VOV4.Êđê - Sa hdră ngă kơ bruă msir mgaih klei mâo boh mnga [ia\dah amâo mâo ênoh, du\m pluh go\ êsei mnuih djuê [ia\ ti kdriêk Đăk Đoa, ]ar Gia Lai mkra mjjing kphê hluê hdră UTZ (bi mklă kluôm ro\ng lăn kơ kphê doh). Ho\ng hdră anei, mnuih ngă lo\ hma dưi [ia\ klei amâo mâo boh mnga leh anăn lo\ dưi ba ]h^ kphê ho\ng ênoh đ^ [iă, mâo 8.500 prăk/kg.

Nao ]ua\ dla\ng đang kphê 1ha dôk hrui pe\, ayo\ng Si Môn, kkiêng thu\n 1987, ti [uôn Dor 2, kdriêk Đa\k Đoa, ]ar Gia Lai la]: ‘’Du\m thu\n ho\ng anei, kphê amâo mâo djo\ boh mnga, ênoh ]h^ tru\n nanao’’. Ênoh ]h^ kphê ti wa\l anôk mnia mblei ka tuôm êgao ôh ênoh 7 êbâo pra\k/kg. }ia\ng mđ^ ênoh hrui blei a\t mse\ mơh hnơ\ng tu\ ja\k kphê, mơ\ng thu\n 2018 – 2019, kâo lehana\n go\ êsei hla\m [uôn Dơr 2 nao hgu\m leh hla\m Êpul brua\ nga\ lo\ hma lehana\n du\m brua\ nah tluôn Lam Anh ti alu\ Tuơh Ktu, sa\ Glar, ]ia\ng hra\m mb^t [ua\n rơ\ng pla mjing kphê hluê djo\ hnơ\ng ]ua\n UTZ. Anei jing hnơ\ng ]ua\n kluôm mơ\ng tar ro\ng la\n kơ kphê doh, rơ\ng klei suaih pral mnuih pla, blei yua lehana\n ra\ng mgang wa\l hd^p mda êjai pla mjing’’.

Go\ sang ayo\ng Wui, ti [uôn Dor 2, sa\ Glar a\t jing go\ êsei ba ako\ hla\m brua\ pla mjing kphê doh hluê si hnơ\ng ]ua\n h’^t kja\p. Go\ sang ayo\ng mâo 5ha kphê [ia\dah kyua k[ah pra\k duh bi liê, klei mưng pla mjing lehana\n hdra\ nga\ brua\ mơ\ng hđa\p đưm kyua ana\n êlâo adih, hnơ\ng mâo boh mnga đang kphê `u amâo êgao ôh 2 ton asa\r/ha. Mơ\ng thu\n 2015, ayo\ng Wui mphu\n lo\ mkra mđ^ la\n, ba yua hdra\ pla mjing kphê doh hluê si hnơ\ng ]ua\n UTZ kơ jih jang ênha\ pla kphê mjeh hđa\p lehana\n mjeh TR4, pral bi trông klei thâo nga\ brua\, dla\ng kriê wiê êna\k ho\ng mnuih [uôn sang hla\m kr^ng. Ayo\ng Wui la] snei: Klei bi mlih pro\ng êdi mơ\ng mnuih nga\ lo\ hma jing dưi mtô mblang kơ hdra\ pla mjing doh, ra\ng mgang klei suaih pral, ra\ng mgang wa\l hd^p mda, điêt đuôt amâo dưi yua êa drao mdjiê rơ\k. Kyua ana\n, đang kphê dưi đ^ jing ja\k wa\t kơ hnơ\ng mâo boh mnga, hnơ\ng tu\ ja\k lehana\n anôk hrui blei a\t h’^t kja\p h^n mơh’’.

Hluê si mnuih [uôn sang tinei, brua\ pla mjing kphê hluê si hnơ\ng ]ua\n UTZ, kluôm hdra\ pla mjing dưi bi mlih jih jing hdra\ pla mjing doh s’a^. Hla\m ana\n, êa drao ra\ng mgang mnơ\ng pla mjing lehana\n hbâo pruê hoá hoạ dưi bi hro\ lehana\n kno\ng ba yua hla\m sa wưng kla\ klơ\ng djo\ hdra\. Điêt đuôt amâo dưi yua êa drao mdjiê rơ\k, mđ^ hnơ\ng hbâo pruê doh lehana\n chế phẩm sinh học hla\m hdra\ gang mkhư\ mnơ\ng nga\.

Mnuih nga\ lo\ hma tinei brei thâo: Leh 1 thu\n dla\ng kriê đang kphê hluê si hnơ\ng ]ua\n doh, la\n tinei dưi mkra mđ^ jing ja\k êbui ]a\t jing mnơ\ng amâo mse\ ho\ng êlâo adih ôh. Ana kphê a\t đ^ jing pral, hnơ\ng mâo boh mnga h’^t, amâo lo\ lui] boh mnga, thu\n mâo thu\n h’a^ mse\ si êlâo ôh. Boh nik, kyua pla mjing hluê si hnơ\ng ]ua\n UTZ, kyua ana\n go\ sang kâo lehana\n go\ sang mka\n hla\m [uôn dưi ]h^ kphê mtah ho\ng ênoh 8.500 pra\k/kg.

