VOV4.Mnông: Đah ăp [on lan rnoi mpôl đê| Tây Nguyên, rnôk [on lan geh ngêt sa têh, lơn lah tâm rnôk bôk năm mhe, rlău ma ndrănh yăng ri mô dơi lah mô geh ndơ sa kơt m[êt prung, poăch gu\ch, djăr gu\ch, poăch pâr u\nh…poăch nju\ng kah nkre đah [ô n’huk u\nh n’hanh ndơ nt^t êng bah le\ rngôch ăp ndơ sa way ơm [ư bah poăch bah kônh wa da dê.

Nô Ksor Pik, rnoi Jarai, nu\ih gâm ndơ sa ta ntu\k tăch ndơ sa Bazan, ta nkuăl [on têh Pleiku, n’gor Gai Lai, ân lah, ân tât 80% ndơ sa bah nroi Jarai lah ăp ntil ndơ gu\ch. Tâm nê, djăr gu\ch lah ndơ sa kah ngăn bah rnoi Jarai ntơm sa ơm tât nrôk aơ. Ndrel djăr gu\ch gay sa nsum đah piăng prung ndrel tak đah boh juh ma klôih, ân geh ndơ kah êng. Nau kah bah piăng m’êt sa nsum đah djăr gu\ch tak nsum ma boh juh klôih knu\ng sa du tơ\ ri bu năch nkah mro ngăn:‘ Puăch djăr sa nsum đah piăng prung, rnoi Jarai ntơ lah Kot. Tâm ăp tơ\ [ư nau rgum r[u\n, lah geh sa puăch kah ri piăng prung ndrel djăr gu\ch mô dơi mô geh ôh,

Piăng prung bah rnoi Jarai gay prung tă bah ntil phe kah ngăn, leo trăm ân tât rnôk phe lêk jêh ri tâm rluk ma boh, ân tâm di\ng, jêh rri so\k n’ha tâl tâm mbung di\ng, leo gu\ch tâm năk sa ônh buh gay ma gu\ch.

Hôm đah ma djăr gu\ch ri, ê lor gay [ư kloh djăr. Mlăng, djăr, jăm, bh tiêu ndrel mrăch rih juh rlu\k. jêh nê chuh tâm puăch djăr ân păng lăp boh. Jêh lôch pt lam kon djăr n’ăp ma dih, tâm trôm ri he so\k mâng nkep djăr ndrel leo gu\ch ta rnga u\nh. Rnoi Jarai ntơm kăl e tât rnôk aơ tâm ăp tơ\ sa djăr, so\k boh juh nsum ma kloih tak sa”./.

Du ntil ndơ sa nt^t êng [a [a\ bah kônh wa rnoi mpôl đê| ta Tây Nguyên đo\ng, lơn lah 2 n’gor Gia Lai n’hanh Kon Tum, lah poăch kro sa tâm ăp nar lễ, Tết, nar mih ji kăt. Ntơm nơh, ndơ [ư poăch pâr way lah poăch bri, a[aơ ho\ dơi rgâl ma poăch ndrôk, poăch su\r, djăr, đe…Bol ma kơt nê|, [ô kah bah ndơ sa dja mô dơi tâm w^ đah ăp ntil ndơ êng [a [a\. nô Hồ Việt, nu^h Jeh Triêng, du hê nu^h tơm tăch ndơ sa ta thị trấn Đăk Hà, nkuâl Đak Hà, n’gor Kon Tum, nkoch: “Ndơ gay [ư luh du mblăy poăch pâr n’huk u\nh săk kah Tây Nguyên gu\ ta [ô n’huk u\nh nê. Gâp so\k n’ging cà phê su gay hu\r n’huk poăch. Aơ lah nău mha êng ma mô ntu\k êng dơi geh, păng [ư an luh dak êng bah poăch pâr n’huk u\nh Kon Tum”./.

