VOV4.M’nông: Sâm djăt ăp ntil yăng nkoch nau nkoch bah ơm kăl ei. Ngăn mô lah rlăm, nau nkoch bah ơm mô lah geh huêng ngăn? Mô dơi geh nau mbơh ngăn. Yơn u\ch ngăn ăp ntu\k rêh bah [on tơm yôk prêh neh chăng geh âk nar, âk sial, ăp nar r[u\n rgum êp nau ndjroh tâm nau nteh chi\ng, nhul hêng êp yăng ndrănh ân bu klô ndrel nju\ng mlôn ân ma bu ur.

Tâm rnôk [ư ăp nau vay ơm ôp brah, ngêt sa bah kônh wa ăp rnoi mpôl đe| ta Tây Nguyên, geh du ntil ndơ mô dơi mô geh, nê lah ăp ntil yăng ndrănh bu mon đah uk, mô geh kuăl lah eh-cheh. Yăng do\ng gay ma n’gon ndrănh tă bah n’ha, bum, play bah bri, ngêt đah tong. Yăng ndrănh lah ngoai tâm ăp ntil ndơ ơm khlay mô dơi mô geh tâm rnôk ôp brah n’hao mbơh đah brah yang tâm ăp nau [ư ôp brah, lah ueh du nau kan ueh, leo ngêt rnôk geh nau tih…

Tâm du năm, nu\ih Tây Nguyên geh âk ngăn nau ngêt sa, yor ri ma jêh rnôk kăch rek, ko\ lah rnôk ma năm ơm ho\ rlau, năm mhe lo\ tât, ndrănh yăng geh bu n’gon âk jêt yăng, mpôn nâp, mô lah bu tâp tâm neh, rnôk geh nau kan mô lah geh bu năch tât ri bu mra leo ngêt. Ti\ng nau vay bah rnoi nu\ih Tây Nguyên, ăp ntil brah yang gu\ tâm ăp ntu\k, ăp bôk yăng ko\ geh du huêng. Yor ri, yăng mô êng lah ndơ, ma hôm geh nau khlay êng rnôk leo ôp brah.

Nu\ih Việt geh nau hor “mlu lah nau ntơm leo nkoch bri”, ri ndrănh yăng bah nu\ih Tây Nguyên ko\ lah nau kan leo nau tâm mâp đah kon nu\ih ndrel kon nu\ih. Bu năch tât ngih, bol ma năch dăch mô lah ngai, bên mô lah mô, tơm ngih ko\ kât du yăng ndrănh gay ma tâm n’ur tâm nkoch bri lor. Nsing tâm nau geh dnrel rnoh năch ma ndrănh yăng têh mô lah jê| ndrel to\ dak so\k tă bah glah Kông. Ndrănh lah u\ch ngêt nkre ri n’gon ma bum blang. Rnoi Jrai hôm vâr phe jêh ri mơ n’gon, [ư ndrănh uanưh ueh ndrel kah lơn. Ăp di\ng le\ nê geh n’gon pot ma ndruih bri. U|ch têm ân jo\ ndrel kah, ndrănh ân leo tâp tâm neh,  geh rnôk lôch ma năm.

Geh nau nkoch ueh, ăp nau mô dơi geh ntrơn ba kơi ăp yăng ndrănh tâm ăp ngih tâm lam Tây Nguyên. Nê lah yănh ndrănh geh rup Kop, aơ lah ntil yăng ntang jê| geh rup 2 mlâm bih yu\k yăk, ri lah yăng geh 2-3 ntrong mpơkl ndrel 8 mlâm tor yăng rval geh nkra kơt ăp rach năm XIX. Ri đo\ng lah yăng Tuk têh, ân geh rgâl ma âk jêt mlâm ndrôk mư geh, mô lah ntil yăng Tang mhe geh ntơm bah rach năm XX. Rnoh tôr yăng ko\ khlay ngăn, tôr lơn ma âk ri rnoh khlay yăng lơn prêh, yor aơ lah ăp ntu\k ntoăk kông gay ma ân dok ma bu lah geh rnôk ôp brah n’hâm soan, vơt năm mhe…Yor lah kong nê ho\ geh brah yang pă ân, yor ri lah u\ch, jêh du pơh ri mơ dơi doh. Ntă dê nu\ih [ư pich tor yăng mra geh bu kuh jâk ngăn.

Yăng Tây Nguyên geh âk tu tơm. Yăng tă bah Đồng nai tât, yăng tă bah Cây Gòn, Cây Mai Sài Gòn tâm kơt Trung Hoa, yăng Nam Ổ tă bah Quảng Nam hao, yăng Chăm tă bah Ninh Thuận…geh ăp nhoat jâng bah rveh leo rdeng lôch măng tâm bri, lôch nar tâm dak, mô lah phung bu nu\ih di\k anh klơ săk hăn ti\ng trong bri, anh tât ăp [on, kon, plei bah Tây Nguyên. Tâm ăp tơ\ kơt nê ri knu\ng geh anh 2-3 mlâm, u\ch yăng têh ân geh đă bu nkra lor du khay, geh rnôk du năm mơ geh. Yor ri he mra tăng bu nkoch âk ngăn ăp ntil yăng geh bu rgâl n’ăp ma 10-15 mlâm rpu, ndrôk…

Yăng geh âk ntil têh, jê|, jong-gleh, tâm ban, ntu lu\ng…đah âk ntil, âk màu. Yanưg ri nkra đah uk, nhom đah dak êr ntô ndung, mau kơt neh, ndrih kơt n’ha si, êr kơt măt eo…Ăp ntil yăng ko\ n’gon ndrel ngêt ndrănh. Yơn geh ăp yăng knu\ng do\ng tâm ăp nar geh sa rpu, ôp brah djăr. Geh yăng geh tât tâm ăp rnôk năch tât ngih. Geh yăng knu\ng do\ng pư ân bu năch khlay.

Yan sial tât kơt lah du năm mhe tât. Du yan geh hơm răm ho\ tât. Hôm du\m âk bri bu ur tâm ăp ngih tâm [on lan, kon, plei dôl nchrăp ăp yăng ndrănh, mbung gơm rhơn gay ntơm geh sa ba mhe, tăng geh ndrui mhe, n’gon ăp yăng ndrănh kah. Jêh ri so\k dak tă bah glah kông gay ma to\ ân bêng mặt yăng, ueh uănh kơt găr măt bu ur druh Tây Nguyên uanưh jă bu năch tât vơt năm mhe ndrel ma [on nơm. Kơt lah “Hăn Tây Nguyên nô ah, kêng măng uănh ueh ngăn, kêng măng kơt ngăn kơt mô, nthoi nau njroh mprơ jong, đah ăp ntil yăng ndrănh kah…”

Nu\ih rblang: H’Thi