VOV4.M’nông: Dak Lak lah ntu\k rgum âk rnoi nu^h oh nô, đah nău rêh văn hoá du\t n’hâm âk mpưm n’hanh săk ntơr ue\h êng. Ta năp nău tâm lăp bah nău rêh mhe, văn hoá way ơm geh ma nău roh hêng, âk bu ur rnoi mpôl đê| ta aơ lah ăp nău kan ngăn ngăn gay mât ndray.  

Wa H’Bất Pangting (rnoi Bu nong Gar) ta buôn Bai Yang, xã Krông Nô, nkuâl Lăk, n’gor Dak Lak ho\ krêp dêh đah nău kan cheh tanh way ơm bar pe jât năm aơ. Khâng rui brai n’hanh mpang ti hăr blău bah păng ho\ njêng luh ăp blah bok ue\h êng ndjôt săk tơm bah rnoi nu^h Bu nong Gar.

Wa H’Bất ntơm đah nău kan cheh tanh way ơm ntơm bah ăp ndơ geh [ư do\ng an săk he nơm, tanh an yuh n’hanh an ăp rnoi deh keh na. Ăp mâng rnăng khăt brai bah păng way l^t pler kơt an saơ krêp dêh jo\ jong đah khâng rui brai bah nu^h cheh tanh bok brai. Ntơm bah khâng rui brai nê n’hanh mpang ti hăr blău bah păng, ăp blah bok đah ăp rup ndrang săk ntơr ue\h njêng luh. Tăng lư wa H’Bất cheh tanh brai ue\h, âk nu^h joi tât jay nchăm đă cheh tanh bok brai, [ư jêng mbân, ao gay ma nsoh tâm ăp rnôk lễ hội khlay bah rnăk wâl n’hanh [on lan.

T^ng wa H’Bất, gay [ư lôch du blah bok ân du\t ngăr n’hanh ndê na nê|. Ntơm nơh, ăp ndơ [ư cheh tanh brai [ư ma jâng ti da dê. Ân rui brai dêh mbli; hăn bri joi ăp lha si, tơm si bri s^t gâm gay nhom. Đah nu^h Bu nong ri nhom ư\r lah dak nhom ntoh lư nt^t êng ta blah bok, du\t jêr nhom n’hanh du\t mpêt. Yor kơt nê|, ndơ nsoh bah du hê nu^h nê nơh ma geh nhom âk ndrang ư\r ri du\t khlay n’hanh du\t mpêt.

Rup ndrang ta bok bah nu^h Bu nong lơn âk lah rup tu^h sung, ndơ do\ng kan luh mir jan ba way bên tâm nău rêh bah nu^h Bu nong ntơm bah năl e, dơi tanh rup njok t^ng blah bok; nu^h tơm blău cheh tanh ân du\t blău sâr rse brai n’hanh cheh tanh rêng ăp rup ndrang rkăng n’hanh rup ndrang tâm breh njêng rmăn bah dih tâm lăp nsum n’hanh ue\h êng. Roh âk mông nar [ư kơt nê| jêng ăp blah bok jong 2m, hvi 1,5m ân roh 2 pơh mơ dơi [ư lôch (lah nkre cheh tanh bok nkre luh mir ba đo\ng ri ân roh rlău 1 khay).

Rnôk ăp tơ\ nchăm đă [ư cheh tanh bok, wa H’Bất du\t rhơn yor ăp nu^h hôm nkah mpeh nău kan way ơm, ndơ nsoh way ơm bah rnoi nu^h he. Păng hôm rhơn lơn đo\ng yor mon druh păng du\t u\ch đah nău kan cheh tanh bok n’hanh u\ch ro\ng nđơn tay nău kan bah yơ păng. Yơn nău rvê roh hêng du nău kan cheh tanh way ơm bah rnoi nu^h he hôm rvê tâm nuih n’hâm bu ur ho\ krêp dêh le\ du bông nău rêh he đah khâng rui brai cheh tanh đo\ng.