Ti\ng nô Hồ Việt, gay geh puăch kik n’ôi u\nh, ri ân geh puăch rih, siăl jêng gưl, jong 2 nglau ty, jêh ri  trăm nsum ma boh kah nklăp 30 mni\t, jêh nê sôr ma mâng yông klơ u\nh tâm [ah nklăp 50 cm ti\ng ăp dăp. Ntă puăch sôr ho\ si\n ri ân đah ba lơ tay. [ư kơt nê tât 4 nar ri dơi leo sa. Rnôk sa, leo puăch gu\ch ân si\n tay tâm u\nh rnga du tơ\ tay đo\ng ân ma kah ngăn.

Rnôk bôk năp uănh puăch si\n dăng kro, bu ntôn lah jêr gi\nh. Yơn rnôk sa ri mư saơ puăch kah, rbăn, nkre hôm nju\ng, kah boh, lo\ tăng kah bah n’huk u\nh năk, kơt lah nkah ndơ ơm kăl e. Puăch n’ông u\nh hôm kah rlau ma nê đo\ng lah tak ma boh tiêu, tiêu bri ki\n ân lêk nsum đah mlăng, ngò, mrăch./.

Ndơ sa tă bah [on lan rnoi mpôl đê| [ư đo\ng, nê lah “Poăch ndrôk du nar ih” ho\ jêng ndơ sa kah khlay êng bah nkual neh Gia Lai. Wa Nguyễn Thành Nhân, nu^h tơm [ư poăch ndrôk du nar ih Nhân Giao, ta thị trấn Phú Túc, nkuâl Krông Pa, n’gor Gia Lai, an g^t:“Ndrôk têk tiăp ta yôk poăch păng kah hôm, ntop đah trôk nar, ri he kơi ntop tay le\ rngôch ndơ pot khlay n’hanh rnôk sơch ăp rnôh nar duh ue\h, nar n’heng ri he ih gay geh poăch [ô kah lơn.

He mô dơi ih 2 nar mô lah âk nar, păng mbra mô kah. Ih an mblăy poăch păng [ô n’hu\m, păng hôm jôn n’hanh nju\ng, dak poăch păng hôm nkân tay tâm trôm nê, jêng mơ koăl lah ndrôk du nar ih”.

Poăch ndrôk du nar ih mô lah kiăng sa nkre đah biăp [ô kah, rpu\ng wai n’hanh mô dơi lah mô geh boh tr^ch- ntil ndơ l^t sa du\t mha êng an ndơ sa kah dja. Tr^ch way dơi nu^h [on lan [on tơm ta ntu\k rgum tâm khay 9 tât khay 12 âm lịch ăp năm, lah khay tr^ch deh tăp, lah rnôk tr^ch du\t kah đo\ng. ndr^ bah meng rnoh srat bah tr^ch hôm geh rnoh ch^nh i tăp păng đo\ng. tr^ch lôch rnôk [ư kloh, mbra dơi wâr mô lah ih kro, juh đah boh, bột ngọt, mbrăch, jêng ndơ l^p sa du\t kah rnôk sa nkre đah poăch ndrôk du nar ih./.

Tâm rnôk bri n’ik, êp yăng ndrănh dol geh kât, ndrel sa piăng prung, djăr gu\ch tak ba boh juh klôih, mô lah puăch n’ông u\nh tak nsum ma boh tiêu bri, puăch ndrôk ih du nar tak đah boh trich, ndrel djăt nsum ma nau nteh đờ, nau mprơ, nau ueh nê lah nau tâm rgop ueh ngăn gay ăp nu\ih, ăp ngih ntơm vơt năm mhe tâm nau duh răm ngăn.

Tâm trôm ngih nơm, ngêt ndrănh yăng ndrel sa ndơ kah ma nơm gâm gu\ch ri tăng lơn ma ueh nau kah bah yôk bri, bu ur ndruh, bu klô ndăm, bu bunh bu ranh rgum djăr bu ranh nkoch bri nsum đah nau nteh gâr, gong n’gur răm…Tâm bri n’ik, ăp nu\ih kơt lah ma tâm dăch lơn, tăng nau gơm, nau ngơi, mpo\ng du năm mhe geh âk nau ueh, nau m’ak lơn./.

Nu^h rblang: Điểu Thân- H’Thi