Bến nước đầu nguồn sôi động trong tiếng cồng chiêng ngân vang bài “Iêu Yang” (Gọi thần). Những chàng trai cô gái dùng ống tre đón dòng nước mát lành, lần lượt đổ vào các ché rượu cần để mời Yang và ông bà tổ tiên về uống rượu, chứng kiến mọi người trong buôn làm lễ cúng bến nước.

Gìa làng Aê Zim, ở buôn Kniêt, xã Ea Ktur, huyện Chư Kuin, tỉnh Đắc Lắc, cho biết, lễ cúng bến nước được tổ chức một năm một lần. Khi cúng bến nước thì phải cúng con heo. Khi làm thịt heo, bày ra bến nước để cùng ăn. Ở cổng buôn cũng bày thịt. Thầy cúng cả ở cổng buôn.

Lễ cúng bến nước ở xã Krông Na, huyện Buôn Đôn, Đắc Lắc, năm 2015

Trước ngày làm lễ, bà con vệ sinh bến nước, sửa lại đường lên xuống, thay máng nước mới. Mọi người cùng chuẩn bị những lễ vật cúng Yàng ngày hôm sau. Lễ vật không thể thiếu là một con heo và các ché rượu cần. Theo già làng Aê Brin, ở buôn Kniêt, xã Ea Ktur, cả buôn cùng tham gia, mỗi người một việc, nên công tác chuẩn bị lễ hội rất suôn sẻ. Ngảy cúng, cả buôn nghỉ việc, cùng dự.

Thầy cúng làm lễ tại bến nước

Khi lễ vật được bày ra đầy đủ tại bến nước, thầy cúng cất lời cầu khấn. Đầu tiên là  thông báo cho ông bà tổ tiên về sự có mặt đông đủ con cháu trong buôn làng. Tiếp đó, thầy cúng làm lễ cúng Yang, khấn gọi tất cả các thần, thần núi, thần nước,… mong các thần phù hộ cho nguồn nước trong lành, không bao giờ cạn, mọi người trong buôn khi uống nguồn nước này đều mạnh khỏe, bình an, lúa bắp đầy kho, nhà nhà no ấm…

Khấn xong, thầy cúng tay cầm khiên, tay cầm đao chọc vào dòng nước đuổi cái xấu đi để nguồn nước luôn được trong lành.

Kết thúc lễ cúng Yang, những hồi chiêng dài tiếp tục ngân vang. Những cô gái lưng đeo gùi, dùng quả bầu khô và ống tre hứng những giọt nước mát lành. Các chàng trai cô gái theo chân thầy cúng mang nước về buôn, đổ vào các ché rượu cho thật đầy. Bà con cùng uống rượu chung vui, đánh cồng chiêng, múa hát đến hết ngày.

Nước này sẽ được chế vào các ché rượu cần

Suốt thời gian diễn ra lễ cúng tại bến nước, ở phía buôn làng, cồng chiêng cũng không ngừng ngân vang. Trong ngày này, người Ê-đê kiêng cữ tất cả những hoạt động không liên quan đến lễ cúng. Mọi người cùng tham gia lễ hội, nhưng không để trẻ em chạy nhảy lung tung, lỡ làm đục nguồn nước là kinh động đến các thần linh. Họ cũng cấm khách lạ vào buôn.

Già làng Aê Áp, ở xã Ea Tul, huyện Chư Mgar, tỉnh Đắc Lắc, cho biết: "Hai bên cửa nhà của chủ bến nước treo sợi chỉ hồng, lòng gà và vòng làm bằng tre. Đường vào buôn sẽ có cây chắn ngang, buộc các loại dây treo như sợi chỉ hồng, lông gà, quả bầu khô… để báo cho khách xa biết hôm nay trong buôn có việc, cấm người lạ vào buôn". 

Lễ cúng bến nước kết thúc bằng nghi thức mở cổng buôn. Thầy cúng, già làng và chủ bến nước (người trông coi bến nước) cùng ra mở cổng buôn. Tại nhà chủ bến nước, họ cột một ché rượu nhỏ, một con gà và khấn kết thúc nghi lễ, cho phép bà con đi thăm nương rẫy và sinh hoạt bình thường.

Lễ cúng này hiện vẫn được một số buôn làng ở tỉnh Đắc Lắc thực hiện, chỉ có khác là không rào cổng buôn như trước, cho phép khách quý buôn gần làng xa cùng tham gia lễ hội.

H’Za Wút/VOV-Tây Nguyên