VOV4.Êđê - Hŏng ênhă êbeh 3.400 ha, kdriêk Dă Huai dưi dlăng jing  krĭng pla boh sầu riêng phŭn ti čar Lâm Đồng. Kyua mđĭ ktang hluê ngă bruă čuăl mkă leh anăn mđĭ kyar ana pla mjing hluê hdră mrâo mrang, mkŏ mjing anăn knăl leh anăn hưn klă phŭn agha, boh sầu riêng Dă Huai ngă leh, leh anăn grăp knhuang mđĭ ênoh yuôm leh anăn grăp knhuang mđĭ ênoh mâo leh anăn boh tŭ dưn, mâo ênoh prăk ba wĭt hơĭt kjăp kơ mnuih ƀuôn sang ti alŭ wăl.

Wưng leh êgao, đang boh sầu riêng êbeh 3ha mơ̆ng Trần Quyền, ti alŭ 1, să Hà Lâm, kdriêk Dă Huoai, čar Lâm Đồng mâo nanao lu mnuih nao čuă dlăng, tui hriăm. Mâo hĕ klei lu mnuih thâo kyua war boh sầu riêng anei pla mjing hlue hdră êlan ênuk mrâo, mâo nanao klei tŭ dưn jăk hŏng hnơ̆ng mboh kah knar truh 60 tôn/yan lehanăn mâo ênoh čhĭ mơ̆ng 38 êbâo – 40 êbâo prăk/kg. mbĭt hŏng anăn, war boh sầu riêng jing ana mâo ba wĭt boh mnga êjai, ana boh amâo mâo klei čuh hla, amâo mâo luh hla ôh, msĕ hŏng lu war boh mkăn. Trần Quyền brei thâo, mâo hĕ boh tŭ dưn anei kyua ñu thâo ba yua hdră dlăng kriê wiê ênăk hluê hdră mrâo mrang, mâo klei ktrâo atăt mơ̆ng dhar bruă lŏ hma. Hlăm anăn, mđing yua lu jing hbâo brŭ, krơ̆ng nanao hnơ̆ng mboh amâo mâo lui ana boh ram ôh. Mbĭt hŏng anăn, klei mŭt hlăm êpul hgŭm pla mjing doh VietGAP đru leh kơ ñu lehanăn ƀĭng hgŭm ênưih thâo bi đru hdră dlăng kriê wiê ênăk, rơ̆ng bi mâo boh mnga jăk.“Pô bi trông, mă klei hriăm bi đru hdơ̆ng găp. Sitôhmô, kâo krih êa drao mdjiê eh kan hlăm ya mmông snăn bi đru hlăm êpul pô. Boh nik yua lu hbâo brŭ snăn kơh ana boh sầu riêng jing”.

Ară anei hlăm kdriêk Dă Huoai mâo 3 Êpul hgŭm bruă, lehanăn êbeh kơ pluh êpul hgŭm bruă pla boh sầu riêng hlue hdră êlan doh VietGAP. Čiăng mjing djăp klei găl kơ phung pla mjing mă bruă mâo klei tŭ dưn, dhar bruă lŏ hma alŭ wăl mâo mkŏ mjing leh hdră mă bruă, ba yua hdră mă bruă mrâo mrang, ktrâo atăt mnuih pla mjing ngă jăk bruă dlăng kriê hlue hdră mrâo mrang. Hlăm anăn, jih jang hdră čŏng dlăng kriê boh sầu riêng 3 hlăm sa: Pruê hbâo; krih êa drao; krih êa hŏng jing leh bruă kjăp amâo mâo dưi kƀah ôh, đru mnuih pla mjing amâo mâo luič liê lu ôh ai tiê, ƀiădah mâo klei tŭ dưn. Tui si Nguyễn Văn Phước, ti wăl krah Madaguoi, kdriêk Dă Huoai, mơ̆ng hrue ba yua hdră čŏng dlăng kriê wiê ênăk 3 hlăm 1, snăn bruă duh kơ ana boh sầu riêng mdul hĭn leh: “Ară anei krih êa kăn suăi rei, knŏng pô nao pŏk bek lehanăn lui êran snăn, knŏng tĭng mmông đuič. Êlâo dih krih hŏng kngan snăn suăi snăk, ară anei krih hŏng ƀek amâo lŏ mâo klei suăi ôh”.

