VOV4.M’nông: Nkuăl Buôn Đôn n’gor Dak Lak lah ngoai tâm âk ntu\k văn hoá âk mpưm geh gi\t tât âk ngăn tâm nkuăl Tây Nguyên. Nau vay guăch rveh vay ơm ta aơ geh gi\t kơt lah nau nkah, yơn ăp sah geh bu ranh, bu klô, bu ur ndrel kon se mhe têh anh klơ nkơi đah nau tâm dui têh tâm rnôk hăn mir, hăn chiă rpu ndrôk, hôm ơm tâm nau rêh ăp nar. Ndơ đah nhựa bah rơh mhe kơt lah in le\ ntu\k bah ăp ntil ndơ kơt lah tanh đah tơm gle, tơm nam, nê lah yor ăp nu\ih hôm jâk n’hâm đah ndơ ơm bah u che. Ngoai tâm rnoh nê lah bu ranh Che Phiên, ta [on Nà Sược, xã Ea Huar

Bu ranh Che Phiên, 75 năm , yơn gơih đah nau lăp tâm bri koh gleh, te nam gay ma tanh sah. Bu ranh nkoch, gay geh tanh ân geh du mlâm sah ueh, nau khlay ngăbn lah nau săch tơm gle jong li\ng, so\ng, gay tanh sah an geh tâm ban, nkre nâp jăp. Sah bah rnoi Bu nong vay geh ¼ rnoh tanh lah ôch, yor geh nhom đah buh sah ônh glah ndrel ntăk tư\. Rnoh ônh sah aơ gay tanh tâm nklang sah. Tâm nê, ntu\k tanh ma gleh nglang lah săk sah, ntu\k tanh ma nhom ôch lah ndơ ba dâng. Jêh lôch tanh tâm săk sah, bâr sah geh mpăt đah tơm gleh geh chuh kuăn ma rse reh. Jêh nê đo\ng lah njâng sah. Njâng sah geh  chuh tă bah tơm nhău, tơm trầm mô lah tơm rmoăn. Jêh lôch tanh, mra geh yông tâm êp ngih năk đê| ngăn tât n’gul năm, me dơi leo do\ng mô lah leo tăch. Bu ranh Che Phiên, nkoch:

 ‘ Ntơm bah jo\ gâp tanh sah ri knu\ng ân kon an său do\ng tâm ngih dưm, a[aơ săk ho\ ranh mô hôm dơi kan mir tay ôh ri gâp tanh sah. Du mlâm sah têh, jê| ri rnoh khlay êng êng, khlay lah 250.000 tât 300.000 lah têh ân kônh wa. Gâp vay tăch  tâm du đê| [on êp ntu\k hên aơ, tă nu\ih u\ch ri gâp mra tăch. A[aơ đê| ngăn nu\ih tanh sah, tâm [on hên aơ nklăp geh 2 nu\ih dơm”.

Tanh sahg lah nau vay ăt bah jo\ bah rnoi Bunong ta Buôn Đôn. Yơn lah, aka năm dăch aơ nau kan mât ndray lah du nau jer. Kơp tâm lam nkuăl di\ng le\ nu\ih blau tanh sah ko\ rlau 40 năm. Ăp  bu ranh ngăn u\ch ngăn đah nau tanh  sah tâm xã Ea Huar aơ mro rvê lah, rnôk le\ si\t đah drâu phan, nau tanh sah vay ơm bah u che ko\ roh nkre. Mpeh đah xã, ko\ mô geh nau kan gay ma bonh đă gay mât nau vay ơm aơ. Kơt Che Phiên aơ, geh 7 nu\ih sau bu klô ma mô geh nu\ih u\ch n’ơr tanh sah:

 “ Tanh sah tanh dông geh tă bah jo\ hôm. A[aơ khân pănh tâm ngih ri mô geh nu\ih u\ch tanh sah ôh. Khân păng hôm nau kan êng êng ri nơm mô dơi nchâp đă ôh. Gâp rngot ngăn, gâp ko\ ranh hôm ri knu\ng u\ch khân păng ru ri khân păng ti\ng nti geh du đê| gay jêh aơ rnôk ranh ri mô geh nau [ư ri blau tanh sah, so\k sah ân kon ân sau khân păng gi\t”

Uănh ôp ăp kon se mom, ri di\ng le\ bu mi\n lah: Nua tanh kơt nê lah nau kan rnôk ru dơm, mô tâm di đah nau rêh mhe, yor rnôk hôm kon jê| ri hăn nti, têh ri geh nau kan êng. Mô hôm nar ma gu\ tanh. Nô Y’Hay Rya, 22 năm, ta [on Nà Sược, xã Ea Huar, nkuăl Buôn Đôn, nkoch: Păng blau tanh sah tă bah jê|, yơn ê geh du mlâm sah jêh gay ân nơm ơm. Nô Y’Hay nkoch:

 ‘ Che gâp blau tanh sah tă bah jo\ hôm. Gâp saơ rhơn ngăn rnôk geh che gâp blau tanh sah ndrel u\ch đah nau tanh sah bah rnoi nơm. Che hên hôm nti\m nti ân oh nô kon sau tâm ngih, ri gâp u\ch đo\ng kơt ti\ng yơn mô to\ng nar, gâp hôm âk nau kan êng đo\ng. Gâp ko\ u\ch n’gâng kan tâm thôn, tâm [on, tâm xã uănh kơl an, pơk trong nơih ân ueh lơn tay gay hun hao nau vay ơm bah che hên”.

Nau tanh sah bah rnoi Bunong ta Buôn Đôn dôl lơn ma hăn jru tâm nau roh rui. Bu ranh ri mô blau ma nti\m rnôk kon sau mô u\ch. N’gâng kan tâm xã ko\ mô geh nau kan ueh lơn êng nau nkoch mbơh, bonh đă nu\ih [on lan mât nau ueh ơm. Yuh H’Camry Rya, cán bộ Bonh đă bah xã Ea Huar, ngơi:

 “ N’gâng kan tâm xã mro uănh kơl an đah nau ueh vay ơm bah ăp rnoi tâm xã. Yơn lah, a[aơ đah du đê| nau vay ơm kơt lah tanh sah ri nau kan mât ndray hôm mâp âk nau jêr, bah năp măt ê geh nau kan ân jru nâp lơn. N’gâng kan mro rhơn, kơl an nau kan [on lan, bu ranh, bu mom mra lo mât ndray nau vay ơm bah u che nơm ân tât ba kơi”.

Ndoh ndơ đah nau ê nkra tă bah ngih máy ho\ lơn ma rgâl ngăn ndoh ndơ nkra njêng đah ty nê  lah nau ngăn bah nau rêh. Ntrong rklaih ngăn ân ăp sah geh tanh đah gle lah êng, ăp ntil ndơ ơm êng bah Tây Nguyên lah nsum, a[aơ knu\ng hôm nsing tâm nau pâl n’aih. Ăp bu ranh kơt Che Phiên mro u\ch tâm rơh tât, ntil ndơ tanh bah [on nơm leo tât n’hâm bah văn hoá ueh ơm mra geh ntu\k kan pâl n’aih uănh tât, gay nau vay ơm ta Tây Nguyên lo\ geh n’hoch mro tâm nau rêh ueh mhe a[aơ./.

Nu\ih rlang: H’Thi