Tết Xíp xí bao giờ cũng gồm 2 phần: phần lễ và phần hội. Trong phần lễ có 5 lễ cúng, quan trọng nhất là lễ cúng ruộng "tam tế na” được tổ chức đầu tiên. Lễ cúng đúng vào thời điểm lúa vụ mùa đang chắc hạt, năm nào nhuận 2 tháng 6 như năm nay, thì lúa bắt đầu cho thu hoạch.

Trong lễ cúng ruộng "tam tế na", mâm lễ gồm: 1 đầu lợn, 1 bộ lòng lợn, 2 gói thịt lợn băm để sống, 2 gói xôi, bánh xíp xí, vòng bạc, vải sải, trầu cau, rượu, muối… Trước đó, ông mo cầu kỳ làm những chiếc ô nhỏ và những hình trang trí bằng giấy màu để bày lên mâm cỗ; dân bản thì chuẩn bị nơm, rọ, ớp, tấm nan đan… đều là những dụng cụ đi ruộng hàng ngày để hái rau, bắt cua bắt cá.

Mâm cúng được đặt ngang đầu ruộng, hướng ra cánh đồng. Khi tiến hành nghi lễ, ông mo quay mặt về phía cánh đồng, vái tứ phương cầu chúa trời chúa đất phù hộ cho mưa thuận gió hòa, cầu cho mùa màng tốt tươi, lúa không bị sâu bọ phá hoại, cây lúa cho hạt to, chắc, mẩy...

Lễ cúng ruộng trong tết Xíp xí

Kết thúc lễ cúng, ông mo mang những nan đan cắm ở đầu ruộng với ý nghĩa bảo vệ cho đồng ruộng chống lại thú dữ và sâu bệnh phá hoại mùa màng. Dân bản mang cá ra thả để lưu giữ cá ruộng cho vụ đông.

Cùng với lễ cúng ruộng là lễ cúng vía trâu. Người Thái coi con trâu là "đầu cơ nghiệp”, là nguồn sức kéo chính để làm ruộng. Vì vậy, con trâu là tài sản lớn nhất, là con vật thân thiết với mọi người trong gia đình, được chăn dắt và chăm sóc hàng ngày.

Lễ cúng vía trâu được tiến hành dưới gầm sàn. Ông mo hoặc bà mo sẽ cúng cầu cho con trâu của gia chủ luôn khỏe mạnh để làm việc đồng áng. Sau lễ cúng vía, con trâu sẽ được gia chủ cho ăn những bó cỏ lau non ngon nhất, còn thịt gà, bánh và xôi sẽ được chia cho trẻ con chăn dắt trâu trong gia đình, coi đây như một phần thưởng cho người chăn trâu hàng ngày. Trẻ con mang bánh, xôi, gà lên bãi chăn trâu cùng liên hoan.

Còn 3 lễ cúng khác không thể thiếu trong tết Xíp xí là lễ cúng tổ tiên, lễ cúng họ ngoại và lễ cúng thần linh, thể hiện sự tôn kính, biết ơn đối với các bậc thần linh và những người đã có công khai ấp, lập bản, lập mường; biết ơn các đấng sinh thành và cầu mong cho các thành viên trong gia đình khỏe mạnh, hòa thuận, biết bảo ban nhau làm ăn.

Ông Lò Văn Bình, ở bản Chao, xã Nghĩa Lợi, thị xã Nghĩa Lộ,Yên Bái, cho biết: "Trước đây, lễ cúng ruộng thường được tổ chức cho cả bản. Ngày nay vẫn được duy trì và tùy theo từng gia đình, có điều kiện thì tổ chức mâm lễ cúng riêng ruộng của gia đình mình".

Đến nay, người Thái ở Nghĩa Lộ - Mường Lò vẫn duy trì Tết truyền thống Xíp xí với các nghi lễ và trò chơi dân gian đặc sắc như: tó mắc lẹ, tung còn, đi cà kheo… Đặc biệt là luôn có những màn xòe rộn ràng khắp bản trên xóm dưới.

Đinh Tuấn/VOV-Tây Bắc