VOV4.M’nông - Nuh lơh lah nau ji geh ji tâm trong so\ n’hâm yor kaman dê lơh jêng. Nau ji aơ vay geh tâm yan sial puh, geh nau ntưp rêng âk ngăn tâm [on lan. Âk nu\ih vay thơ tha đah nau ji aơ, yơn lah, tâm nau tă geh ri âk ngăn nuh lơh, [ư âk rbăn nu\ih le\ khi\t tâm lam ntur neh. Yor ri, ăp nu\ih ân geh njrăng nchrăp ân nơm đah nau njrăng der nuh lơh ân rjăp, ngăn lah rnôk dôl geh srê Covid-19 tât jêr.

A[aơ, geh 3 ntil nuh nê lah nuh A, nuh B ndrel nuh C. Ntil ndơ [ư jêng nau ji tâm kon nu\ih lah srê nuh A ndrel nuh B. Rnôk ntưp nuh lơh, nu\ih ji vay siak, ji kop duh, lêt rgăng, ji tâm săk jăn, si đeh, luh dak muh…

Nu\ih geh ntưp nuh lơh tă bah nu\ih tât nu\ih ngăn lah bah trong so\ n’hâm. Rnôk nu\ih nuh lơh siăk, si đeh, dak muh geh nsum ma kman mpăr luh, jêh ri bu êng geh rhêp ndrel ma ntưp ji.

Nau ji nuh lơh mra geh ntưp ntơm mpa rong tât kon nu\ih kơt lah nuh A H1N1, AH5N1, H7N9, H5N6…Ntil nuh lơh aơ geh jêr ngăn săm bah, geh âk nu\ih khi\t. Nai dak si Trịnh Quang Trí, Giám đốc Ntu\k kan nkânn njrăng srê nuh n’gor Dak Lak ân gi\t:

‘Bol ma srê nuh ntưp tă bah mpa rong tât kon nu\ih mô âk, yơn lah nau ntưp ri geh khih, ji jru ngăn ndrel rnoh nu\ih khi\t geh tât 50%. Tă bah ntơm ho\ tă geh âk tơ\ srê ndrel srê nuh êp aơ ngăn lah srê AH1N1 năm 2009. Rnoh nu\ih kho\t lam ntur neh yor srê aơ lah rlau 280 rbăn nu\ih. Âk lơn rđil đah nil nuh lơh êng êng ma nơm dôl ma mâp lah Covid-19”.

A[aơ hôm âk ngăn nu\ih mô njrăng bah nuh lơh ndrel ma rvăt êng dak si săm lah rnôk geh nau ji. Yơn lah, nau kan aơ mô geh nau ueh đah ăp nu\ih kơt kon se, bu têh geh nau ji ơm kơt lah ji chrach nju\ng, ji huyết áp, ji klơ soh (COPD). Tâm ăp nu\ih mô hôm dăng châl ma nau ji ri nau ntưp ji tât klơm soh mra hô ndrel mra nơih khi\t. Tâm bu ur bu\n mhe 3 khay, ntưp nuh lơh mra [ư rlih kon, khi\t kon tâm ndul mô lah kon jêng rven. Yor ri, rnôk saơ săk jăn mô lăng dăng, ân geh hăn khám tâm ngih dak si gay nai dak si nti\m dak si ngêt.

Gay ma njrăng nuh lơh, nau kan ueh ngăn rnôk aơ lah n’gâng kan dak si nkah đă chuh dak si vắc xin njrăng n’gang ăp năm, ngăn lah ăp nu\ih geh nau mra ntưp ngăn kơt: kon se, bu ur bu\n, ăp nu\ih bu ranh ntơm 60 năm hao go\ lơ, ngăn lah ăp nu\ih geh nau ji ơm kơt chrach nju\ng, hao huyết áp, ăp nau ji tâm klơm soh, kol trong mham klơm soh…Nai dak si Trịnh Quang Trí, Giám đốc Ntu\k kan nkân njrăng nau ji Dak Lak ân gi\t:

Tâm vắc xin aơ geh 3 ntil dơi rdâng lah A H1N1, H3N2 ndrel srê B. Ntil vắc xin aơ du năm ân geh chuh du tơ\ yor lah nuh lơh vay geh nau rgâl jêng êng. Ăp ntil dak si săm nuh lơh rnôk aơ kơt lah ê geh ntil dak si săm bah ngăn ma nơm ân geh njrăng đah nau chuh vắc xin mô lah nti\m nti săk soan gay ma n’hao n’hâm châl ân săk jăn”.

