VOV4.Êđê- Du\m thu\n gia\m anei, mnuih nga\ lo\ hma ]ar Gia Lai mko\ mjing leh lu kr^ng thơ\ng pla mjing mnơ\ng dhơ\ng, mâo klei bi hgu\m kja\p ho\ng anôk brua\ duh mkra hrui blei, mphu\n tal êlâo rơ\ng kja\p anôk hrui blei boh mnga, hnư hrui w^t h’^t kja\p kơ mnuih pla mjing.

Jing sa hlăm du\m go\ êsei tal êlâo ti sa\ Sơn Lang, kdriêk Kbang jho\ng bi mlih ênha\ kphê leh khua bi pla ana boh krue\ mmih, ayo\ng Phạm Tố Hữu brei thâo, prăk mnga mâo ba w^t mơ\ng đang boh ara\ anei jing knar 300 êklăk prăk/ha/thu\n, kdlưn h^n mơ\ng 2 – 3 blư\ mka\ ho\ng pla kphê êlâo dih. Boh nik pla mjing hluê hdra\ êlan pla mjing doh, ênoh mâo ba w^t mơ\ng đang boh đ^ nanao. Hdra\ ma\ brua\ amâo mâo jăk dleh ôh: Kno\ng yuôl boh areh hlăm ana boh ]ia\ng pruh mnơ\ng ngă, ]o\ng mkra mjing ma\ êa drao krih ho\ng êsu\n tỏi, amrê], êya tram ho\ng kpiê pioh krih pruh ruê k`^ kreh djip [ơ\ng jhat boh. Mb^t ho\ng ana\n, `u lo\ mđam kan bru\ ho\ng êtak prăi pioh mjing hbâo bru\ jăk snăk kơ war boh. Kyuana\n, klei bi liê kơ brua\ dlăng kriê amâo mâo lu ôh dah mka\ ho\ng klei blei êa drao hoá học, lehana\n le\ ngă kơ boh amâo mâo klei jăk ôh. Ayo\ng Phạm Tố Hữu brei thâo, ka tuôm mâo ôh yăn tơl phung ghan mnia duah truh hlăm đang boh akâo blei jih du\m pluh tôn boh hlăm wưng tết anei:

“Lăn le\ knư\ hrue knư\ đ^ jing êbhui] h^n, amâo mâo lo\ tlar mse\ si mphu\n dô ôh kyuadah yua hbâo hoá học. Klei bi liê amâo mâo lu, ho\ng sa ha đang boh năng ai liê lu êdi mơ\ng 20 – 30 êklăk prăk đui]/thu\n. Boh mâo pe\ jăk mmih snăk, [âo mngưi. Kâo jing mnuih pla mjing tui dlăng kriê ana boh hla\m grăp hrue. Tơdah ba yua he\ êa drao hoá học, mnuih mâo klei amâo mâo jăk tal êlâo ana\n jing pô yơh. Leh kơ ana\n jing mnuih hlăm găp djuê srăng hmăi amâo mâo jăk kơ klei suaih pral. Tal dua jing, ]ia\ng jih jang mnuih yua boh kroh mâo klei suaih pral sơăi. Pô pla mjing doh, snăn mnuih blei khăp, digơ\ tui duah pô, snăn pô mâo anôk ]h^ hơ^t”.

Să Sơn Lang, kdriêk Kbang ( Gia Lai) mâo êbeh 50 ha ana boh kroh mâo kmluôn

Pla mjing ana boh kroh lehana\n djam mtam jing brua\ dôk tui tio\ ara\ anei ti Gialai, amâo lo\ kno\ng jưh knang hjăn kơ kphê lehana\n tiu ôh. Thu\n 2020, ti ]ar Gialai mâo leh êbeh 34 êbâo ha djam, lehana\n hlăm brô 10 êbâo ha đang boh kroh. }ia\ng kơ jih jang klei tu\ dưn brua\ pla mjing ara\ anei ti Gialai mâo ba w^t jăk, snăn mâo leh 22 phung duh mkra mko\ mkra anôk mkra mjing boh mnga boh kroh lehana\n djam mtam, ngă jăk brua\ bi mguôp ho\ng mnuih [uôn sang hlăm klei mkra mjing, lehana\n hrui blei boh mnga. Brua\ lo\ hma ]ar đru leh kơ lu Êpul hgu\m mko\ mjing hdra\ ma\ brua\ hluê ênoh ]ua\n VietGap, GlobalGap, bi leh hruh đu\ng, tem QR code, mko\ mjing klei hưn kla\ kơ anôk pla mjing mnơ\ng ana\n.

