VOV4.Êđê - Ti kdriêk Cát Tiên, krĭng phŭn anôk pla ana kñŭl mơ̆ng čar Lâm Đồng, leh sa wưng êgao bi mlih mjeh mrâo mguôp hŏng bruă ba yua hdră kreh knhâo ênuk mrâo čiăng pla ana kñŭl hluê hdră h’ĭt kjăp, Anôk mtrŭt mđĭ bruă ngă lŏ hma čar Lâm Đồng đru leh kơ mnuih ƀuôn sang ngă lŏ hma kdriêk Cát Tiên bi h’ĭt hnơ̆ng mâo boh mnga hrui êmiêt mơ̆ng 1,5 – 2 ton/ha/thŭn.

Ana kñŭl pla ti Lâm Đồng mơ̆ng thŭn 1986 mâo lu ti 3 kdriêk Dă Hoai, Dă Teh,  Cát Tiên. Êngao kơ đru mguôp mkra mđĭ klei hdĭp bruă duh mkra gŏ sang, ana kñŭl ti Lâm Đồng lŏ bi mtah lăn êhŏng, duôr čư̆ kla, răng mgang wăl hdĭp mda. Khăsnăn, hlăm dŭm thŭn giăm anei, klei lu ênhă duh mkra pla mjing tuôm hŏng lu klei dleh dlan kơ prăk hrui wĭt kyua ana khua, mboh ƀiă, amâo djăp asăr kơ sang maĭ mkra mjing ti alŭ wăl.

Čiăng đru kơ ƀĭng ngă lŏ hma ba yua klei kreh knhâo, grăp knhuang krŭ wĭt hnơ̆ng mboh đang kñŭl, Anôk mtrŭt mjhar bruă lŏ hma Lâm Đồng mkŏ mjing leh anăn pŏk ngă tŭ dưn gru hmô pla ana kñŭk thŭn tal 2 leh anăn pla kñŭl bi hrô ti kdriêk Cát Tiên sui hlăm 8 mlan mrâo êgao. Klă klơ̆ng, gru hmô pla ana kñŭl hơĭt kjăp thŭn tal 2 hŏng ênhă 40 ha leh anăn pla kñŭl bi hrô 10 ha ti să Phước Cát leh anăn Nam Ninh, mâo 50 gŏ êsei nao hgŭm.

 Dưi thâo, anei jing gru hmô thŭn tal 2 hŏng 40 gŏ êsei ƀĭng ngă lŏ hma pla kñŭl hơĭt kjăp, thŭn tal êlâo hŏng 10 gŏ êsei pla kñŭl bi hrô. Grăp gŏ êsei dưi ruah ngă gru hmô anei mâo ênhă pla mjing ƀiă êdi 1 ha lăn pla kñŭl, hrui mă asăr kñŭl ti gŭ 700kg/ ha hlăm 3 thŭn, ƀiădah amâo mâo klei găl grep mkra mlih čiăng krŭ wĭt. Mbĭt anăn, mâo djăp ênoh mnuih mă bruă hrui mă pral leh anăn hluê ngă jăk dŭm hdră mnêč mơ̆ng hdră pla mjing mrâo mơ̆ng Anôk mtrŭt mjhar bruă lŏ hma Lâm Đồng bi mlih.

Mŭt hlăm thŭn hluă ngă gru hmô, Anôk mtrŭt mjhar bruă lŏ hma Lâm Đồng bi hgŭm hŏng Adŭ bruă lŏ hma kdriêk Cát Tiên mkŏ mjing hriăm mjuăt, ktrâo lač  kơ 40 gŏ êsei ƀĭng ngă lŏ hma pla hơĭt kjăp ana tiu hŏng dŭm hdră msir msĕ si: bi doh nanao đang pla mjing, khăt adhan, yua êa drao krih ana pla mjing hluê si klei bhhiăn “4 djŏ, pruê hbâo bi jăk, djŏ hdră mnêč… Hŏng 10 gŏ êsei pla kñŭl bi hrô hlăm ênhă 10 ha dưi ruah dŭm mta ana mjeh grep hlăk pla mjing djăp hnơ̆ng boh mnga hơĭt kjăp ti Lâm Đồng jing BO1, PN1, MH4/5, MH 5/4... Klă klơ̆ng, ana ngă phŭn grep mơ̆ng 3-4 mlan, mă mơ̆ng đang mjŭt mjing leh grep 45 hruê, boh dlông mơ̆ng kdô lăn 20-25 cm, mđĭ kyar bi leh mâo 1-2 tal hla, boh prŏng phŭn êbeh 8 mm, boh dlông ală grep êbeh 10 cm, kpă, amâo mâo mnơ̆ng ngă ôh, boh prŏng kdô lăn pla 15 x 33 cm amâodah 15 x 25 cm...

