VOV4.M’nông: U|m dak krong Pa, [ư chraih ndreng lah nau vay bah ơm jo\, ngoai tâm âk nau ueh ơm văn hoá bah rnoi Jarai mpeh ba lơ bah n’gor Gia Lai. Ăp nu\ih tâm đê| khay ma săk nơm mô lah tâm rnăk nơm mro mâp nau mô lap, [ư geh nau klach rvê, rvê klach brah yang vơl…

Trong dak Krong Pa hoch rlet nkuăl Krông Pa bah n’gor Gia Lai geh rnoi Jarai uănh lah trong dak brah, mra dơi rao kloh nau mô lap. Tâm du tơ\ hăn tât Gia Lai gay ma pah kan, tât  xã Ia Rmok, nkuăl Krông Pa, phung hên saơ âk ngăn nu\ih u\m tâm dak krong Pa. Ntôn lah geh rmok dak, phung hên tât ôp uănh ri mư gi\t [on lan dôl n’u\m ân bah kloh lơi nau mô ueh, mô lap.

Tâm dak krong lah du hê bu ur, hôm ơm kho ao klơ săk, dâk tâm nglang bar n’ging si chu\t nklang trong dak. Klơ kơh lah tơm prit geh [ư jêng rkit, ba lơ nê ân du mlâm djăr le\ tă gâm, êp nê lah yăng ndrănh. Dâk êp nu\ih bu ur tâm dak lah du hê bu klô le\ têh ngăn, păng nkre răch blah, nkre so\k ty  krih dak tâm săk nu\ih bu ur.

Nklăp 15 mni\t jêh lôch rao răk. Khân păng hao klơ kơh. Nu\ih bu ranh lah bu ranh [on Nay Bé, năm aơ 84 năm, ta [on H’Nga, xã Ia Rmok, nkuăl Krông Pa. Păng mhe răch brah chraih ndreng ân yuh Nay H’Sương, 31 năm, nu\ih tâm [on.

Bu ranh Nay Bé saơ phung hên u\nh bu dôl u\m tâm dak, ri păng gơm, ngơi: “ Brah dak ji ngot yor ri ma nau aơ geh [ư âk ngăn, mô rvê ôh”. Yuh H’Sương gơl nkoch: “Gâp lah, dak a[aơ mô geh kơt kăl e ôh. Dak đê|, ka mô aka, ăp ntil ndơ ko\ mô âk, yor  nơm nkra thuỷ điện. Yor ri ma brah dak mô m’ak. Păng kuăl mro dơm. Ta oi gâp mra răch brah ân nu\ih êng đo\ng”.

Nkoch tât nkô| gay n’u\m săk, raok kloh nau mhik, yuh Nay H’Sương ân gi\t, rơh dăch aơ yuh saơ n’hâm soan mô ueh, nau văng sa tâm rnăk vâl ko\ mô lap. Yuh nkoch: ‘Rnôk yuh bu\n ri deh mô dơi luh, nai dak si so\k payh rek ndul. Lôch rek ndul ri ndul ji mô bah. Nai dak si lo\ so\k payh rek, koh ngăn ndơ tâm ndul jêh ri mư bah ji. Ma luh mham âk ngăn”.

Nkô| nau lah yor bah a[aơ du năm yuh bu\n 2 tơ\, yor mô dơi deh kon ri ma yuh geh bu rek. Rnôk rek ri trong rek ê bah ji ri yuh lo\ ji proch rmeh. Yuh lo\ rek tay rơh tal 2. Hôm nau văng sa bah rnăk vâl yuh ko\ mâp âk nau jêr, ăp ntil ndơ tuch tăm bah rnăk vâl, kơt ntơm cà phê, bum blang, ko\ mô geh âk, rnoh tăch ri dêh. Nau geh bah rnăk vâl yuh đê\ lơn ma năm e, tâm rnôk ur sai yuh lo\ geh tay nu\ih sa yor ri ma nau rêh mâp âk nau jêr lơn.

“Ôp brah gay chraih lơi aơ ri roh âk đo\ng prăk rêl:” gâp ôp kơt nê. “Mô geh ôh, đê| dơm. Knu\ng roh du mlâm kik, du yăng ndrănh leo ôp brah dak ndrel bar pe mlâm djăr, ndrănh tâm ngih nơm ân kônh wa ngêt dơm”. Yuh ơh kơt nê. Gâp lo\ ôp tay: “Lôch jêh răch brah chraih kơt aơ ri ay ueh đo\ng tâm săk jăn”. Yuh ơh kloh rah vah” “Ueh ngăn. Mô hôm geh nau mô lap tay ôh”.