Truh kơ ara\ anei, Gialai mâo mko\ mjing leh jih jang hdra\ ma\ brua\ mơ\ng ako\ truh kơ êdu\k kơ boh kroh lehana\n djam mtam mse\ si knơ\ng brua\ Hương Đất An Phú, [uôn pro\ng Pleiku, brua\ hgu\m An Trường Phát ti Đăk Pơ, brua\ hgu\m An Nhiên, ti Kong Chro, brua\ hgu\m pla mjing djam doh Phú Thiện, Êpul hgu\m pla mjing boh krue\ mmih Kon Gang ti kdriêk Đăk Đoa… Aduôn Nguyễn Tuyết Hoa, Knơ\ng khua hlăm êpul kia\ kriê, lehana\n jing khua brua\ hgu\m An Trường la], di`u mâo 50ha djam mtam ti du\m sa\ Hà Tam, Gia Hội, Giăng Bắc, Cư An, Tân An hlăm kdriêk Đăk Pơ. Mâo anôk ]h^ mnia hơ^t, grăp ]ô mnuih hgu\m hlăm brua\ mâo ênoh ba w^t hơ^t 5 êklăk prăk/sao djam/mlan. ~u lo\ brei thâo, brua\ hgu\m hlăk duh m^n kơ brua\ mkra mjing, ]ia\ng mđ^ ênoh tu\ dưn kơ djam mtam:

“Brua\ hgu\m mâo leh anôk brua\ mtru\t mjhar klei tuh tia mkra mjing, hla\m knơ\ng brua\ tuh tia, đru 1 boh masin bi mthu. Kyuaha\n mta mnơ\ng ênoh mta 2; mta 3, brua\ hgu\m srăng mkra mjing ma\ snăn, dưi dưn yua jih djam mta 2 amâo mâo hwiê he\ ôh. Klei brua\ hgu\m dôk ]ang hmăng jing mâo sa boh sang mkra mjing kla\ s^t dưi mâo ênoh djam mtam jăk doh dưi ]h^ kơ mnuih yua, lehana\n brua\ hgu\m amâo srăng lo\ hyưt ôh kơ klei amâo mâo jih ]h^ djam mtam boh kroh”.

 Gru hmô pla mjing djam doh mơ\ng Êpul hgu\m bruă lo\ hma leh anăn anôk bruă mnia blei An Trường Phát

Mb^t ho\ng brua\ duh m^n pla mjing djam mtam boh kroh doh, brua\ bi hgu\m mâo klei dôk mđing ara\ anei ana\n jing mkra mjing boh mnga leh hrui êmiêt, k`ăm bi hơ^t kơ brua\ duh mkra kjăp, mâo ba w^t klei tu\ dưn pro\ng. Ti anôk bi trông “Hdra\ mđ^ klei tu\ dưn hdr\a êlan ma\ brua\ mơ\ng phu\n hlo\ng kơ êdu\k kơ djam mtam, boh kroh ti du\m ]ar Dhu\ng kwar Krah, lehana\n Lăn Dap Kngư” mko\ mjing leh hlăk ako\ mlan 12 thu\n 2020 anei ti Gialai, Hoàng Văn Hồng. Khua adu\ brua\ mtru\t mjhar brua\ pla mjing lehana\n dliê kyâo, hlăm Anôk brua\ mtru\t mjhar brua\ pla mjing ala ]ar la]:

“Hmei ]ia\ng mâo phung duh mkra, du\m anôk ksiêm duah ngưa klei ksiêm duah hdra\ ma\ brua\, lehana\n kdrăp ma\ brua\, dưi mâo kdrăp jăk pioh mkra mjing bi jăk, pioh kơ phung pla mjing hrui êmiêt boh mnga lehana\n mkra mjing tal êlâo, k`ăm dưi kia\ kriê leh hrui êmiêt boh mnga. Mâo klei bi mguôp phung pla mjing, phung ksiêm duah klei kreh knhâo, lehana\n phung duh mkra, snăn kơh dưi mđ^ klei tu\ dưn brua\ knua\, dưi mâo boh mnga jăk, mđ^ ênoh mâo ba w^t kơ phung pla mjing”.

Ho\ng klei găl jing pro\ng kơ lăn ala, lehana\n yăn adiê, hyua kjăp klei bi mguôp hla\m duh mkra, Gialai s^t nik srăng dưi mđ^ kyar brua\ pla mjing djam mtam lehana\n boh kroh, jing sa klei găl pro\ng kơ klei mđ^ kyar brua\ duh mkra mrâo, mb^t ho\ng du\m ana sui thu\n mkăn mse\ si kphê, tiu, ksu./.

Pô mblang:  Y-Khem Niê