VOV4.M’nông – Rlău ma mpôl tu\r ch^ng bu ur bâh nu^h Êđê Bih, đah nu^h Êđê ntơm nơh kanu\ng bu klô dơm dơi tu\r ch^ng. yơn lah đah nău hun hao bâh nău rêh a[aơ, ta âk ntu\k ta n’gor Dak Lak nău nti tu\r ch^ng hôm nha geh nti an ăp bu ur. Aơ lah nău nsrôih gay ma mât n’hanh mât ndrăy nău văn hoá ch^ng gong ta năp nău mbra roh rui n’hanh sêng hêng.

Êng đah âk mpôl Êđê êng, nu^h Êđê bih ta Buôn Trấp, nkuăl têh Buôn Trấp, nkuăl Krông Ana, n’gor Dak Lak bah âk năm aơ le\ geh du rmôt ch^ng bu ur dơn [ư tơm tu\r ch^ng tâm ăp rơh lễ hội. Bôr ch^ng Jhô bah rmôt ch^g aơ geh 6 păng n’hanh du mlâm gâr. Ch^ng dơi pă jêng 3 kôp, gâr geh nău [ư tơm mât ring an le\ rngôch bôr ch^ng. Rnôk tu\r, ăp nghệ nhân hăn rwa\ch t^ng rwang bah ma hăn kiău t^ng trong rlơ\ đah mông nar, geh nkô| s^t rlơ\ đah tu tơm. Wa H Riu H Mok, kruanh rmôt ch^ng Jhô Buôn Trấp an g^t, tâm âk năm bah năp, rmôt ch^ng Jhô buôn Trấp le\ dơi jă hăn tu\r ta âk lễ hội tâm n’hanh bah dih dak. Yơn lah a[aơ âk druh ndăm tâm rmôt le\ âk năm, [a [ơ kop ji jêng nău hăn tu\r mô hôm dơi [a [ơ. Ndơn ma ne\, gay mât ndray văn hoá way ơm bah rnoi mpôl đêt bah năp nău nar lơ roh rui, ăp druh ndăm le\ trêng nt^m tu\r ch^ng Jhô an âk mon bu ur tâm [on gay jêng rơh ndơn tay.

Ch^ng Jhô bah nghệ nhân Buôn Trấp

“He an nsrôih trêng nt^m tay an rơh druh ndăm, gay khân pơng dơi tu\r ue\h gay bah kơi aơ rnôk mpôl hên ranh mô dơi hăn tu\r tay ta aơ ta ri geh khân pơng nthoi ndơn mpôl hên yor ndr^ mpôl hên nsrôih trêng nt^m đah le\ rngôch nău dơi n’hanh nău g^t wât bah he yor aơ lah ch^ng le\ dơi trêng tay bah ăp u, ăp mê| bah he”.

Yuh H Diệu Niê, bu druh mom rmôt ch^ng Jhô Buôn Trấp nkoch, đah nu^h Êđê Bih ta aơ, nău nti tu\r ch^ng đah bu ur mô geh nău nking n’gang ma hôm dơi ntru\t nsôr. Yor r^, tâm âk năm bah năp, âk oh yuh bu ur tâm [on le\ dơi ăp u, ăp mê| trêng nt^m tay tu\r ch^ng Jhô. Gay dơi tu\r g^t blău âk nău ch^ng, u\ch ngăn lah geh mpang ty blău n’hanh g^t wât nteh, g^t rdơt ue\h. Yơn nău khlay lah an u\ch ngăn ngên n’hanh nsrôih.  

“Dơi ăp wa, ăp mê| trêng nt^m ri gâp nsrôih nti an dơi. Yor kơt ăp wa, ăp mê| bah năp đaơ le\ dơi hăn tu\r ta aơ ta ri du\t âk ntu\k jêng a[aơ mpôl hên dơi u\ch nthoi tay ăp nău way ơm ne\ n’hanh hôm nti gay g^t ma trêng tay an rơh bah kơi gay ăp mpôl oh bah kơi mât nău ue\h blău ơm bah ăp rnoi mpôl nơm”.

