VOV4.M’nông: Hăn rlet nau tâm lơh mât neh dak, bơi tât 1,2 rkeh tahen ơm lĕ khĭt tâm lam ntŭk. Nau đăp mpăn hŏ tât bah jŏ, yơn nau ji rngot hôm ơm, ngăn lah đah ăp rnăk vâl ê geh joi rgum nting sĭt ƀon nơm, ê geh năl moh săk, hôm e tâm bri, tâm dak...Nau tâm lơh hŏ rŭch ngai, nau joi, năl lơn ma jêr, yơn đah nau nkah ăp nŭih mô nghoach nting mham nơm ân nau đăp mpăn, mât ân nkuăl neh, Đảng, Ngih dak hŏ rđau ăp n’gâng kan, nkuăl bol ma jêr kŏ kơl an nŭih lĕ khĭt ndrel ƀư ân ueh bah ŭch bah ăp rnăk wâl.

            Jêr rlau 40 năm ntĭng kon lăp tâm Nam tâm lơh, me 94 năm tât rnôk aơ mơ geh ut ngăn nting kon nơm tâm săk, tâm n’ha cờ chăng, tâm nau ŭch rŏng bah rnăk vâl, ƀon lan, tahen nơm. Mẹ tahen khĭt tâm rnôk tâm lơh kăl e Phạm Văn Sự, xã Gia Xuân, nkuăl Gia Viễn, n’gor Ninh Bình, ngơi:

            ‘Rhơn, rhơn ngăn, dŭt n’hâm rhơn, rŭng dak măt. Gŭ kâp âk năm ma aơ, dăn ân leo dơi kon gâp sĭt tâtt dŭt tât lôch. Jêh ri me khĭt kđôih đŏng, yơn rnôk aơ hôm me, ŭch leo kon nơm sĭt gay ma me kon geh tâm mâp”.

            Hŏ geh ma rhiăng rbăn rnăk vâl geh kơt nau ŭch, geh tât chop, chăm, mpoh kthup, geh vơt ăp nô, yuh sĭt jêh âk jêt năm hăn joi. Ntơm jêh tâm lơh mprơh Mỹ năm 1975 tât năm 1992, dak nơm hŏ rgum joi saơ geh 767 rbăn nting tahen khĭt. Gay ma ntrŭt dăng nau kơl an, Bộ Chính trị ntrŭnh nau mpeh nau joi, rgum nting tahen khĭt; Thủ tướng Chính phủ ân ƀư Bôk nau kan, gum, joi nting tahen ndrel Bôk nau kan uănh năl nting tahen ê geh năl moh, rgop nau mât ân nâp nau kan rgum, joi nting tahen khĭt. Rnơm nê, ntơm bah bôk nau kan geh ƀư năm 2013 tât rnôk aơ, ăp nkuăl, ăp rmôt, rgum joi geh nklăp 17 rbăn nting, ndơn geh rlau 38 rbăn nting ndrel geh năl moh, ndrel ma ê năl, mât ADN geh rlau 23 rbăn nting; uănh năl moh tahen mô gĭt moh săk rlau 4000 nting...

            Rnôk aơ, tâm lam dak hôm nklăp 53 rmưn nting tahen ê geh năl moh, tâm nê geh 22 rmưn tahen hôm tâm ăp ntŭk tâm lơh kăl e. Nau joi, rgum nting bah tahen khĭt dôl hôm geh nsôih, yor nau gŭ kâp rnơm bah băl mpôl ăp tahen nê. Tâm rnoh nê, hôm âk me lĕ ranh ngăn dôl ma kâp kon nơm sĭt. Ba kơi ăp me lah ăp nŭih ur, ăp nŭih kon, lah nô, oh...hôm gŭ kâp gay ma geh joi saơ, geh mât chăm, răk môch kon, môch sai, môch bŏ, môch nô, oh, tahen nsum. Âk me hŏ rlau 100 năm, ôi, măng, rnôk nkah, rnôk mô, yơn ăp ntŭk dôl ma ut nting mham kon khân păng kơt: Bến Cát-Bình Dương, ntŭk tâm lơh mpeh ba dâng, Salavan (Lào) nô lah ntŭk tâm lơh janh ngăn Vị Xuyên...ri ăp me mô dơi geh chuêl ôh. Mẹ tahen lĕ khĭt Trần Công Lập, xã Cổ Đô, nkuăl Ba Vì, Hà Nội hôm nkah nau ŭch geh saơ nting kon nơm mơ dĭng ueh nuih n’hâm:

            ‘Rnôk aơ gâp ŭch geh joi saơ kon gâp sĭt ri săk gâp nơm khĭt kđôih đŏng. Lor ma nar kon gâp hăn ri păng mbơh lah hăn tâm Bến Cát”.

            Nô tahen khĭt Trần Mạnh Hùng, tâm Bình Dương nkoch nau ŭch kơt lah âk rhiăng rbăn rnăk vâl tahen êng êng đŏng:

            ‘Nau ŭch bah gâp lah hăn joi, bôk rngok ri knŭng mĭn tât oh gâp âk ngăn. Ma me gâp ri păng rngot, klâng. Ntơm bah Nam hăn tât ta aơ mhâm ƀư ân geh joi saơ oh gâp, hăn ta aơ saơ knŭng neh ntu kơt aơ ri jêr ngăn, ŭch lah ăp rmôt tahen dŭt n’hâm kơl ân ân rnăk vâl hên saơ saơ oh Trần Mạnh Hùng”