Snăn hŏng djăp hdră mă bruă msĕ si ară anei, kdriêk Da Huoai mâo mkŏ mjing leh anăn knăl “Boh sầu riêng Dă Huoai”. Lehanăn, kdriêk mtrŭt jih jang mnuih pla mjing pla lehanăn dlăng kriê ana boh sầu riêng hlue hŏng hdră mrâo mrang, VietGAP, mâo tem hưn klă mngač phŭn agha, lŏ mđĭ leh ai dưi bi ktưn hlăm anôk mnia mblei, lehanăn klei kơ ênoh ênil. Ară anei hlăm kluôm kdriêk mâo truh 327 ha đang boh sầu riêng pla hlue hdră ênuk mrâo. Hlăm jih ênhă anăn dưi krih êa hŏng hdră pruih hjăn, lehanăn ba yua 3 kdrăp čŏng krih mguôp hŏng bruă pruê hbâo, lehanăn gang mkhư̆ klei hluăt ƀơ̆ng mnơ̆ng ngă dưi ba yua hŏng smartphone sơăi... Hlăm ênoh anei, mâo 228 gŏ êsei hŏng ênhă pla truh 325 ha pla mjing djăp hŏng ênoh čuăn VietGAP, hŏng hnơ̆ng mâo hlăm brô 5 êbâo tôn. Mâo 3.200 tôn mâo tem hưn klă phŭn agha hŏng điện tử lehanăn mâo leh knơ̆ng bruă sang čư̆ êa kdriêk mkăp hră tŭ yap ba yua anăn knăl “Boh sầu riêng Da Huoai”. Tui si Nguyễn Văn Hoanh, knuă druh anôk bruă lŏ hma kdriêk Dă Huoai, kdriêk hlăk ktuh êyuh đru kơ mnuih pla mjing mđĭ ƀrư̆ ƀrư̆ pla mjing boh sầu riêng hlue hdră êlan doh, ênuk mrâo, đru bi kjăp anăn knăl boh sầu riêng alŭ wăl ti dŭm anôk čhĭ mnia hlăm alŭ wăl lehanăn hŏng ala tač êngao:“Hŏng bruă klam mơ̆ng pô snăn Anôk bruă lŏ hma ăt pŏk dŭm boh adŭ mjuăt bi hriăm, mko mjing hdră êlan mă bruă djŏ kơ klei dlăng kriê wiê ênăk ênuk mrâo. Hlăm anăn, hmei mđing êdi hdră êlan 3 hlăm 1: Krih êa êjai, prue hbâo êjai, lehanăn krih êa drao răng mgang klei hluăt ƀơ̆ng mnơ̆ng ngă êjai. Truh ti wưng anei mâo leh lu gŏ êsei dơ̆ng nga jăk bruă anei”.

Ară anei mnuih blei yua boh sầu riêng mâo anăn knăl “Boh sầu riêng Da Huoai, thâo bĭt klă phŭn agha. Knŏng hŏng bruă ngă ênưih pưih đuič, mnuih blei dhuôr sa blư̆ ênoh QR thâo mtam ti anôk pla mjing, ênoh čuăn boh kroh, lehanăn êpul êya mkăp boh kroh. Nguyễn văn Sơn, khua Êpul bruă hgŭm pla mjing Dam Mri, sa hlăm 3 Êpul bruă hgŭm mâo anăn knăl “Boh sầu riêng Dă huoai” brei thâo, wưng leh êgao, hlăm yan hrui pĕ boh sầu riêng snăn lu phung ghan mnia boh sầu riêng ba čhĭ mnia kơ Trung Quốc knŏng hrui blei hŏng ênoh êlưih êdimima. Kyuanăn yơh, čiăng dưi mâo anôk čhĭ mnia jăk wăt hlăm ala čar pô dưn mơh, snăn bi mâo boh kroh jăk, djăp ênoh čuăn, thâo bĭt kla phŭn agha anôk pla mjing, klei anăn yơh dưi đru leh kơ phung pla mjing hlăm alŭ wăl mđĭ ênoh ênil klei tŭ dưn boh mnga pô mâo hlăm alŭ wăl dưi čhĭ mnia hlăm ala čar, lehanăn čhĭ mnia kơ ala tač êngao hŏng hdră êlan jăk mơh Nguyễn Văn Sơn lač:“Găn hlăm sa thŭn tal êlâo hmei lông hŏng ênoh mâo tem bi mnia mblei ka jăk lu ôh, kyuadah phung blei mnia ka thâo lu ôh, knŏng mrâo mil 600 tem đuič. Thŭn anei hdră êlan hmei mă bruă jing mdê leh, anăn jing čiang dưi ba boh kroh pô truh hŏng mnuih blei, dŭm knơ̆ng bruă thâo, snăn hmei mkŏ mjing anôk kăp hưn mdah, lehanăn mkŏ mjing klei čhi mnia boh kroh tinăn. Ngă bruă anei mnuih pla mjing ngă bruă bi djŏ hŏng hdră êlan, thâo bĭt kla phŭn agha, lehanăn mâo mƀlir tem kñăm hưn mdah kơ mnuih blei yua hlăm ala car, tơdah čiăng ba čhĭ kơ ala tač êngao snăn boh kroh anăn ăt dưi djăp ênoh čuăn thâo bĭt kla phŭn agha truh hlăm đang war mtam”./.