Nar lơ âk bu ur nti tu\r ch^ng

Đah nu^h Êđê bah năp đaơ, knu\ng geh mpôl Êđê Bih an bu ur tu\r ch^ng, hôm ta ăp mpôl Êđê êng, nău tu\r ch^ng knu\ng an bu klô. Yơn lah nar aơ, đah nău hun hao rêh jêng mhe, nău m^n aơ mbrơi rgâl lơi. Bah năm 2015 tât a[aơ, N’gâng kan Văn hoá, Thể thao n’hanh Pâl nđaih n’gor Dak Lak tâm rgop đah Jrô kan văn hoá thông tin ăp nkuăl, nkual têh, nkual [on têh tâm n’gor [a [ơ pơk ăp jrô trêng nt^m tu\r ch^ng an druh ndăm bu ur n’hanh bu klô ta ăp thôn, [on. Bah ăp jrô trêng nt^m aơ le\ ntoh âk rmôt ch^ng druh ndăm ue\h ntâr, jêng tơm khlay rnôk râng ăp rơh tâm rlong, rgum nsơr mpeh ăp ch^ng goong rnoi mpôl đêt ăp gưl [ư. Nău khlay lah mô knu\ng geh ăp rmôt ch^ng bu klô ma n’ăp rmôt bu ur nar lơ m^n lah nău dơi tu\r bah nơm. Oh H Danh Ayun n’hanh H Đô Na Ayun, 2 nu^h rmôt bu ur [on Ea Đun, xă Ea Kênh, nkuăl Krông Pắk an g^t:

“Đah ch^ng ri mô geh nti bah ndrôm sam [u\t ma nti đah trong g^t wât tăng bah tôr. Lah g^t wât nteh ue\h ri dơi rblăng ue\h. Bôl geh âk jêr jo\t yor t^ng nău way ơm bah nu^h Êđê ri knu\ng geh bu klô mư tu\r ch^ng yơn đah bu ur kơt mpôl oh yor u\ch jêng dơi u\ch nti n’hanh nsrôih nti gay m’hâm [ư mô knu\ng geh bu klô mư g^t tu\r ch^ng ma n’ăp bu ur g^t tu\r ch^ng đo\ng”.

Ăp rmôt ch^ng bu ur nar lơ blău tu\r

“Ch^ng ri a[aơ đêt đo\ng geh nu^h dơi nti n’hanh geh nău mbra roh. Oh u\ch dơi nti gay g^t n’hanh dơi trêng nt^m tay an âk rơh mpôl oh lơn tay gay dơi mât ndray nău ue\h blău ơm bah nu^h Êđê”.

T^ng âk nghệ nhân uănh lah, bôl mô ho\ geh nău way kơt a[aơ, ta âk jrô nt^m tu\r ch^ng, ăp nu^h bu ur râng du\t âk. Lơn lah, âk nu^h bu ur hôm dơi blău rblăng ngăch n’hanh rgum ue\h lơn ăp nu^h bu klô. Ăp nghệ nhân an lah, knơm geh nău ngăch prăl, geh nău nsrôih, gơih jêng nu^h bu ur dơi rblăng ăp nău tu\r ch^ng ngăch n’hanh nkah g^t jo\ lơn nkôp đah bu klô. Nghệ nhân Y Hiu Niê Kđăm, nu^h le\ trêng nt^m âk jrô tu\r ch^ng an lah, bôl trêng nt^m an bu klô mô lah bu ur ri aơ lah du trong gay mât ndrăy nău ue\h ơm ch^ng goong jêng du\t dơi rnê ryơk, ntru\t nsôr.

“Nu^h Êđê t^ng rnoi me jêng dơi lah nu^h bu ur lah tơm, dơi [ư tơm ntru\nh nău nthoi jo\ jong. Gâp u\ch trêng nt^m an rmôt bu ur n’hanh g^t saơ nău m^n mhe geh âk nău rgâl, ăp mon wơt dơn n’hanh saơ u\ch đah nău [ư aơ. N’hanh gâp saơ đah rmôt bu ur ri ăp oh nkah g^t ue\h lơn, nti ngăch lơn nkôp đah ăp oh bu klô. Ăp oh bu ur geh nău nkah g^t nău hôr jo\ lơn n’hanh ue\h lơn nkôp đah oh bu klô”.

T^ng nu^h m^n njêng văn hoá dân gian Linh Nga Niê Kđăm nkoch, geh du nău ngăn a[aơ ta âk [on lan ta Dak Lak ne\ lah ăp druh ndăm rmôt ch^ng bu klô jêh rnôk têh ndăm, gu\ ur mbra t^ng s^t jay ur gu\. Lah rnăk wâl ur ta ăp [on lan êng ri uănh kơt [on tơm bah bu klô mbra roh du hê nu^h bah rmôt ch^ng. Yor nê, âk [on lan le\ r[o\ng an trêng nt^m tu\r ch^ng an bu ur, yor oh yuh mbra gu\ ta [on lan t^ng nău way sai [ư klăi bah nu^h Êđê.

Nău bu ur nu^h Êđê g^t tu\r ch^ng mô knu\ng nthoi tay nteh n’gôr ch^ng ta ăp [on lan, [ư ue\h lăng, jêng nău ue\h an ntu\k ntô ch^ng goong Tây Nguyên, ma hôm rgop mât ndray nău ue\h way ơm bah rnoi mpôl Tây Nguyên bah năp ăp nău khuch bah âk ding bah nău rêh mhe.

Nu^h rblang: Y Sưng Phê Ja