VOV4.M’nông: Nău mpr^ng lah trong mbơh ngơi bah nu^h Rđe, dơi trêng mbung rlău ăp rơh ntơm bah nu^h aơ tât nu^h ri, dơi uănh lah ntil văn học [on lan ngăn. Mhe aơ, n’gor Dak Lak ho\ nchih rgum si [u\t dăn đă Bộ Văn hoá- Thể thao n’hanh pâl nđaih m^n uănh, n’glăp nău mpr^ng bah nu^h Rđe tâm săk nchih Drăp ndơ văn hoá mô mpơl săk gưl neh dak.

Aơ lah nău mpr^ng bah yuh H’Nai Niê, ta buôn Phơng, xã Ea Tul, nkuâl Cư Mgar n’gor Dak Lak. Yuh dôl nkoch mpeh du hê bu ur druh ach o, ăp ntu\k hăn geh bu mưch rmot mprơh du yơn nơm jăp gơih, dơi kruanh [on kơnh, lôch nê khân păng jêng ur sai, geh nău rêh khu\n ndro\ng, đăp mpăn.

Ăp rnôk ru lôch s^t luh kan mir ba mô lah ăp măng lôch sông sa, le\ ma rnăk yuh H’Nai Niê njôm wa\r nsum. Rnôk nê, yuh H’Nai nkoch an ăp kon său nđơn yău mô lah du gâl ot ndrong t^ng nău mpr^ng. Yuh H’Nai nkoch, yuh ho\ kơt nti nău mpr^ng ntơm bah năm 2004 ta jrô nti ot ndrong dơi pơk ta nkuâl Cư M’gar tâm nklăp 3 khay. Aơ lah jrô nti tă bah Viện nghiên cứu Văn hóa dân gian Việt Nam kan nsum đah jrô kan văn hoá nkuâl Cư Mgar [ư. Mô g^t rplay si [u\t yor mô ho\ tă geh hăn nti, yơn u\ch ro\ng jêng yuh H’Nai dăn đăng ký nti n’hanh r[ah kăr nău nti ma trong djăt t^ng gâl nău rhôp, kơp hôch n’hanh nkah tâm bôk. Yuh H’Nai nkoch:

Kơt nu^h I g^t rplay si [u\t ri khân păng kơt nti t^ng si [u\t hôm gâp ri dơi phăt máy rhôp nău ho\ ơm ro\ ăp nău mpr^ng ri gâp djăt t^ng gâl n’hanh kơt mprơ hôch. Ntu\k hăn gâp ro\ hôch tâm bôk t^ng gâl glêh gay ma kăr n’hanh g^t mprơ. Gâp dơn kăr êng tâm tôr kơt nê dơm mô g^t rplay si [u\t jêng mô dơi kơt nchih. Nău mpr^ng, lơn lah nău mpr^ng ơm yău ri gâp mbra trêng nti tay an ăp kon său n’hanh oh nô băl mpôl ăp nu^h I ro\ng nti, u\ch nti n’hanh mprơ an kon său he djăt n’hanh g^t”.

Lah du hê bah jrô nti ot ndrong dja đo\ng, nô Y Dhin Niê, ta buôn Triă, xã Ea Tul, nkuâl Cư Mgar geh du gâl nău lap lơn yor djăt dơi nău ot ndrong ơm bah jê|. Rnôk tăng geh pơk jrô nti ot ndrong ta xã, nô Y Dhin đăng ký râng nti d^l. Nô nsrôih kơt nti hăr nău ot ndrong dơi trêng nti. Lôch jêh jrô nti nô hôm hăn tât jay ăp bu ranh tâm xã, djăt khân păng mprơ n’hanh kơt hôch tâm tôr ăp gâl mprơ dja. Tât a[aơ nô Y Dhin mbra nkoch dơi ăp nău ot ndrong kơt: Y Gung Y Dang, ndăm Dam Yi. Nô lah bu ndăm g^t blău dơi râng âk nău kan tâm nđu\r njroh mprơ nău way ơm tâm n’hanh bah dih n’gor. Y Dhin Niê an g^t, păng du\t u\ch mât ndray tay n’hanh trêng nti tay ăp nău ơm yău kăl e bah nu^h Rđe n’hanh ntil nău mpr^ng dja an ăp kon său.

Gâp dơi djăt mpeh ăp nău mpât mprơ t^ng trong mpr^ng bah u che, ăp nău nkoch nđơn yău ri gâp geh ăp nău u\ch ro\ng mha êng n’hanh u\ch ro\ng dơi mât ndray tay. Kơt săk gâp nơm ri dơn geh ăp bu ranh trêng nti tay du gâl dơm, u\ch nti tay âk yơn mô hôm geh nu^h trêng nti tay đo\ng ôh. Gâp u\ch ro\ng mât ndray tay ăp nău mpr^ng dja gay ôi tay klak kon său u\ch kơt nti n’hanh mât ndray kơt mpôl hên dôl [ư đo\ng, gay mât ndray n’hanh trêng nti tay ăp nău nđơn yău, nău mpr^ng bah u che.

