VOV4.M’nông – Ji ntô rngok lah nău ji tâm tưp ngăch [ư jêng ăp nău ji trong rse soan hô. Ji dơi ntoh ta ăp rơh năm deh yơn way mâp âk ngăn lah ta kon se n’hanh geh rnoh kh^t âk, dơi hao tât 50% ăp nu^h ntưp. Đah ăp nu^h ji hô, bôl dơi rêh mbra n’glơi an ăp nău ji du\t hô, jêng mbak jâk an rnăk wâl n’hanh nău rêh jêng, yor nê, ăp me bơ\ an g^t ơm ăp nău geh bah ji ntô rngok ta kon se gay dêr mâp ăp nău ji, rgâl nău ji klach tât nu^h.

Ntô rngok tâm klô rngok, lah ndơ nking n’gang rngok n’hanh glô nting, geh nău [ư nking n’gang ăp ntil ndơ dơh ji bah trong rse thần kinh trung ương ăp nău ji. Ntô rngok hôm lah ntu\k luh dak glô rngok mât njrăng n’hanh mât trong rse thần kinh trung ương. Geh âk nkô| nău [ư ji ntô rngok, geh: Nkô| nău yor kaman, vi rút, hiăn, kí sinh trùng mô lah nấm. Tâm ne\ ji ntô rngok yor kaman n’hanh vi rút lah âk.

Nău ji ntoh lư bah ji ntô rngok lah duh hô na nao, ji bôk, mưm hok, ji nko. Lah năl, nchoh n’hanh săm mbrơi, ji dơh [ư âk nău ji mbăn kơt: ji ăp rse thân kinh glô rngok, áp xe rngok, kol trong rse mham, kol dak glô rngok, hao ji mham klơm, hô ngăn lah kh^t. Đah ăp nu^h ji mbăn, bôl dơi mât njrăng nău rêh yơn geh nău ji mbăn kơt cheh măt, mlo, te\k tôr, koăt, mô nkah g^t, roh nău m^n, jêng brut ndrăng, …. Tiến sĩ, nai dak si Trần Thị Thuý Minh, Kruanh khoa Nhi tổng hợp, Ngih dak si đa khoa nkual Tây Nguyên an g^t:

 “Ji ntô rngok way yor 5 nkô| nău êng êng, geh: Ji ntô rngok ndâng, jêng lah yor kaman, yor vi rút, yor hiăn, yor nấm n’hanh yor kí sinh trùng. Ta Ngih dak si, du\t âk nu^h ji ntô rngok lah yor kaman, vi rút, du đêt nu^h yor hiăn. Mpeh ji ntô rngok yor kaman ti a[aơ le\ geh trong săm n’hanh dak si săm. Yơn lah nău săm ji ntô rngok jêr jo\t du\t hô nkôp đah ăp ntil ji way mât êng. Do\ng kháng sinh an to\ng dak si, dak si tam, to\ng nar.

Bôl klach yơn a[aơ âk me bơ\ mô wât mpeh nău ji aơ, [ư kon se khuch săk soan hô. Ntoh lư kơt nău bah mon Y Phôi Byă (12 năm deh) ta nkuăl Cư M’gar, n’gor Dak Lak. Y Phôi săm ji ntô rngok ta khoa Nhi tổng hợp, Ngih dak si đa khoa nkual Tây Nguyên le\ rlău du khay. T^ng ăp nai dak si ta aơ, nu^h ji lăp ngih dak si tâm nu nău duh hô, ji bôk, kh^t bru\t. Jêh uănh năl dak rngok năl nu^h j ntưp ji ntô rngok. Knơm ăp nai dak si du\t n’hâm săm jêng nău rêh Y Phôi le\ dơi đăp mpăn yơn yor lăp ngih dak si mbrơi, rnôk ji geh nău mbăn jêng rgâl nău ji n’glơi an oh rbân 2 jâng, geh nău koet, bôk rngok mô hăr, ngơi lêng lang. yuh H’Rất Byă, me bah oh Y Phôi nkoch:

 “Geh rnôk sa, geh rnôk mô sa, sa đêt dơm. Mô ngơi, ngơi lêng lang dơm. Nai dak si lah mon mô dơi hăn tay.

Mê| bah Y Phôi an g^t bah năp ne\ oh mô chuh vắc xin njrăng n’gang ji ntô rngok.

Du hê nu^h ji ntô rngok êng dôl săm ta Khoa Nhi tổng hợp lah mon Đỗ Minh Sáu (10 năm deh) ta nkuăl Krông Ana, n’gor Dak Lak. Yuh Lê Thị Hoài Thanh, mê| mon ji an g^t bah năp ne\ saơ mon kua\l ji bôk, duh hô na nao, rnăk wâl le\ rwa\t êng dak si s^t ngêt yơn 4 nar mô saơ dơi oi, yuh mơ ndơ mon tât ngih dak si đa khoa nkual Tây Nguyên but uănh. Jêh đêt nar săm, nu nău ji bah mon geh nău rgâl mbrơi mbrơi, mon hôm e duh n’hanh rgănh. Yuh Lê Thị Hoài Thanh nkoch:

“Ta jay mon hôm e pâl nâm ơm tât kêng măng mon nkoch đah gâp lah du\t ji bôk. Gâp mơ lah gay măng lah bơ\ pơng hăn rdêng rwa\t dak si s^t ngêt yơn tât ôi bah kơi mô saơ bah ji, săk duh tay jêng rnăk wâl ndơ\ mon hăn ntu\k but uănh êng. Ta aơ, nai dak si nchroh lah ji kâp sâr. Mon pơng duh hô ngăn, duh măng nar, duh na nao 39 độ tât 40 độ. B^ch săm ta jay 4 nar yơn mô saơ bah”.

Kơt yuh H Rất Byă, yuh Lê Thị Hoài Thanh mô wât mpeh ji ntô rngok, mô g^t kon nơm le\ geh chuh vắc xin njra\ng n’gang ji aơ đo\ng lah mô. Aơ lah n’hêl na nê| du\t klach rvê, yor ji môr ntô rngok lah nău ji du\t n’hâm klach, rnoh nu^h kh^t âk, lo\ dơh ntưp ji trong n’hâm. Ji dơi ntưp bah nu^h aơ tât nu^h êng tă bah mprănh dak si rnôk nu^h ji siăk mô lah ji đeh. Kaman [ư môr ji ntô rngok dơi ntưp tă bah ndơ pâl nsum, lah kon se pâl n’hanh ndơ\ ty tâm mbung. Yor nê ăp ntu\k ntô gu\ âm nsum kơt ngih kon se, mẫu giáo geh nău ntưp ji âk.

Nu^h rblang: Y Sưng Phê Ja