n hlăm hjiê lu, lehana\n mâo lu ala ]ar mâo boh mnga kdlưn h^n kơ ênoh mkăp. Klei tal dua jing, thu\n anei tuôm ho\ng klei rua\ tưp covid 19 nga\ kơ brua\ blei mnia le\ hlăm klei dleh dlan, klei anei jih jang drei [uh leh sơăi. Tal tlâo, klei duh mkra hlăm tar ro\ng lăn toh hroh, mơ\ng ana\n brua\ hrui blei kphê ăt tru\n hro\ mơh. Jih jang klei ana\n ngă kơ ênoh ]h^ kphê amâo lo\ yuôm ôh, lehana\n klei anei năng ai srăng hmăi truh kơ lu thu\n ti ana\p.

-Nao ti anôk bi trông phung ngă lo\ hma tal 3,  mâo mko\ mjing ti [uôn Ama Thuôt hlăk mlan 9/2020, Khua knu\k kna la] kphê Daklak jing mnơ\ng mâo leh ana\n knăl yuôm bhăn, kphê jing mnơ\ng pla phu\n, [ia\dah s^t yơh amâo mâo djo\ ôh jih jang kno\ng knang kơ kphê sơăi. Djo\ mơ\ Khua knu\k kna mâo klei ]ia\ng la] klei êbeh êbiêr, lehana\n sa hlăm du\m hdra\ bi ngă he\ ho\ng brua\ anei, jing bi hro\ hnơ\ng mâo boh kphê, djo\ mơ\?

Trịnh Đức Minh: S^t yơh hlăm brua\ knua\ amâo mâo djo\ bi tio\ êran kơ ênoh mâo, [ia\dah klei yuôm bhăn h^n jing mơ\ng brua\ kphê ana\n. Mâo leh klei anei mơ\ng du\m thu\n êgao, siămdah hlăm brua\ mghaih msir adôk êmưt. Tơl truh kơ ara\ anei hnơ\ng kphê Việt Nam mâo ăt kăn hro\ rei tui si klei ]ua\l mka\. Hdra\ mđ^ kyar kphê ti ViệtNam mâo bi kla\ leh kơ ênha\ jing amâo mâo êgao kơ 600 êbâo ha. {ia\dah boh s^t leh yap ara\ anei êbeh leh 650 êbâo ha, ênoh anei ka kla\ mơh năng ai jing kdlưn h^n kơ ana\n. Anei ăt jing sa mta klei ktro\ mơh. Leh mâo klei khua knu\k kna g^t gai, jing amâo mâo djo\ ôh jing jang mnuih bi pla kphê sơăi, jing klei ]ia\ng la] kơ anei drei amâo lo\ bi tio\ êran kơ ênoh ôh, mb^t ana\n brei mđing h^n kơ hnơ\ng jăk asa\r kphê. Anei yơh jing klei khua knu\k kna g^t gai, ]ia\ng kơ brua\ kphê mâo klei mđing h^n.

-Mâo phung duh mkra bi la] “Tơdah leh mâo klei kuôl ka\ hla\m brua\ bi mnia mblei, ana\n jing phung duh mkra pla mjing kphê Việt Nam hlăk hlê bi lông ho\ng phung pla kphê pro\ng h^n”. Akâo kơ ih, si êpul hgu\m brua\ kphê bi m^n kơ klei bi ktưn ana\n?

Trịnh Đức Minh: Blang he\ bi nik snei, jih jang klei kuôl ka\ anei boh s^t jing po\k êlan kơ sa klei bhiăn kơ kphê Việt Nam ma\ brua\, boh nik ho\ng jih jang brua\ mkra mjing kphê. Klei bi lông tinei jing ya do\, ana\n jing drei ]o\ng ba du\m mta kphê pô mkra mjing truh ho\ng anôk mnia mblei, mn^ anei kơ tluôn drei ka tuôm truh ôh, jing hlăm adôk dleh, sitôhmô ti Châu Âu amâodah ti Mi. Ho\ng kphê asa\r snăn ]h^ ti Châu Âu lehana\n Mi jing anôk pro\ng leh. {ia\dah kphê leh mkra mjing, kphê lik ]ia\ng mâo ]h^ hlăm alu\ wa\l anei jing dleh dlan măng ai, kha\dah alu\ wa\l anei klei kơ jia dơ\ng hro\ leh mơh, pătdah knar ho\ng 0.

