VOV4.M’nông: Kơt ăp rnoi mpôl oh nô êng ta nkual Tây Nguyên, nu\ih Bunong geh nău lơk tanh way ơm gay geh âk ndơ do\ng ăp nar bah ngâr nkar. Đah nu\ih bunong, rlău ma ndơ do\ng tâm rnăk wâl kơt ch^ng, yăng, mô lah sah waih nu\ih bu nong gay anh long, anh dak hăn [ư mir… ri nău dông nir geh nău khlay đo\ng tâm nău rêh ăp nar. Aơ lah ndơ mô dơi mô geh tâm nău do\ng rnăk wâl n’hanh n’gâr ndơ do\ng tâm ăp nău [ư kuălalư brah lah yang bah nu\ih bu nong.

            Ntơm nơh, nu^h Bunong way [ư dông, rang tanh ma rse tôk ngâr n’hanh rse reh rj^ng, u\ch geh dông, rang nâp ue\h ri nu^h Bunong ân g^t sơch nar khay gay hăn bri joi rse ngâr nkar jôn ue\h lhung jong  gay der bah rmiăt chuh.

Y Tai nu\ih Bunong mât nău tanh dông, rang

            T^ng Che Hoai (Y Tai), ta thôn Phú Lợi, xã Quảng Phú, nkuâl Krông Nô, (Dak Nông) ri dông, rang bah nu^h Bunong mô g^t bah ntơm geh, dơn g^t bah jê| păng ho\ t^ng bơ\ hăn bri joi ngâr, sreh rse s^t tanh dông, rang dơm…Păng ho\ ơm bơ\ nt^m tanh dông, rang, kơt du gâl nău kan way bên bah nu^h bu klô tâm rnăk. Gay tanh dơi du blah dông, rang, ân roh du\t âk mông nar n’hanh gâl kan êng êng. Lor bôk năp lah hăn sreh ngâr ri ân sơch nar khay bôch, sơch tơm ngâr kranh ho\ 3 năm, tơm so\ng prêh, l^ng jong n’hanh mô geh lu\t chông. Hôm rse ri sơch rse kranh 2 năm luh, têh jong, lôch nê plah kôih rbăn lhơ ndjôt ih tâm nar du nar. Lôch nê ân nti plah tôk ngâr n’hanh ntô kranh tơm ngâr an êng, an rse tôk tanh tâm trôm dông, rang n’hanh ntô kranh tanh n’glăp bâr dông, rang. Lơn lah, tâm rnôk tanh dông, rang, nu^h blău tanh mô dơi lah mô geh n’hanh ơm geh du mblâm pêh jê| kôih, jong nklăp du m[ô, sôt hơr n’hanh 1 du bôk nsôch mplônh do\ng gay chuh, kôih l^t ăp rse tôk ngâr, rse reh rj^ng tâm rnôk tanh. Che Hoai (Y Tai), ta thôn Phú Lợi, xã Quảng Phú, nkuâl Krông Nô, (Dak Nông) nkoch:

            “Geh dah âk ntil ndơ do\ng ăp nar bah nu^h Bunong kơt dông, rang, sah khiău, sro\, pam…Moh ndơ mô geh ri he tanh ndơ nê. Kônh wa moh u\ch geh ndơ do\ng ri gâp ndăn tanh ndơ nê, nt^t kơt dông kônh wa mô u\ch do\ng yor ho\ geh lha baih, yơn ma khân păng du\t u\ch dông, rang lơn lah dông srang ra phe mô dơi ra phe ma lha baih ôh, gâp ân tanh dông srang, sah waih, n^r rang lah du\t khlay.