Yan thu\n 2018 – 2019, ayo\ng Suân, [uôn Groi 2, sa\ Glar lo\ mkra leh đang kphê pro\ng 1,5 ha mơ\ng go\ sang, hla\m ana\n mâo lu ana kphê khua mduôn gia\m 20 thu\n. Bi hrô ho\ng hdra\ pla mjing mse\ hđa\p, ayo\ng g^r tui hria\m kơ hdra\ pla, dla\ng kriê kphê ho\ng hdra\ doh h’^t kja\p. Kyua s^t êm^t duh bi liê kơ hdra\ dla\ng kriê, hnơ\ng mâo boh mnga lehana\n hnơ\ng tu\ ja\k đang kphê dưi mkra mđ^ nanao hla\m gra\p thu\n.

Ara\ anei Êpul brua\ nga\ lo\ hma lehana\n du\m brua\ nah tluôn Lam Anh mâo 19 ]ô nao hgu\m lehana\n 13 go\ êsei nga\ brua\ bi hgu\m, ho\ng ênha\ hla\m brô 70ha. Kluôm ênha\ anei mâo pla mjing dja\p hnơ\ng ]ua\n UTZ. Hla\m ana\n, 70% ênoh mnuih hgu\m hla\m êpul brua\ jing mnuih djuê ana Bahnar ti 3 sa\ Glar, Ia Dơk lehana\n sa\ Trang kdriêk Đăk Đoa.

Lê Hữu Anh – Khua êpul brua\ nga\ lo\ hma lehana\n du\m brua\ nah tluôn Lam Anh brei thâo: Ara\ anei êpul brua\ bi hgu\m ]h^ mnơ\ng dhơ\ng kơ anôk brua\ duh mkra thơ\ng ba ]h^ kphê kơ wa\l anôk blei mnia ala ta] êngao, hluê ho\ng ênoh h’^t kja\p. M^n t^ng, hla\m yan anei, hnơ\ng mâo kphê dja\p hnơ\ng ]ua\n UTZ sra\ng truh hla\m brô 200 ton. Êpul hgu\m brua\ a\t po\k hdra\ mkra mjing kphê mâo ana\n kna\l Slar Land coffee, mâo mnuih hgu\m hla\m êpul ruah du\m asa\r kphê ja\k. Phu\n tal êlâo mâo leh wa\l anôk blei mnia tu\ yap, anôk hrui blei [rư\ hruê [rư\ đ^.

Hla\m thu\n tal êlâo bi mlih hdra\ pla kphê, go\ êsei mnuih [uôn sang hro\ s’a^ hnơ\ng mâo boh mnga. Kha\ sna\n, mơ\ng thu\n tal 2, hnơ\ng mâo boh mnga mphu\n đ^, đ^ nanao hla\m gra\p thu\n. Pla mjing hluê hdra\ doh, mmông hrui pe\ [^ng nga\ lo\ hma sra\ng ruah kphê ksa\ pioh ]h^, bi adôk sra\ng ]h^ hluê ênoh ara\ng bi blei. Kyua pruê hbâo, krih êa drao djo\ hdra\, hnơ\ng mâo kphê sra\ng đ^ h^n mka\ ho\ng đang kphê dla\ng kriê hluê hdra\ hđa\p.

Kyua mkra mjing djo\ hdra\ ana\n kphê mơ\ng Êpul brua\ nga\ lo\ hma lehana\n du\m brua\ nah tluôn Lam Anh dưi bi mkla\ anôk pla mjing kla\ nik. Boh nik, mnuih [uôn sang alu\ wa\l [rư\ [rư\ bi mlih hdra\ pla mjing mơ\ng đưm, ba yua êa drao ra\ng mgang mnơ\ng pla mjing lehana\n hbâo pruê hoá học hluê si klei thâo jing hdra\ pla mjing doh, h’^t kja\p, rơ\ng brua\ ba ]h^ kơ ala ta] êngao. Bùi Quang Thoại – K’ia\ng khua anôk brua\ sang ]ư\ êa sa\ Glar t^ng dla\ng: Brua\ ba yua hluê si hnơ\ng ]ua\n phu\n tal êlâo đru kơ mnuih [uôn sang alu\ wa\l thâo ba yua êa drao ra\ng mgang mnơ\ng pla mjing djo\ wưng, amâo ba yua êa drao mdjiê rơ\k nga\ ]ho\ djhan wa\l hd^p mda, mđ^ boh tu\ yuôm mnơ\ng dhơ\ng, pla mjing asa\r kphê doh, rơ\ng mâo dja\p hnơ\ng ]ua\n../.