Hdră klei ƀăng pla ana kñŭk bi hrô hluê ƀăng mâo boh prŏng 50 x 50 x 50 cm amâodah 60 x 60 x 60 cm. Leh klei ƀăng, bi lŭk lăn hŏng 10-20 kg eh êmô leh anăn  mkrah kg hbâo lân dưm hbâo sun. Bruă bi lŭk hbâo dơr ƀăng brei bi leh êlâo kơ pla ƀiă êdi mơ̆ng 20-25 hruê. Leh pla tơdah amâo mâo adiê hjan, brei kriê êa hlăm brô 20-30 lĭt/ƀăng čiăng agha leh anăn lăn hlăm kdô dưi mă mnơ̆ng tŭ jăk. Pla dơ̆ng leh ƀuh ana pla djiê čiăng rơ̆ng đang ana pla mjing mâo hnơ̆ng đĭ kyar bi knar. Hlăm 2 thŭn tal êlâo, ana dôk điêt ênưih mâo angĭn ktang ngă kbuč phŭn leh anăn joh adhan, anăn pla dŭm ana gang angĭn êjai msĕ si ana ƀur mnga kñĭ hlăm krah 2 pruê kñŭl. Hlăm wưng ana đôk điêt brei jik boh doh rơ̆k rung hlăm phŭn leh anăn kbưi hŏng adhan mơ̆ng 30-50 cm, jik rơ̆k mơ̆ng 3 truh 4 gưl/thŭn. Ƀiă êdi 3 thŭn leh đang kñŭk ka mâo lu dhan, brei pla pluă ana ƀiă hruê mlan kbưi hŏng phŭn kñŭk mơ̆ng 1 - 1,5 m.  Sĭt đang kñŭl leh truh thŭn mboh, adhan krĭp leh, jik rơ̆k 2-3 blư̆ hlăm 1 thŭn, hlăm akŏ, krah leh anăn knhal jih yan hjan….

Hŏng hdră mnêč mrâo mơ̆ng Anôk  mtrŭt mjhar bruă lŏ hma Lâm Đồng bi hriăm, 10 gŏ êsei ƀĭng ngă lŏ hma ti să Phước Cát 2 leh anăn să  Nam Ninh, kdriêk Cát Tiên pla hrô leh êbeh 10 ha ênhă ana kñŭl leh 8 mlan hriê kơ prŏng leh anăn jăk, ana dlông 1-1,2m, boh prŏng ana mơ̆ng 2-3 cm. Hjăn ana kñŭk leh 5 mlan pla bi hrô mâo hnơ̆ng hdĭp 98%. Boh nik, mbĭt hŏng wưng anei hŏng 40 gŏ êsei pla 40 ha hluê si gru hmô mơ̆ng Anôk mtrŭt mjhar bruă lŏ hma Lâm Đồng dưi mâo leh klei tŭ dưn hriê kơ prŏng jăk, lu hlăk bi knăt leh  anăn bi mnga…

Hluê si klei bi mklă mơ̆ng Anôk mtrŭt mjhar lŏ hma Lâm Đồng snăn: “Gru hmô pŏk ngă djŏ hdră kčah dưi bi mklă, ƀĭng ngă lŏ hma gĭr hluê ngă. Kyua hmao krih êa drao răng mgang ana pla mjing leh anăn êa drao sinh học, anăn ana kñŭl hriê kơ prŏng jăk, bi knăt mdrăng, hluăt ƀơ̆ng mnơ̆ng ngă ksê leh anăn mmao hdăng hrŏ lu. Ară anei dŭm gŏ êsei ƀĭng ngă lŏ hma lŏ dơ̆ng ktuê dlăng leh anăn hluê ngă gru hmô djŏ hdră kčah čiăng kơ ana kñŭk krŭ wĭt pral leh anăn djăp hdră kčah”. Mơ̆ng anei, bruă lŏ hma Lâm Đồng brei lŏ dơ̆ng tĭng yap, bi mlih dŭm ênhă kñŭl khua, amâo mboh ba pla mjeh kñŭl mboh lu djŏ guôp hŏng grăp krĭng mâo yan adiê mdê mdê, kñăm đru kơ ƀĭng ngă lŏ hma mđĭ prăk hrui wĭt, hơĭt klei hdĭp bruă duh mkra gŏ sang.