{ia\dah, ]ia\ng dưi mâo ]h^ kơ jih jang anôk bi mnia mblei ana\n, snăn phung duh mkra hla\m ala ]ar mn^ anei kơ tluôn tuôm ]h^ leh mơh kơ ala ta] êngao, [ia\dah ba ]h^ hlăm du\m lăn ]ar blei ho\ng klei amâo mâo ruah ôh. Bi leh ngă klei kuôl ka\ anei, snăn du\m ala ]ar dôk hlăm EVFTA jing Châu Âu, snăn anei jing anôk ]h^ mnia mâo leh klei bhiăn kjăp, kruak ]ua tui si klei tu\ dưn mnơ\ng ]h^. Snăn drei ]ia\ng mâo ]h^ kơ ana\n, snăn brei drei mâo ai dưi bi ktưn pro\ng. Wa\t hlăm klei bi lông ho\ng hdơ\ng phung bi mnia mblei hla\m ala ]ar Việt Nam mtam. Sitôhmô NESTLE mâo du\m boh sang mkra mjing kphê, mkhư\ hnơ\ng cafein, lehana\n kphê lik, lehana\n di`u tuôm ]h^ leh kơ Châu Âu lu thu\n ho\ng anei leh, ara\ anei drei lo\ ]ia\ng ]h^ mnia ho\ng Châu Âu mơh snăn drei bi mâo ai bi ktưn pro\ng, ho\ng du\m êpul êya ana\n.

-Mse\ ho\ng klei ih mrâo la] leh, dưi la] he\ leh po\k [a\ng bi mnia mblei djo\ ho\ng klei kuôl ka\ mnia mblei êngiê ênuk mrâo mse\ ho\ng EVFTA amâodah CTPPP, snăn hlăm klei bi lông, tơdah drei kpưn đue\ nao hlăm krah êa ks^ pro\ng, ana\n yơh jing anôk bi lông kơ kphê mkra mjing, bi ara\ anei kphê asa\r le\ si ngă? Akâo kơ ih mblang brei?

 Trịnh Đức Minh: Ho\ng kphê asa\r boh s^t, kha\dah mâo klei kuôl ka\ ana\n he\ amâodah hơăi, drei ăt tuôm ho\ng klei bi ktưn mơh, ho\ng du\m ala ]ar pla mjing kphê pro\ng mse\ si Brazil, Indonesia. Brua\ drei ]ia\ng jing bi mâo mnga pro\ng, snăn kphê drei mkra mjing ]h^ jing mâo ênoh h^n dah t^ng ti mnga. Drei dôk g^r ngă êlan anei yơh mơ\ng sui leh, jing mâo ngă leh ho\ng lu hdra\, k`ăm ]ia\ng bi hro\ ênoh bi liê kơ brua\ dlăng kriê wiê ênăk kphê ti Việt Nam. Ăt mse\ mơh hlăm lu ala ]ar pla kphê mse\ si Brazil, ara\ng ma\ brua\ ho\ng êdeh êdâo sơăi, lehana\n hlăm lu hdra\ ênuk mrâo, bi mlih mjeh mrâo mboh h^n, mơ\ng ana\n t^ng ênoh bi liê amâo mâo ktro\ ôh, ênoh ]h^ yuôm, mơ\ng ana\n kơh dưi bi lông hlăm brua\ kphê asa\r ba ]h^ kơ Châu Âu.

-Anôk ]h^ mnia kơ ala ta] êngao po\k leh [a\ng ho\ng Việt Nam tui si klei kuôl ka\ kơ kphê Việt Nam, [ia\dah le\ drei ăt po\k mơh [a\ng kơ kphê mơ\ng ala ta] êngao ]h^ mnia hlăm ala ]ar drei. Dah snăn ya mta brua\ drei srăng bi mlih hlăm klei bi mnia mblei kphê hlăm ala ]ar, ]ia\ng kơ phung duh mkra hlăm ala ]ar, ăt dưi mơh bi lông hla\m klei bi mnia mblei, amâo mâo lui] ôh anôk pô ]h^ mnia?