Bruă dlăng kriê ana sầu riêng hluê hnơ̆ng čuăn VietGap, mâo klei hưn klă phŭn agha leh anăn dưm anăn knăl “boh sầu riêng Dă Huai” đru kơ mnuih ƀuôn sang leh anăn dŭm êpul hgŭm bruă ti alŭ wăl mđĭ ênoh yuôm mnơ̆ng dhơ̆ng, klei tŭ dưn bruă duh mkra pla mjing leh anăn hơ̆it kjăp kơ ƀĭng ngă lŏ hma. Kyua bruă lŏ hma alŭ wăl srăng lŏ dơ̆ng mâo klei đru, mkŏ mjing anăn knăl leh anăn krơ̆ng anăn knăl “boh sầu riêng Dă Huai” si bĕ ngă? Pô čih klei mrâo hdră mâo klei bi trông hŏng aduôn Nguyễn Thị Thu Thắm, Khua Anôk bruă lŏ hma kdriêk Dă Huai, čar Lâm Đồng srăng bi mklă hĭn:

- Boh sầu riêng jing mnơ̆ng pla phŭn lehanăn mâo klei găl ti Dă Huai mâo leh alŭ wăl mđing mkŏ mkra anăn knăl čiăng mđĭ kyar, snăn truh kơ ară anei, bruă mđĭ kyar anăn knăl anei si dưi hluê ngă leh?

-Aduôn Nguyễn Thị Thu Thắm:  Hluê hŏng anăn knăl boh sầu riêng Dă Huai mâo leh Knơ̆ng bruă dưn yua klei mĭn mrâo pô mkăp snăn kdriêk čih mkra leh Hdră kčah bi mklă phŭn agha anôk pla mjing boh sầu riêng Dă Huai wưng thŭn 2019 – 2025, mta kñăm jing mtrŭt mđĭ hdră hưn mthâo anăn knăl boh sầu riêng Dă Huai, mđing truh kơ bruă mkŏ mkra lehanăn mkăp djŏ hŏng klei čiăng hluê si hnơ̆ng čuăn mơ̆ng dŭm ala čar blei, boh nik mơ̆ng wăl anôk mnia mblei Trung Quốc čiăng mđing truh kơ hdră ba čhĭ kjăp kơ wăl anôk mnia mblei mơ̆ng ala čar anei. 2 thŭn êgao, kdriêk mkŏ mkra leh 16 êpul hgŭm bruă, Êpul bruă čiăng bi hgŭm pla mjing boh sầu riêng Dă Huai hluê hnơ̆ng čuăn, djŏ hŏng klei găl ba yua tem bi mklă phŭn agha anôk pla mjing.

- Ară anei, bruă mkăp lehanăn kriê dlăng tem bi mklă phŭn agha anôk pla mjing si dưi hluê ngă?