Dông rang ih ba

            Nău way ri dông way têh rlău dông srang, yor dông ngăn do\ng gay ma ih phe ba ăp ntil tuh mbo, hôm dông srang ri do\ng gay ma ra phe ba, tuh mbo rnôk klêh rek s^t dơm. dông, rang do\ng gay ih ndơ tuch tăm mbo ba bah nu^h Bunong mô kâp [ư rup ndrang ue\h. Yơn đah dông, rang đâng ndơ ôp brah mô lah dông ndrăp piăng trău ri ân tanh rup ndrang ue\h n’hanh nhom du\t l^t ue\h na nê|. Geh dơi dông, rang ue\h du\t u\ch geh mpang ti jôn rbăn blău tanh, nkre r[ah g^t kỹ thuật, nkre blău [ư mhe tâm rup ndrang [ư bah tôk ngâr nkar nê. T^ng Che Phan (Y Tuân) ta thôn Phú Lợi, xã Quảng Phú, nkuâl Krông Nô, (Dak Nông) dông, rang bah nu^h Bunong du\t âk ntil têh jê| êng êng, rup ndrang nt^t nău ue\h êng đo\ng. dông, rang du\t khlay n’hanh way bên tâm nău rêh ăp nar bah nu^h Bunong. Che Tuân (Y Phan) an g^t:

            “Dông, rang du\t âk ntil ndơ do\ng, dông ri do\ng gay ma ih ăp ntil ndơ tuch tăm mbo ba, hôm dông srang ri gay ma gu\m ra ăp ntil phe ba, tuh mbo lôch rnôk klêh s^t. N’hanh dông gu\m du\t hvi bah păng lah nklăp 80cm mô lah 70cm dơm lah tanh 1 met ri gu\m ra păng jâk ngăn, hôm dông ih ri uănh t^ng jong l^ng tơm ngâr ma tanh têh ri lơn ma ue\h an he.

Yuh Mê| Phú do\ng dông nsiăng phe

            Dông, rang mô dơn do\ng tâm rnăk wâl ăp nar, dông, rang hôm lah ndơ năp ue\h măt uănh, mpơl nău ue\h rup n’hanh mpang ti blău bah nu^h bu klô Bunong lor rnôk t^ng joi ur, rdâk njêng rnăk wâl, mpơl nău jăp blău, bah nu^h bu klô.

            Ntơm nơh ta [on lan kơt lah ăp rnăk geh dông, rang da dê gay ma ir pâr mbo ba ta jâng gung. Rnôk nău rêh ho\ hao rơ\ jêng, jâng gung ta ăp [on lan ho\ prah xi măng ntop đah ndơ mhe luh, geh lha baih jêh jong lơn rgâl an dông, rang. dông, rang hôm nha geh đah nău kan way ơm dơm. Rơh mom ndăm a[aơ mô hôm lăng saơ geh nu^h g^t tanh dông, rang way ơm u che he ntlơi an tay bah kơi. Che Tai lah kăp djư\p ngăn, ân mât ndray văn hoá way ơm gay trêng nti tay an kon său rơh bah kơi:

            “Gâp du\t u\ch tanh dông, rang n’hanh g^t tanh ăp ntil ndơ, kăl e nơh gâp geh u che trêng nti tay. A[aơ gâp saơ kônh wa mô hôm geh nu^h g^t tanh dông, rang n’hanh sah khiău đo\ng ôh. Gâp lah rơh kơn bah năp dơi g^t, saơ dơi bu [ư lor ri he tanh ndơ nê, yor he saơ kônh wa do\ng ndơ way ơm bah [on lan he ri gâp tanh ndơ nê.

            A[aơ, nău rêh ho\ geh âk nău rgâl, tâm ăp rnăk Bunong, dông, rang mô hôm geh âk. Ăp nu^h Bunong du bông dâk ndăm tiăr nti gay năl di nău g^t blău bah he rvê mhâm [ư gay trêng nti tay an rơh kơn mom ndăm bah kơi mô geh roh hêng, gay nău ue\h êng văn hoá bah he hôm dơi mât mbro an rơh kơn bah kơi tay.

Nu^h nchih rblang: Điểu Thân