Trịnh Đức Minh: Boh s^t ]h^ mnia hlăm ala ]ar drei pô ka jăk mâo klei bi lông s^t êm^t ôh. Mn^ anei drei tuôm blei leh mơh kphê mơ\ng ala ta] êngao, [ia\dah boh s^t amâo mâo lu ôh. Lu jing drei kno\ng blei đơ kphê jăk pioh yua. Ara\ anei drei g^r duh mkra pla mjing kphê bi jăk, ]ia\ng kơ drei amâo lo\ blei đei ôh kphê jăk mơ\ng ala ta] êngao. Tơdah drei mđing h^n kơ hnơ\ng jăk, ]ia\ng kơ mnuih yua kphê ti Việt Nam dưi blei yua, dưi dưn kphê jăk drei pô, ho\ng ênoh blei êlưih mơh.

-Ti ana\p jih jang djăp mta klei, du\m mta brua\ kphê năng ngă he\, snăn si Êpul hgu\m brua\ kphê srăng duh m^n, lehana\n ngă brua\?

Trịnh Đức Minh: Êpul hgu\m brua\ kphê mn^ anei kơ tluôn tui tio\ leh mơh hdra\ êlan kluôm mơ\ng dhar brua\ kphê, ana\n jing mđ^ hnơ\ng jăk kphê, lehana\n hưn mdah kơ jih jang mnuih thâo Việt Nam amâo mâo djo\ kno\ng jing ala ]ar pla mjing lu kphê đui] ôh, [ia\dah lo\ thâo duh mkra pla mjing kphê jăk. Êpul brua\ hgu\m kphê mko\ mjing leh yang [uôn kphê, ]ia\ng thâo bi dưn yua jih klei găl hlăm anôk mnia mblei jăk, bi mâo kphê jăk, snăn dơ\ng mơ\ng brua\ mjua\t bi hriăm mnuih pla mjing, thâo mkra mjing kphê jăk. Mko\ mjing klei bi lông, mko\ mjing du\m anôk duh mkra mnia mblei, ]ia\ng kơ kphê jăk mâo ]h^ yuôm hlăm ala ]ar, lehana\n kơ ala ta] êngao.

-Êjai mâo leh mơh mmông găl, lehana\n klei lông dlăng mơh ti ana\p mse\ snăn ho\ng brua\ kphê, snăn si êpul hgu\m brua\ kphê mâo klei ]ia\ng mta mtăn kơ mnuih pla mjing kphê, kơ phung duh mkra mnia mblei kphê, lehana\n ho\ng phung ngă brua\ kia\ kriê?

 Trịnh Đức Minh: Klei yuôm bhăn h^n hmei ]ia\ng mơ^t truh ho\ng jih jang drei jing êjai dôk găn hlăm klei dleh dlan kơ ênoh ênil ]h^ mnia, snăn kno\ng sa êlan ]ia\ng kơ klei mâo hnơ\ng hrui w^t hơ^t, mâo mnga hlăm klei drei ma\ brua\, ana\n jing brei drei ngă mđing kơ hnơ\ng jăk kphê drei. Snăn ]ia\ng bi mâo klei jăk kơ kphê ana\n, snăn bi mâo sa hdra\ ma\ brua\ mđrăm mb^t sa hnơ\ng dưi mjing kphê jăk sơăi, lehana\n dưi ba ]h^ kơ anôk mnia mblei bi mâo djăp ho\ng ênoh lu tui si pô blei ]ia\ng mơh. Knu\k kna bi mâo hdra\ êlan đru kơ mnuih pla mjing thâo săng, tơdah di`u mâo pla mjing leh kphê jăk s^t nik di`u srăng ]h^ kphê ho\ng ênoh yuôm h^n. Kâo m^n klei anei yơh drei dôk tui tio\.

-La] jăk kơ ih lu!

Pô mblang:  H'Zawut {uôn Yă - Y-Khem Niê