Nu\ih tal 2 geh bu ranh Nay Bé [ư n’u\m rtuh nau mô lap nê lah bar hê mbơ\ kon nô Ksor Y’The, 48 năm. Nô ân gi\t nkô nau geh nchaih nê lah yor tâm âk âk khay ma aơ, nô mâp 2 tơ\ sôt rmanh. Tâm dui tơ\ brah ty pă ngăn ty. Jêh put mô năn bah ri nô lo\ chôt rơh tal 2, deh ngăn 2 mlâm sêk..

Hôm kon bu ur nô 6 năm ko\ ji kuet mro, lôch nuih lơh ri lo\ ji kop duh săk. Ur sai nô mi\n năl lah mbơ kon nơm geh nau tih ri di\ng brah yang nuih ăl. “Hăn săm tâm ngih dak si roh âk prăk ngăn. Ma a[aơ ri ngih lo\ mô geh prăk, hăn manh prăk bu ri roh prăk kon âk jêt rkeh hôm. Prăk rvăt sur, ndrănh ân nar aơ lah yor oh nô tâm ngih ndrel kônh wa tâm [on nơm kơl dơm”. Nô nkoch kơt nê.

Lôch nchrăp le\ ăp ntil ndơ gay ôp brah, bu ranh Nay Bé so\k bar n’ging si chu\t tama nklang dak dôl hoch, jêh nê kât du rse nglang tâm nê. Lôch nê, bu ranh đă nô Ksor Y’The yur tâm dak.

Nô Y’the nsoh klơ săk nơm ao sat jêh ri jur ngăn tâm ntu\k geh chu\t n’gi\ng si mhe geh bu ranh chu\t. Nô re rlet ntu\k geh rse kât. Nkre nô nkre doh lơi ao, ân dak rdu ti\ng trong. Jêh ma nê, ao nê roh hêng. Jêh ri đo\ng, bu ranh răch brah, nkre chuah dak jêh ri krih tâm săk nô..

Jêh rnôk hao kơh, bu ranh jur du kar ndrănh ân ma păng ngê, ndrel răch brah tay. Lôch nê, bu ranh ngơi
Brah yang le\ mpơl saơ, ăp nau mô lap mô ueh mra geh dak dê rdu hăn. Ooi taơ hăn luh mir djăt ma pah kan jan sa, ân geh ba bêng dro\ng, ur kon hơm răm, [on lan u\ch ro\ng”. Nô Ksor ku\nh bôk, jêh nê so\k ngăn kar ndrănh ngêt tât le\.

Bu ranh Nay Bé nkoch: “ Bar n’ging si nê ntoh mhô ân 2 brah, dâk mpơl uănh saơ nau ôp brah. Tơm si nê ân so\k tâm bri kro\ng lơn ma ngai lơn ma ueh, lơn ma prêh lơn ma ueh. Ta nê tơm si mư jêng, [ư brah mư tam. Lah so\k tơm si ta ngih mô lah dăch ri brah mra ji nuih. Hôm rse nglang nê ntoh ân nau tâm nthoi nau ueh, nau kloh”. Gâp ôp tay: “Ndri nau ôp brah nê lah moh nau”. Bu ranh ơh: ‘Nau ôp brah ri âk ngăn, tâm ăp nu\ih geh nau mô lap êng êng ri nơm ma geh nau răch brah êng êng đo\ng”.

Jêh lôch nau ôp brah tâm êp dak Krong Pa, bu nu\ih tâm nê hăn si\t tâm ngih, jêh ri lo\ ôp brah mbơh ma u che, yau ye, drâu phan. Rnôk nê, nau n’u\m chraih nau ndreng mư di\ng bah.

A[aơ nau vay ôp brah aơ hôm geh mât nâm ơm, yơn mô geh nau kơt ti\ng nau rluk mâl ơm ôh. Kơt lah nu\ih [on lan gi\t nau ji jru, nau geh brah tâm rom ri gay hăn tât ta ngih dak si gay ma năn geh săm ji. Nau kan ôp brah gay nchraih lơi ri vay [ư rnôk ma kônh wa ho\ hăn săm ji, kơt lah bu nau vay [ư ân ueh tâm nuih n’hâm, gay ma nu\ih tâm rnăk vâl đăp mpăn pah kan sa ja, ueh lăng nau rêh jêng./.

Nu\ih rblang: H’Thi