Êng nau kan njrăng nuh lơh, ăp nu\ih ân geh: Răk đăp mpăn kloh ân săk jăn, vay kloh ty đah sa [u đah dak kloh; răk kloh trong moh, mơr dơ\ đah dak boh, răk ân duh săk jăn, ngêt sa ân to\ng kah, mô dơi geh tâm mâp ma nu\ih nuh lơh mô lah ăp nu\ih ntôn geh nau ji rnôk mô kâp. Rnôk geh ăp nau mpơl bah nau ji nuh lơh ri ân geh der mâp ntu\k âk nu\ih. Lah mâp ma ntu\k âk nu\ih ri ân put bok put mbung ân bah ntưp ma nu\ih êng./.

Ân mât ue\h kloh mpang ty

        Mpang ty lah pah đah du\t âk ndơ do\ng, ntu\k ntô jêng dơh geh [ơh. Du mpang ty [ơh geh âk rkeh kaman dơi [ư kop ji an săk nu^h. Yor nê, gay njrăng n’gang ăp nău kop ji tâm ntưp, nău kan dak si đă mro ăp nu^h ân mât kloh ue\h mpang ty đah [a [ơ rao ty đah xa [u rao kaman ? Nu^h nchih nkô| way nkoch geh rơh tâm nchră đah nai dak si Trịnh Quang Trí, Kruanh Ntu\k uănh nđôi kop ji Dak Lak mpeh ăp nău njrăng tâm rnôk rao ty kloh ue\h.

- Ơi nai dak si ! Rao ty [a [ơ đah xa [u rao kaman geh nkô| nău m’hâm tâm nău njrăng n’gang kop ji mêh ?

 Nai dak si Trí: Way ăp nău ji tâm ntưp tă bah 2 trong khlay ne\ lah trong n’hâm n’hanh trong proch. Nkoch mpeh ntưp tă bah trong proch ri ntưp tă bah trong ăch chrach, mbung n’hanh mpang ty lah ta n’gul ndơ\ kaman bah dih lăp trong proch bah nơm. Rlău ma ne\, ta ăp ndơ do\ng he mâp ăp nar kơt nsưng, ty nhu\p mpông, ti n’gar ntung gung, n’ăp ăp ntu\k lât ntung măy dơi geh ăp ntil kaman jêng rnôk pah, nhu\p ăp ndơ geh kaman kơt ne\, he ndơ\ ty tâm mbung, ta muh mô lah ku\nh măt ri kaman dơi ntưp rêng. Yor nê, tâm rnôk [ư njrăng n’gang ăp nău kop ji tâm ntưp lah nsum, nău khlay ngăn lah he an [ư rao ty âk tơ\ tâm nar, lơn lah tâm ăp rnôk; jêh hăn ăch chrach, lor rnôk sa, lor rnôk mât rong kon se, jêh nhu\p ty nu^h êng. Tât rnôk aơ, rao ty đah xa [u hôm e lah nău đă [ư răk rao săk nơm ue\h ngăn gay njrăng n’gang ăp nău ji tâm ntưp mô ho\ geh vaccine njrăng n’gang kop ji kơt dak si săm tam.

Rlău ma nău rao ty đah xa [u ri a[aơ, ăp nu^h uănh m^n tât nău rao ty đah ăp dak rao kaman ngăch. Đah nău aơ, mpôl hên nt^m ăp dak rao kaman ngăch knu\ng do\ng ta ăp ntu\k dak si an cán bộ dak si rnôk khân pơng mâp đah âk nu^h n’hanh geh mông rao ty mô lah ăp ntu\k âk nu^h rnôk bu u\ch rao ngăch. N’hanh aơ mô di lah trong ue\h ngăn he an săch [ư. Bôk năp prăk rwa\t dak rao kaman ngăch du\t khlay prăk, tal 2 tam [ư kloh mô âk, pơng kna\ng kơl rao kaman du gâl ne\ dơm. Gay [ư kloh mpang ty he an rao ty đah xa [u bah dâng mboi dak hoch lah ue\h ngăn.

- Rnôk rao ty, he an njrăng ăp nău mêh ơi nai dak si ?

Nai dak si Trí: Gay rao ty kloh ri he an [ư di. Ăp ntu\k ma he way v^ rnôk rao ty ne\ lah ăp trôm nglău ty n’hanh nheh ty. N’hanh du nău njrăng lah he an rao ty bah dâng mboi dak gay ăp ntil kaman, kaman mô lah ndơ [ơh mbra hoch t^ng trong dak. Jêh rnôk rao ty, he an nsơh êng mô lah do\ng măy puh ty mô lah bok jut mpang ty. Jo\ đêt ngăn rao ty kloh lah 20 giây.

Lah ue\h nai dak si !

                                                Nu\ih rblang: H’Thi