Hôm ta buôn Phơng, xã Ea Tul, nkuâl Cư M’gar, n’gor Dak Lak geh wa H’ru Kđoh (way kuăl lah Amí Doan) dơi nu^h [on lan uănh khlay “drăp ndơ khlay bah [on lan” yor păng lah ngoăy tâm rnoh du\t đêt ăp nu^h g^t ot ndrong, mprơ Ay ray.

Bơ\ Amí Doan lah Y Ơm Niê, ngoăy tâm ăp nu^h g^t blău ot ndrong, mprơ Ay ray n’hanh uh goh hăr ăp ndơ way ơm bah nu^h Rđe. Yor kơt nê|, ntơm bah jê|, Amí Doan ho\ dơi djăt me, bơ\ kônh wa ot ndrong, mprơ Ay ray, uh goh ăp ntil mbuăt n’hôm way ơm lôch nê păng mbrơi mbrơi gân djăng n’hanh kơt nti.

Mô dơn g^t ot ndrong, mprơ Ay ray, ăp nău ka do\ bah rnoi nu^h he, Amí Doan hôm hăr ăp nău răch brah đo\ng kơt: ôp bôk khôm tôr, răch dăn mih lăng prăng ue\h, ôp an mbo ba ju\r geh ue\h jêng. Păng uh goh hăr ăp ntil ndơ đo\ng kơt: D^ng dưt rla, đing năm, đing buôt, đing Tăk ta n’hanh âk ndơ uh goh êng [a [a\. Păng hôm nchih rgum n’hanh mât ndray dơi âk ndơ ơm yău bah nu^h Rđe kơt: yăng 100 năm deh, glah [u\ng, ăp ntil mbuăt n’hôm đing năm, đing tút, d^ng dưt rla... Mô dơn nê, ăp ndơ do\ng an nău kan luh mir jan ba ho\ rlău mô g^t dah âk lôk mir kơt sah, tu^h kău, nông dak, dông, rang, ndơ tuch rmul, khâng rui brai, pêh ku\t...dơi păng n’hanh rnăk wâl mât ndray du trong ăp grep na nê|.

Gân djăng đah văn hoá way ơm bah rnoi nu^h he yơn, saơ rơh mom ndăm mô lăng meng uănh đah văn hoá tu tơm, Amí Doan saơ rvê. Rvê ta năp geh ma nău roh hêng nău ue\h way ơm, ntơm bah năm 2008, Amí Doan ho\ [ư rgo\ jă pơk jrô nti ot ndrong, mprơ Ay ray, ăp nău ka do\ an nu^h [on lan tâm n’hanh bah dih [on. Ntơm bah ăp jrô nti dja, âk nu^h [on lan tâm [on ho\ ntơm [ư bên, joi g^t n’hanh gân djăng đah văn hoá bah rnoi nu^h he. Kơt yuh H'Minh Ayun, bol ma gu\ ta buôn Bling, xã Cư M'gar, hôm tâm r^ng 2 măng/pơh hăn ndeh rlău 20 km tât jay Amí Doan nti ot ndrong, mprơ Ay ray đah nău u\ch ro\ng g^t gay ma trêng nti tay an kon n’hanh oh yuh tâm [on. Mô lah nô Y Doan Niê, ntơm nơh mô meng uănh đah nău ot ndrong, mprơ Ay ray ma dơn u\ch đah nău mprơ ue\h mhe a[aơ dơm, lôch dơi Amí Doan nkoch trêng, rgo\ jă, rblang uănh, nô saơ he ân geh nău dơn mât ndray nău ue\h văn hoá bah u che he ntlơi an tay bah kơi.

Nău u\ch ro\ng bah Amí Doan lah ăp nhih pah kan dơi kan uănh khlay, pơk tay âk jrô trêng nti văn hoá way ơm an rơh mom ndăm bah kơi, gay săk tơm văn hoá bah nu^h Rđe mât ndray tay, mpư n’hao ue\h./.

Nu^h rblang: Điểu Thân