VOV4.M’nông:  Ntơm âk rbăn năm bah năp nơh, tâm nkual neh Tây Nguyên ho\ geh saơ ndrel leo trêng du ntil ndơ goh du\t n’hâm ueh, nê lah ntil ndơ goh geh moh lah gong lu\. Nau nteh bah gong lu\ kơt tăng nteh bah bri yôk, rnôk jêng kơt lah tăng dak hoch. Nteh gong lu\ kơt ntoh nau u\ch nkoch, nau bonh, rnôk rngot, rnôk rhơn tâm nau rêh bah [on lan tâm ntu\k.

            Năm 1949, ăp nu\ih nkra trong saơ ngăn tâm Ndut Liêng Krak, n’gor Dak Lak, Tây Nguyên geh 11 mlâm lu\ kơt lah gegh tă trah đah mpang ty kon nu\ih, têh, jê| êng êng.

            Georges Condomimas, du hê nu\ih mi\n joi ndơ ơm yau tâm Viện viễn Đông Bác Cổ ho leo ăp ntil ndơ nteh tă bah lu\ aơ tât ta Pais gay ma mi\n njêng ndrel năl rjkăp nê mô di tâm kơt ma ma du ntil ndơ nteh ma lu\ ma păng tă gi\t. A[aơ gong lu\ aơ geh mpla ta Bảo tàng kon nu\ih Paris, Pháp, ntơm abh nê tât rnôk aơ, ăp nu\ih mi\n njêng joi uănh mpeh gong lu\ ho\ joi saơ nklăp 200 ntil lu\ tâm ăp nkuăl mpeh ba lơ Tây Nguyên, tâm du blah geh ntơm 3-15 mlâm.

            Yơn ntoh ngăn tă bah gong lu\ Khánh Sơn, gong lu\ Bắc Á, gong lu\ Tuy An, gong lu\ Bình Đa (geh ntơ ti\ng ntu\k saơ). Nsing tâm ăp ntil ndơ gong geh saơ tâm ntu\k mât ndơm ơm yau Bình Đa, ăp nu\ih kan khoa hoch ân gi\t ăp mlâm lu\ gay ma jêng gong luư aơ geh jo\ nklăp 3000 năm. Ăp nu\ih mi\n njêng jêh rnôk joi saơ ndrel leo uănh tâm yok Dốc Gạo, tâm Thôn Tô Hạ, xã Trung Hạp, Khánh Sơn ho\ joi saơ ân ntil ndơ ta ưbah kăl e nkra njêng gung lu\ ta aơ ndrel rnoi Raglai lah ăp nu\ih tơm ngăn ah ăp blah gong lu\.

            ‘Ăp nu\ih mi\n njêng ndơ ơm yau ân git ta aơ lah ntu\k ê nkra ăp ntil gong lu\ têh ngă  bah nu\ih kăl e, yor bu mô êng saơ geh lu\ jong, ma ăp ntil lu\ geh blah tâm rnôk bu trah hôm ơm tâm pi\t meng. Ăp nu\ih kan mi\n njêng ân lah, aơ lah ăp ntu\k gay ma njêng luh ăp ntil gong lu\’.

            Rnơm nau saơ, blau năl tăng nteh ndrel joi ndơ blau mhe, ăp rnoi mpôl tâm nkuăl neh Tây Nguyên ho\ [ư jêng ăp blah gong lu\ gay ma tâm rgop, njêng u\ch bah ăp kon nu\ih dah neh ntu, lu\ choih. Ăp mlâm lu\ gay nkra gong lah ăp lu\ nham, lu\ nkre, geh bu trah ân njêng jêng ueh. Ăp nau tăng ndeh ri ân geh jong, gleh, mlâm, n’hơ êng êng gay geh nau tăng nteh ueh rnôk nơm goh. Gong lu\ kăl e geh kônh wa bu do\ng gay ma mprơh si\m, mât ndơ tuch tăm ndrel jêh aơ kơl an nau rgum r[u\n ngêt sa.

            Bu kăl e rnơm lah, nau nteh bah gong lu\ kơt lah du nau gay ma tâm nthoi đah nu\ih khi\t ndrel nu\ih rêh, đah kon nu\ih ndrel huêng, đah nau ueh ndel ndơ ơm. Đah nau khlay nê, gong lu\ lah ntil ndơ goh nteh geh goh tâm ăp nar kơt lah: Ngêt sa rhơn ba mhe, ngêt sa rnôk sreh rpu, ngêt ndrănh…Gong lu\ kơt nt9oh ân nuih n’hâm bah kon nu\ih Tây Nguyên. Tâm ăp nau nteh bah păng geh tăng ri bu saơ kơt lah nuih n’hâm bah kon nu\ih Tây Nguyên dôl u\ch njăl tâm n’hâm lu\, tăng ndeh kơt lah nkoch ơm kăl e.

            Ăp năm dăch aơ, ăp nu\ih kan mi\n njêng nkra gong lu\ hôm saơ tay âk ntil lu\ ueh êng. Ntoh ngăn kơt lah gong lu\ tâm ntu\k pâl n’aih Yang Bay, n’gor Khánh Hoà. Wa Phạm Quốc Tuấn cán bộ mât nkuăl pâl n’aih aơ, ngơi:

            ‘Tâm nkuăl neh aơ bah năp nơh hun hao rnơm tâm nau vay ơm bah rnoi mpôl, tâm nê geh 90 rnoh nu\ih tâm nê lah rnoi Raglai, ri ăp nau vay ơm văn hoá bah rnoi Raglai lah ntoh ngăn. Tâm rnoh ntil ndơ goh nteh bah rnoi Raglai ri gong li\ geh tă bah u che kăl e ndrel lah ngoai tâm ăp ntil ndơ goh nteh ueh ngăn tâm Việt Nam. Ngăn lah blah gong lu\ ta aơ mro leo tât nau ueh mhe ân bu năch”

            Nau ueh ngăn lah blah gong aơ geh rgum âk mlâm lu\ tâm rgop nsum êng êng gay ma ân nteh ăp nau nteh ta ưbah nau ơm ân tât nau mhe, nteh âk nau nteh ueh tă bah dak ba dih.

            Ăp nar blah gong lu\ aơ ntoh nau nteh [ư âk bu năch ăp dak uănh ueh ngăn. Wa Natalia, du hê bu năch tă bah Nga tât nkuăl pâl n’aih Yanh Bay, nkoch:

            ‘ Gâp u\ch ngăn blah gong lu\ aơ. Gâp ho\ hăn âk ntu\k yơn lah ta aơ lah rơh bôk năp gâp geh tăng djăt ntil ndơ nteh ueh aơ. Rnôk bu goh ri gâp tăng nteh nhạc bah Nga du\t n’hâm mơng bah hên, ri gâp saơ Việt Nam ndrel Nag mô hôm geh nau tâm [ah. Âm nhạc bah gong lu\ leo he tâm dăch lơn”.

            Bah rbăn năm, bol ma ho\ ntrơn jêng do\ng ăp ntil gong kơt lah đah loih kông, yơn nu\ih Tây Nguyên hôm mât ơm ăp blah gong lu\. Nau vay goh gong lu\ ơm bah kăl e hôm geh mât bah âk rơh kơt lah nau tâm nthoi nau vay ơm bah rnoi mpôl. Nar aơ, gong lu\ Tây Nguyên geh UNESCO dăp tâm rnoh ăp ntil ndơ goh neh ueh tâm nau ơm yau chi\ng gong Tây Nguyên, ntil ndơ ơm ueh bah kon nu\ih./.

            Nu\ih rblang: H’Thi