VOV4.M’nông: Ntơm bah kăl e, tâm nau rêh bah nsum mpôl ăp rnoi mpôl đê| tâm Tây Nguyên, bu ranh mro lah “nu\ih mbơ\ tâm nuih n’hâm”, lah nu\ih ntoh ang leo lor ân ăp nu\ih kơt ti\ng. “Bu ranh ngơi-[on lan djăt nau, bu ranh jă-[on lan kơt ti\ng-bu ranh kan-[on lan kơt kan”. Nau ngơi bah bu ranh kơt lah”nau veh njing” gay rgâl ăp nau tâm boh tâm nau rêh [on lan.

            Ho\ jêng kơt nau mơng tă bah kăl e tât rnôk aơ, tâm ăp [on lan ăp nroi mpôl đê| ta Tây Nguyên ko\ geh du hê bu ranh [on, nê lah nu\ih dâk bôk bah [on.

            Ntơm bah rơh mom mra lah nu\ih leo trong mô lah ăp nu\ih pah kan jan sa blau. Tât rnôk ranh săk, bu jêng bu ranh [on geh n’hâm rnơm-nau geh n’hâm rnơm nê mô geh nau mpơl bah nau dăng tâm nau kan, ma păng ntoh tă bah nau ryơk, nau rnê. Khân păng lah drăp ndơ khlay ngăn mpeh nau blau pah kan jan sa, nau blau tâm nau rêh nau kan ndrel lah nu\ih leo ntơm ân nau tâm rnglăp bah [on lan.

            Ntơm bah kăl e ăp nu\ih rnoi mpôl đê nu\ih tâm Tây Nguyên tâm tâm ăp nkuăl yôk prêh. Nau rêh bah khân păng nsing âk tâm bri mih nar, tă bah nê njêng ăp nau vay ơm, nau geh jêng kơt lah nau vay :ôp brah nar, brah u\nh, brah dak, brah yôk, bah dak, brah bri, brah ba…

            Kônh wa [ư nau vay, ăp nau vay u\ch ân geh ăp brah mih nar ân mih lăng prăng ueh, tơm si jêng n’ir, săk play lay mbôn. Yơn lah, nau rêh tâm nkuăl yôk prêh, ân geh rdâng đah âk nau nkri tă bah bri, mih, nar, ân geh ăp nu\ih geh nau jang, nau tă blau nau kan âk, geh nau bu rnơm gay ma tâm rnglăp tâm [on lan, leo [on lan rlet âk nau jêr, nau ntul rlong.

            Mra dơi lah, tă bah nê ho\ njêng ăp nu\ih dâk bôk ăp [on ma nar aơ geh [on lan ntơ du nau geh rnê ryơk ngăn ndrel u\ch ro\ng ngăn nê lah “bu ranh [on”. Du [on mô dơi mô geh ôh du đê| nau kan, tơn lah nau dơi bah nu\ih bu ranh [on ri mô dơi mô geh. Bu ranh lah nu\ih tơm ân nau mât nau tâm nrglăp, lah nu\ih leo trong ăp nau rêh jêng, ăp nau ueh mpeh nuih n’hâm bah kônh wa.

            Bah nau mi\n, Tiến sĩ Bùi Văn Đạo, Kruanh Viện khoa học xã hội nkuăl Tây Nguyên ân gi\t: Ko\ kơt lah ăp rnoi mpôl oh nô ta Tây Nguyên êng, đah nu\ih Bahnar, nau dơi ngăn lah nau vay ơm, tâm nê bu ranh lah nu\ih ntoh mhô ân nau tâm ban, leo lor, nu\ih leo dâk [ư ăp nau kan rklaih tâm [on. {on lan ân geh kơt ti\ng ngăn ăp nau mbơh đă bah bu ranh [on:

            ‘Kăl e nơh, tâm ăp nau vay bah [on lan rnoi bahnar ndrel ăp nau vay nê ân geh ntoh nau kan bah bu ranh [on geh tâm rmôt kơl rjaih nau ân geh âk nu\ih. Nsíng ti\ng ăp nau kan, ăp nau tât ma rmôt kơl rjaih nau ân geh rklaih. Nau kan nsum lah tâm kơl rjaih nau ndrel geh nau nkri tâm nau dơi gay ân nu\ih geh nau tih rhuăt luh nau gi\t kan lơn ndrel mô janh tih”.

