VOV4.M’nông: Ching nam lah du ntil ndơ goh geh êng knu\ng bah rnoi Rđe, geh nkra tă bah di\ng gle, di\ng nkar bah bri Tây Nguyên. Nau nteh tă bah chi\ng gle ueh tăng tôr. Goh êng nơih, ndơ nkra nơih joi, chi\ng gle geh nau ueh khlay ngăn tâm nau rêh văn hoá bah nsum mpôl rnoi Rđe, nkre nơih tâm ăp nar, geh geh nau khlay tâm rnôk geh ngêt sa, lah nuih n’hâm bah kônh wa u\ch njoăl tâm nau u\ch, nau ro\ng…

            Chi\ng nam geh nkra ti\ng rnoh mrô 5, 7 mô lah 9 mlâm tâm grop nsum, geh rnôk ri hao tât 19 mlâm. Tâm du blah chi\ng nam geh nau nteh êng êng. Rnôk geh goh ri păng tăng nteh ueh nsum ngăn.

            Ti\ng bu ranh Aê Áp, ta xã Ea Tul, nkuăl Cư Mgar, n’gor Dak Lak, nau nkra ân geh du blah chi\ng nam lah nau nkra jêr ngăn. Bu ranh bu lăp tâm bri kro\ng ngai, săch ngăn du mlâm tơm nam têh ân to\ng nau nteh. Tơm nam geh koh si\t ri ih ân kro nklăp 2 khay. Jong bah diư\ng nam ntơm 29 tât 45 cm, hvi di\ng ntơm 7 tât 9 cm. Tâm ban đah ăp ding lah nau nteh êng êng. Bu ranh Aê Nháp nkoch tât nau nkra chi\ng nam:

             ‘ Tơm nam jêh koh ri nơm koh jêng ăp gưl, jêh ri ih ân kloh, blah êng 6 gâl mô lah âk lơn ân tâm ban. Ih ân kro tâm ban ri mư nau nteh ueh tâm ban. Ăp di\ng gay geh trel ân tâm ban, nau gleh jong tâm ban, nsing tâm nau nteh tơm mô lah nteh ti\ng ba kơi. Rnôk jêh koh trel ri jă nklăp 2 nu\ih ndrel gloh rlong nau nteh bah ăp di\ng uănh tâm di đo\ng lah mô”

            Tâm ăp di\ng nam geh nau nteh êng êng, yor ri ma nu\ih nkra păng gay blau nkra ân tâm di, mpang ty ân geh nau blau ngăn rnôk chuh, trel di\ng, der nau mô tâm ban rnôk nteh. Rnôk chi\ng nam ho\ nkra jêh, ri gay ân 5 khay mư dơi rlong goh, yor ti\ng bri mih nar ma nau nteh geh nau rgâl. Rnôk nê, bu ranh ân rgâl nau nteh đah nau trel koh tay di\ng nam đo\ng. Bu ranh Ami Hrơi, ta xã Ea Tul, nkuăl Cư Mgar, n’gor Dak Lak, rhơn nkoch: Kăl e nơh, rnôk ê geh chi\ng kônh, rnoi Rđe bu nkra chi\ng đah di\ng nam. Aơ lah du ntil ndơ nteh ueh êng bah rnoi Rđe dơm geh:

            ‘Chi\ng nam yor nơm nkra êng. Gâp u\ch nau nteh bah chi\ng nam. Chi\ng nam păng jê|, nau nteh lot ngai. Chi\ng kônh ri khlay, ndrel u\ch tur ndrle nti tur jêr lơn”.

            Rnôk goh chi\ng, nu\ih goh ri nkăp ngăn di\ng nam tâm bar đah jâng, ân ngăn tơm nam mbi\ch tâm ban di\ng, du đah bôk păng ân klơ tơm blu, du đah ndjôt ma ty chiău. Ty đah ma ri ndjôt mang goh, goh ngăn tâm nklang tơm nam ân nau nteh nsum bah di\ng nam. Nau goh nteh nsing tâm nau ngăch mbrơi rnôk goh, hôm nau nteh ri geh ti\ng er rnôk nơm nkra êng đah nau nkêng- n’hơ mpang ty ndjôt chi\ng nam.

            Chi\ng di\ng nam ko\ geh ăp ntil nau nteh êng êng kơt lah chi\ng kông. Yơn lah, chi\ng nam păng tâm dơh lơn tâm nau rêh bah rnoi rđe, yor păng nơih goh ndrel lơh joi nkra. Bu ranh Aê Zim, ta [on Knêt, xã Ea Ktul, nkuăl Chư Kuin, n’gor Dak Lak, ngơi:

             ‘Chi\ng kông ri rnôk [ư nau ôp brah mô lah rnôk geh nau bu khi\t ôm ri mư geh leo goh. Hôm chi\ng nam ri dah rnôk nơm u\ch goh ri goh rnôk nê, mô geh nau ver ôh, dơi leo goh kơt an ntil ndơ goh êng kơt goong, taktar…chi\ng nam ko\ geh goh âk nau nteh kơt chi\ng kônhg, ko\ geh nau nteh kơt nau mprơ bah Rđe oem, nsing tâm nau blau gi\t bah ăp nu\ih dơm. Geh nau lah, chi\ng kông ri rvăt, hôm chi\ng nam ri nơm nkra dơi”.

            Đah âk nau geh njêng êng ndrel nau nteh ueh ngăch, nau nteh chi\ng nam mô êng lah nau nteh, nau ueh djăt tăng rnôk lôch du nar pah kan o\k rgăng, ma hôm lah du nau nteh ueh, tâm nthoi nuih n’hâm kon nu\ih ndrel huêng khlay. Yor ri, ma chi\ng nam geh do\ng tâm âk nau ngêt sông tâm [on lan, nau ôp brah bah ăp rnăk rnoi Rđe. Yơn lah, nau nâp jăp bah chi\ng nam mô jong (knu\ng nklăp 3 năm ma nau nteh ri dơi rgâl rnôk nơm nkra), tâm rnôk nsum mpôl hôm đê| dơm nu\ih blau nkra ndrel leo nti nau goh chi\ng nam. Yor ri ma nau ueh êng bah chi\ng nam bah rnoi rđe dôl nar lơn roh rui, u\ch geh nau ntuh kơl ân năn gay ma mât nau hâr, ndrel hun hao./.

                        Nu\ih răk rblang: H’Thi