Lễ cúng sức khoẻ của người Mnông chỉ diễn ra trong quy mô gia đình, và bắt buộc thực hiện vào buổi chiều tối. Chủ nhà phải mời được một thầy cúng uy tín nhất làng đến làm lễ. Lễ vật gồm có hai ché rượu cần, một con heo (to hay nhỏ đều được), một con gà, một bầu nước đầy, một chén cơm mới nấu, một chén gạo và một cây nến.

Bà U Wit, ở buôn Nà Sược, xã Ea Huar, huyện Buôn Đôn, tỉnh Đắc Lắc, kể: “Nếu mình ốm đau đã lâu, sau khi đỡ ốm thì mình làm lễ cúng nhỏ nhỏ, có heo nhỏ gà nhỏ cũng được. Làm như thế mình an tâm hơn, gùi nước bổ củi như cũ, làm việc nhiều hơn, tránh được nhiều điều không may”.

Lễ cúng sức khoẻ của người M’nông có hai phần, một phần tiến hành ở góc sân và một phần diễn ra trong nhà. Khi cúng ở ngoài sân, cùng với một ché rượu nhỏ và thịt heo, chủ nhà còn phải chuẩn bị các vật tượng trưng cho tài sản của gia đình dâng lên ông bà tổ tiên. Đó là con voi, con trâu, con bò… được làm từ thân cây chuối và lá chuối, giàn chiêng 6 cái làm từ vỏ trái bầu khô cắt nhỏ, còn ché rượu tượng trưng thì làm bằng vỏ trứng gà.

Già làng khấn trong lễ cúng sức khỏe. Ảnh: baodaknong.org.vn

Khi cúng ngoài sân thì chỉ có chủ nhà và thầy cúng thực hiện. Những người khác, nhất là người được cúng sức khoẻ, đều phải ở trong nhà. Thầy cúng sẽ khấn rằng gia đình đã chuẩn bị các vật thay thế để các linh hồn mang đi, từ nay đừng quấy nhiễu gia chủ. Sau đó, các vật dụng cúng ngoài sân sẽ không được mang vào trong nhà.

Ông Bơ Mplưl, ở xã Ea Huar, cho biết: “Lễ cúng ngoài sân nhằm cầu xin các thần linh, đặc biệt là linh hồn của người đã khuất cho người vừa mới ốm dậy hoặc người đang bất an điều gì đó thì được khoẻ mạnh, ăn uống bình thường, mong cho người được cúng không còn bị quấy nhiễu nữa”.

Sau khi cúng ngoài sân, chủ nhà và thầy cúng sẽ vào trong nhà làm lễ. Tại đây, người được cúng sức khoẻ đang chờ sẵn bên ché rựơu cần. Xung quanh ché rượu bày một con gà và bộ lòng gà đã luộc chín, một bát gạo, một cây nến, một chén cơm, một bát tiết heo, một cái vòng đồng và một ít bông gòn. Thầy cúng ngồi đối diện với người được cúng và bắt đầu khấn:

“Hôm nay chủ nhà chúng tôi làm cúng để cho chủ nhân luôn mạnh khỏe, từ nay về sau sẽ luôn ăn cho ngon, ngủ cho yên, không còn lo nghĩ, làm nương làm rẫy mạnh khoẻ như cũ như thường, mong cho các thần phù hộ, bảo vệ cho mạnh khoẻ bình an…”

Khấn xong, thầy cúng lấy một ít bông gòn kẹp vào chiếc vòng đồng, nhúng vào tiết heo, đưa lên ngực của người được cúng, với mục đích cho người này luôn luôn an tâm, sức khoẻ được dồi dào. Sau đó thầy cúng đeo chiếc vòng đồng vào tay người được cúng.

Tiếp đó, người được cúng sẽ là người đầu tiên vít cần rượu. Lần lượt chủ nhà và các thành viên trong gia đình sẽ tiếp nối uống rượu cần. Trong lúc mọi người uống rượu thì thầy cúng mang chén tiết kèm chút rượu cần xuống cúng thần bếp, để thần luôn giữ lửa, giữ ấm cho gia đình.

Trước kia, trong các cộng đồng Mnông, khi bà con có bệnh phải mời thầy cúng đến chữa, thì khi khỏi bệnh bắt buộc phải làm lễ cúng sức khoẻ.  Ngày nay, hệ thống y tế đã trải khắp các buôn làng. Bà con khi ốm đau đều đến khám chữa bệnh tại các cơ sở y tế. Tục cúng sức khoẻ của người Mnông vì thế cũng còn rất ít người thực hiện. Tuy vậy, tuỳ điều kiện kinh tế mà gia đình có thể tổ chức lễ cúng, vừa giữ truyền thống, vừa như một liệu pháp tâm lý để mọi người bảo nhau giữ gìn sức khoẻ.

H'Thi/VOV-Tây Nguyên