- Aduôn Nguyễn Thị Thu Thắm: Klei găl dưi ba yua tem bi mklă phŭn agha anôk pla mjing dưi kriê dlăng kjăp. Tal êlâo, brei djŏ hŏng 4 mta klei: Tal sa jing ênhă mnơ̆ng pla brei dưi ba pla ti alŭ wăl kdriêk, tal dua jing ênhă pla sầu riêng anei brei dưi pla mjing hluê hnơ̆ng čuăn VietGAP; tal tlâo jing ênhă sầu riêng anei brei mâo Anôk bruă sang čư̆ êa kdriêk mkăp klei dưi ba yua anăn knăl boh sầu riêng Dă Huai; tal pă, dŭm gŏ êsei brei čŏng pô nao bi mklă ba yua tem bi mklă phŭn agha anôk pla mjing lehanăn ƀuăn răng mgang anăn knăl, răng mgang hnơ̆ng tŭ boh kroh.

- Dưi thâo, kdriêk mâo mta kñăm ba boh sầu riêng ti alŭ wăl pô dưi ba čhĭ kơ ala tač êngao truh kơ wăl anôk mnia mblei dŭm ala čar hlăm krĭng wăl. Bruă anei si dưi hluê ngă?

- Aduôn Nguyễn Thị Thu Thắm: Êlâo hĭn jing iêu mthưr lehanăn čiăng kơ mnuih ƀuôn sang ƀuh klă boh tŭ dưn kñăm pral nao siñê, čiăng dưi ƀuh bruă ba yua anăn knăl boh sầu riêng Dă Huai jing mơ̆ng diñu, brei diñu mâo hdră ngă bruă pral hĭn kñăm mđĭ boh tŭ jăk boh sầu riêng mơ̆ng pô. Čiăng kơ boh sầu riêng mƀlir tem bi mklă phŭn agha anôk pla mjing tơdah mnuih blei arăng blei ƀơ̆ng 1 blư̆ srăng hdơr nanao, êdei anei arăng lŏ nao ruah boh sầu riêng mƀlir tem thâo bĭt klă phŭn agha anôk pla mjing mơ̆ng Dă Huai blei ƀơ̆ng. Kyua anăn, bruă mtô mblang čiăng kơ mnuih ƀuôn sang siñê, ngă jăk hdră anei jing bruă tal êlâo mâo leh kdriêk dôk ngă lehanăn ba wĭt lu boh tŭ dưn jăk siam.

Tal dua, kdriêk mtrŭt mđĭ bruă hưn mthâo anăn knăl boh sầu riêng Dă Huai, jak iêu lu anôk bruă duh mkra kñăm iêu mthưr, ƀuăn rơ̆ng bruă mnia mblei anăn knăl boh sầu riêng Dă Huai, kyua ară anei 90% boh sầu riêng Dă Huai jing dưi ba čhĭ kơ wăl anôk mnia mblei Trung Quốc. Tơdah drei amâo mâo anôk bruă duh mkra ba čhĭ ti anôk anăn ƀiădah knŏng ƀuăn rơ̆ng ba yua anăn knăl boh sầu riêng Dă Huai snăn srăng dleh đĭ kyar anăn knăl anei ti ala tač êngao. Kyua anăn, čiăng mđĭ kyar wăl anôk mnia mblei ala tač êngao snăn kdriêk jao leh kơ Adŭ bruă duh mkra ksiêm dlăng dŭm bruă nah gŭ hluê ngă bruă siñê bi mklă anăn knăl boh sầu riêng Dă Huai ti wăl anôk mnia mblei Trung Quốc lehanăn hdră anei mâo leh tĭng anăn tŭ ư. Tơdah amâo mâo klei bi mlih lehanăn djŏ si hdră hlăm mlan 12 ti anăp, Dă Huai srăng mâo Knơ̆ng bruă dưn yua klei mĭn mrâo mơ̆ng Trung Quốc tŭ yap lehanăn răng mgang kơ anăn knăl boh sầu riêng Dă Huai ti wăl anôk mnia mblei Trung Quốc.

Kơ anôk bruă knŭk kna, klă klơ̆ng Adŭ bruă Lŏ hma srăng mâo hdră kčah klă klơ̆ng jing grăp thŭn srăng mă mta ksiêm dlăng, tĭng dlăng hnơ̆ng tŭ boh sầu riêng mkăp tem bi mklă phŭn agha anôk pla mjing. Mơ̆ng anăn drei srăng mkŏ mkra, mjing anăn knăl, k’hưm lehanăn hnơ̆ng tŭ klă sĭt jăk, êđăp ênang.

• Lač jăk kơ ih lu!