VOV4.M’nông - Ƀon lan rnoi Bahnar ta Tây Nguyên geh dŭt âk lễ hội, kơt ƀư dăn nău lap, rhơn ba mhe, ƀư phat tô, lễ Tơ Mon. Tâm nĕ, ƀư Tơ Mon (lah njêng oh nô) du nău ƀư geh dŭt uĕh, mât uĕh nuih n’hâm tâm rnglăp, ndrel tâm pă ăp nău răm kơt jêr jŏt tâm nău rêh.

          Ƀư Tơ Mon đah nkô̆ nău ƀư an kon nuĭh dăch êp nsum lơn, tâm yô̆ tâm rŏng lơn. Rnôk nău tâm rŏng ngăn ngên, ƀon lan rnoi Bahnar ta Gia Lai mbra ƀư njêng oh nô me kon way kuăl lah ƀư Tơ Mon. Nar ƀư đah geh nău rgop âk rnoi mpôl oh nô, ƀon lan, tât râng bah bu ranh ƀon, Wa Đinh Ply, nkuăl Cơ Bang, n’gor Gia Lai, nkoch:

“Mbra geh 2 ntil. Ntil njêng oh nô n’hanh njêng tĭng nău way ơm. Bôk năp mpeh nău way ơm. Rnôk kon nuĭh mâp jêr jŏt tâm nău rêh, ăp nuĭh bu ranh ƀon mô lah nuĭh kuăl brah mbra ƀư kan bônh leng đah nău mĭn. Bu ranh ƀon mbra boăt nthoi nkoch n’hanh ƀư njêng oh nô. Njêng oh nô ta aơ dơn ƀư me mô lah bơ̆, ƀư nô, ƀư yuh... Jêh nĕ khân pơng saơ uĕh tâm di lơn dơi bah kop ji khân pơng mbra tâm mât tâm rong ndrel. Hôm njêng dăch bên ntĭt nsa kơt oh nô pâl ndrel tâm ŭch kơt oh nô ndul deh ri njêng oh nô. Jêh rnôk ƀư ri bah nĕ mbra kơt oh nô ndul deh”.

Ntŭk ƀư Tơ Mon ta jay Nhih

Tĭng wa Đinh Ply, nuĭh Bahnar way njêng oh nô, lơn lah rnôk tât du ntŭk mhe geh âk rnoi êng êng gŭ rêh, khân pơng wa ƀư nău aơ đah têh hvi lơn đah ƀon aơ đah ƀon êng, đah rnoi aơ đah rnoi ri. Yor khân pơng mpŏng ŭch jêh nău aơ tâm mât tâm rong đah ăp nuĭh êng, ăp nsum mpôl mbra nâp nâl lơn, bah nĕ ndrel rlet rlău jêr jŏt tâm nău rêh, ndrel tâm pă nău njê rngot tâm ăp nău rêh, tâm kơl hun hao n’hanh mô ƀư nău m’hik. Wa Đinh Ply an gĭt:

“Tâm njêng gay saơ dăch êp lơn, nkô̆ lah ƀon njêng đah ƀon, nkô̆ lah he rêh ndrel tâm êp hăn nsong ndrel mô hôm geh nău wăk kol kơt rnăk wâl ndrel, he dơi hăn tâm dăn bôh sa, dăn biăp sa, dăn prit.... mbra mô geh prêng. Lah he mô ƀư njêng oh nô ri mbra prêng lơn. He ƀư njêng nĕ gay an saơ nău he tâm rŏng ndrel”.

Way nuĭh Bahnar ntơm ƀư ta ôi ơm, nĕ lah rnôk trôk nđik, nar pŭt n’hâm sial uĕh. Bah kăl e, nteh mboăt n’hôm, nteh gâr nteh chĭng n’gôr wơt rhơn nuĭh oh nô tât đah ƀon lan, tât đah oh nô tâm njêng. Gay ƀư Tơ Mon, wa Đinh Thiên, nkuăl K’Bang, n’gor Gia Lai, an gĭt:

“Mpa ƀư geh djiăr đah sŭr. Tâm nău ƀư njêng bơ̆ kon mât, nuĭh bơ̆ rgop sŭr, nuĭh kon lah djiăr n’hanh yăng ndrănh. Ƀư njêng oh nô kơt nĕ đŏng. Njêng oh nô ri an kuăl brah đah jay nô, njêng bŏ kon an kuăl brah đah jay bơ̆”.

Nuĭh bên bah 2 rnăk wâl uănh ƀư njêng oh nô jă ngêt du ka choh ndrănh, tâm nsiăm sa poăch

Rnôk nar ƀư lôch jêh, ăp nuĭh tâm njêng n’hanh ƀon lah ntơm lăp nuĭh tơm jay ƀư brah. Tâm mông năp gŭ n’gŭi đah mpa ƀư, bu ranh ƀon ôp brah yang sĭt uănh sa. Rnôk kuăl brah dơi ăp brah yang ŭch dơn rnôk 2 hê njêng oh nô ngêt nsum du ndrănh bôk năp, jêh nĕ tât bu ranh ƀon, me bŏ 2 đah, n’glĕ dŭt jă tât rnoi mpôl, băl bên ndrel ăp nuĭh tât râng nả ƀư. Wa Đinh Ơn, nkuăl K’Bang, rblang:

“Ngêt aơ lah gay saơ geh nuĭh uănh. Nuĭh kuăl brah uănh. Njêng oh nô aơ kuăl lah njêng ngăn ngên tât rnôk khĭt mư lĕ, mô dơi tâm ntlơi. Lĕ ƀư oh nô ndrel an rêh ndrel kơt oh nô du ndul deh”.

Tâm nău mbơh njêng oh nô, bu tâm rgâl ăp mpa. Nĕ lah kông, nhong mô lah ao, troi. Bu ranh ƀon lah nuĭh dôk wăn mpa an 2 hê. Nkre an, bu ranh nkre ntĭnh ntăn ăp nău uĕh lăng, ntĭnh ntăn ăp nău dơi ƀư n’hanh ăp nău mô dơi ƀư ta nău tâm boh đah 2 hê, lah mô brah yang mbra rmal. Wa Đinh Thiên nkoch:

“Đah ao mô lah kông ty, nhong bah nô an oh. Nhong ty bah oh an nô. Geh ăp nuĭh saơ 2 hê oh nô tâm wăn. Nĕ lah tâm ton 2 hê oh nô mô dơi tâm ntlơi bôl moh ntĭl nău knŭng khĭt mư lơi”.

Bah kăl e tât aƀaơ, nuĭh Bahnar njêng oh nô, bơ̆ kon, me kon yor âk nkô̆ nău. Ƀư Tơ Mon geh nău uĕh lăng, mât uĕh nuih n’hâm tâm rnglăp, tâm kơl rnôk mâp nău, jêr jŏt kơt tâm pă ăp nău răm rngot tâm rnăk wâl n’hanh ƀon lan ntŭk gŭ rêh.

Nuĭh răk rblang: Y Sưng Phê Ja