            Ăp bu ranh [on mô di lah brah yang, yơn mro lah ntu\k nsing rnơm ân lam [on lan. Măng tât, ăp ngih jong ueh lăng, êp năk u\nh hâl, ăp nu\ih bu ranh vay hăn tât ăp ngih bu ranh [on gay ma tâm nkoch bri. Nau kan rdâng dah trôk nar sial, nglaih, mih dak lip, rnôk mih têh, phu\t dăng, rnôk rluh yôk, dak me suăt, rnôk geh mpa bri, rnôk prăng bri jo\ jong…Bu ranh  lah nu\ih geh âk nau gi\t ngăn, kơl an kônh wa kon sau gi\t nau ueh nau mhik gay ma [ư ueh tâm nau tâm rêh đah nu\ih ndrel nu\ih, đah nu\ih dnrel bri gle.

            Wa H’Đam (Rnoi bahnar) ta n’gor Gia Lai ân gi\t: Ntơm bah kăl e,  tâm nau rêh ăp nar, rnoi Bahnar nsing tâm nau vay ơm gay ma tâm uănh njrăng. Ntă dê nu\ih geh nau tih ri bu ranh [on uănh ti\ng nau nê gay ma rklaih mhal ndrel jêh nê ăp nu\ih ân geh kơt ti\ng:

            “Geh du nau kan ân geh tât nau kơl an bah du rmôt nu\ih ri tâm rmôt kơl rjaih nau ân geh rgum r[u\n nchră. Bu ranh [on mra dâk luh gay ma mbơh ăp nau tih, nau di, ăp nau kan kơl rklaih kơt nê ho\ geh đo\ng lah mô. Bu ranh mra lah nu\ih mbơh lôch ân nau kan geh tât nau rklaih kan nê”.

            Ko\ ti\ng Tiến sỹ Bùi Văn Đạo, Kruanh Viện Khoa học Xã hội nkuăl Tây Nguyên, a[aơ ngih phat dôih ti\ng nau vay ơm bah rnoi Bahnar mô hôm ôh, ma knu\ng hôm tâm nau dăng bah bu ranh [on. Bu ranh lah neh nthoi ăp nau vay tă bah ơm ndrel nau mhe. Ăp năm rlau aơ, ăp n’gor tâm nkuăl Tây Nguyên ho\ geh âk trong kan ueh tâm nau [ư ueh ngăn bah nau kan bah ranh, nu\ih geh bu rnơm tâm nkuăl Tây Nguyên geh âk nau kan ueh tâm nau kan [ư ueh nau dơi bah bu ranh [on, nu\ih geh bu rnơm gay ndâk njêng ntrong kan chính trị tâm dâng. Rlau 30 năm rgâl mhe, nau kan bah bu ranh [on, nu\ih geh bu rnơm tâm nkuăl Tây Nguyên geh kơp dơn ndrel uănh khlay, ăp [on lan ko\ geh nti\m đă ân săch ngoai mô lah âk bu ranh ân geh nau tâm grop nsum đah n’gâng kan gay ma bonh đă [on lan. Lah kơt ntơm nơh bu ranh knu\ng geh nau dơi tât nau ôp brah lah yang, ngơi dôih ngơi dak ri a[aơ, ăp nau khlay bah bu ranh Tây Nguyên ho\ tâm rgop ueh lơn đah trong kan chính trị tâm dâng bonh đă [on lan [ư ueh nau ntru\nh, ntrong kan bah Đảng, pháp luật bah Ngih dak ndrel hun hao văng sa-rêh jêng./.

                                                                        Nu\ih rblang: H’Thi