Nău mpr^ng, nău Rđe kuăl lah “Klei duê”, t^ng nê, “Klei” jêng lah nău ngơi, “Duê” jêng lah mpr^ng. Kăl e nơh, nău mpr^ng ntoh du\t âk tâm nău rêh n’hanh nău kan văn hoá bah nu^h Rđe. Nău mpr^ng đah ăp nău lah glêh jong dơi tâm ntêng lêng nsum du trong tâm di ma nău mpr^ng du\t jôn rbăn n’hanh n’gôr gră, kơl an nu^h djăt lăp ngăch n’hanh nkah jo\. Ntil nău mpr^ng dja do\ng ta le\ rngôch ăp ntil nău nkoch kơt: Nđơn yău (klei đưm), răch brah (riu yang), nchroh n’hôr (klei mđăo), khan, kứt, eirei. nău mpr^ng mô kâp tât geh rnôk mơ dơi lah, mbra do\ng tâm rnôk rlu rlău lôch [ư mir jan ba, hăn joi long, bâk dak, bah meng ndrănh yăng rnôk oh nô, băl mpôl tâm mâp nkoch bri lô ka mô lah bu ranh nt^m nti kon său. Nu^h ro\ nău mpr^ng Klei duê uănh tâm nău lo\ng ue\h nuih n’hâm, nău nkoch, rnôk rplăch, rvê luh jêng ăp nău mpr^ng gay nu^h djăt dơh wât, dơh nkah.

T^ng wa Y Wang H Wing, ta buôn Triă, xã Ea Tul, nkuâl Cư Mgar, nkô| nău mpr^ng way dơi n’gluh nău du trong lah dơh glêh ăp nău ho\ dơi rhuăt luh tâm rnôk hun hao rơ\ jêng bah nu^h Rđe. Nê mbra lah nău tă ơm g^t uănh mpeh trôk nar, kơt uănh tâm mih sial, si gle, s^m ka gay g^t nar khay srih tăm, kăch rek, nchroh nar ue\h, nar djơh. Tâm ban kơt nău tă ơm g^t mpeh nău rêh n’hanh kon nu^h đo\ng, kơt trong mbơh ngơi tâm rnăk wâl n’hanh lam rêh jêng kon nu^h, nău way ôp brah lah yang.

Wa Y Wang Hwing nkoch, way do\ng nău mpr^ng gay ma nkah, nt^nh ntăn nt^m nti kônh wa tâm [on ăp nău ue\h, nău di, ân rêh g^t tu tơm rnoi deh keh na, nău way bah ăp nu^h tâm [on lan n’hanh nău dơn kan bah nsum mpôl lam [on lan đah ăp nu^h. Păng manh rup gui moh săk ăp tu dak, jâng yôk gay nt^t mpeh nău tâm rnglăp n’hanh suan dăng bah nsum mpôl [on lan, mô lah manh ăp sah khiău, kông koh, kao rm^t gay nt^t mpeh nău tâm ro\ng do\ng tri, rnăk wâl.

He ân g^t tâm n’glăp nkre, tâm buăt nthoi, sơch ăp gâl ue\h yơn âk rtu\t glêh, dơh wât yor kơt nê| kon se a[aơ mô di le\ d^ng nu^h g^t ăp nău mpr^ng ơm yău đo\ng. Jêng ân nkre đah ăp nău way mhe t^ng pháp luật, nkoch mpeh nău rêh tâm gu\ ur sai, rhơn răm rnăk wâl, hun hao wa\ng sa jêng n’gâng tơm bah nău mprơ, gay nău lah, nău rđăp nti geh tâm mpr^ng yơn dơh wât n’hanh di t^ng pháp luật.

T^ng nchih rgum bah Sở Văn hóa, Thể thao n’hanh pâl nđaih Dak Lak, nkuâl Cư M’gar a[aơ geh 318 nu^h g^t blău nău mpr^ng, mpât mprơ, rgum du\t âk ta xã Ea Tul. Tâm bah ri aơ nơh, xã Ea Tul du\t u\ch nsrôih mât ndray n’hanh mpư n’hao ntil văn hoá dja tâm lam [on lan đo\ng. Yor kơt nê|, tâm khay 8 năm aơ, Sở Văn hóa – Thể thao n’hanh Pâl nđaih Dak Lak ho\ sơch xã Ea Tul lah ntu\k t^ng [ư nchih rgum, hăn ôp uănh na nê| n’hanh [ư njêng hồ sơ khoa học mpeh nău mpr^ng, hao mbơh rblang Bộ Văn hóa, Thể thao n’hanh Pâl nđaih m^n uănh n’glăp tâm săk Drăp ndơ ơm yău văn hoá mô mpơl săk gưl neh dak. Nău dja mbra rgop nta trong dơh gay Dak Lak ndơ\ luh ăp trong nkra na nê| gay mât uănh, mât njrăng n’hanh ring tam nău mpr^ng bah rnoi nu^h Rđe nar lơn ma jăp lơn tâm rnôk lăp rgum văn hóa a[aơ./.

Nu^h rblang: Điểu Thân