            Ƀư tĭng bôk nau kan joi, rgum ndrel năl moh săk bah ăp nting geh joi, âk rmôt hăn rgum joi nting tahen bah N’gâng kan neh dak geh ndâk, mro hăn joi tâm ăp ntŭk tâm lơh tơm kơt lah ntŭk tâm lơh mpeh ba dâng, ntŭk tâm lơh bah Lào, Campuchia ndrel ntŭk tâm lơh mpeh nkuăl n’har bri mpeh ba lơ. Yơn lah, nau kan joi rgum ndrel năl moh săk bah ăp nting tahen ê geh năl moh ri hôm mâp âk nau jêr ngăn yor lah nau tâm lơh hŏ jŏ, năm khay jong ri ma ăp nting mô tŏng dơi gay ma xet nghiệm ADN. Nau rgâl aka mpeh neh ntu, yôk yang ƀư jêr jêr ân ăp tahen hăn joi, rgum, âk ntŭk tâm lơh ri hôm khan ƀom mìn ê geh ntơm hăn joi...Thượng tá Phùng Văn Đức, Kruanh rmôt hăn joi rgum nting tahen, N’gâng kan rđay kan tahen n’gor Hà Giang mbơh:

            ‘Bah nau hăn joi, ăp nau mbơh phung hên mô dơi geh saơ, yor lah nau tâm lơh ta nê păng rlet rlau bah jĭ hôm, nau geh bah mih, nar hô ri ma ăp nting tahen tâm neh hŏ ôm, lêk, ri ma hên jêng mâp âk nau jêr, nau jêr ngăn, mhâm ƀư nơm ân geh joi saơ. Nau mĭn rvê nê tât rnôk aơ nêlah trong hăn, yông yang, dak hoch ƀư jêr ân nau hăn rgum joi. Tal bar lah ăp nô khĭt tâm ntŭk tâm lơh, săk hôm klơ măt neh, kơt lah mô hôm joi saơ. Gay ma joi saơ ăp nô tahen lĕ khĭt tâm ntŭk tâm lơh rnôk aơ hôm tâm ăp ntu, ăp brŏng ri ndoh ndơ gay ma joi ân saơ ri phung hên ê tŏng dơi geh ngăn”.

            Ntơm bah nau ngăn âk năm hăn joi, Trung tướng Hoàng Khánh Hưng, Kruanh rmôt hăn kơl an ăp rnăk vâl tahen Việt Nam, đă:

            ‘Nting tahen khĭt lah păng hôm kơn tâm 40, 50 năm ri kŏ lah nau jêr. Ndri ma, lah mô geh ndal, mô joi ân ngăch ri 53 rmưn nting tahen khĭt aơ ri jêr ngăn ma joi ndrel ma năl moh săk ân ăp nô nê. Gâp hŏ đă đah ăp n’gâng kan ba lơk, nơm ân ƀư Ngih dak nơm njêng jêng ntŭk gay ma uănh prăp năl Gen. Lah dơi geh ndâk ntŭk prăp năl Gen aơ ri nơm ƀư nklăp 10 năm lah dơi, lah mô ri ntoch jong lơn ri jêr mơ dơi năl moh săk ân ăp nô”.

            Nau hăn joi, rgum ndrel ma năl moh săk bah ăp tahen khĭt kăl e lơn ma jêr, yơn Đảng ndrel Ngih dak nơm mro uănh aơ lah nau kan ueh, khlay, lah nau nkah đah ăp tahen lĕ chôt tâm neh yor nau đăp mpăn, ueh lăng bah neh dak, ri ma jêr dŭm âk nơm kŏ ân geh ƀư. Bar nau kan geh uănh năl moh ân ăp tahen geh dŏng ngăn lah xét nghiệm ADN ndrel nau kan geh uănh năl ngăn. Gay ma ntrŭt dăng nau kan aơ, N’gâng kan neh dak dôl đă Chính phủ ân ƀư nau kan “uănh năl moh săk tahen khĭt kăl e ma ê tŏng geh năl moh” gay ma năn, mbơh ân tâm di moh đah 30 rmưn môch tahen khĭt ma ê geh năl moh săk geh tâp tâm ăp môch tahen tâm lam dak. Nau kan rgum ndrle ma joi mra lŏ geh N’gâng kan neh dak, N’gâng kan Lao động, Thương binh ndrel Xã hội ndrel ăp n’gâng kan, rmôt kan ntrŭt dăng. Kruanh n’gâng kan Lao động Thương binh ndrel Xã hội Nguyến Bá Hoan, mbơh:

            ‘Nkuăl neh hăn joi ri jêr jŏt hôm, ndrel nau ma ân geh năl moh ri kŏ dôl ma mâp nau jêr ngăn, yor lah ăp nau mpơl năl gay ma năl moh săk tahen ri kŏ hôm đê̆, ăp nting, mô lah ndơ ma hên geh joi saơ ri mô hôm nâp, ri ma nau uănh năl đah ADN rnôk aơ lah ƀư nau nsôih ngăn, nau nchrăp tă bah Bộ Lao động Thương binh ndrel Xã hội, N’gâng kan neh dak jêh ri N’gâng kan Công an. Yơn lah, yor ma nting, ndơ geh tâp nsum ơm ir, năm kŏ jŏ ri ma nau kan geh uănh năl moh bah tahen khŏt mra lơn ma jêr tay đŏng. Nau aơ, N’gâng kan mra nsôih, nchrăp ndrel ma ăp ntŭk kan mra ƀư ueh lơn tâm rơh tât, mhâm ƀư ân geh joi ndrel mplơ̆ moh săk ân ăp tahen tâm rnôk ơm ngăn, lơn ma âk lơh ma ueh, mhâm ƀư joi lơn ngăch lơn ueh đŏng yor nau tâm lơh hŏ ntruch ngai, năm khay hŏ jŏ”.

            Chính phủ kŏ ntrŭnh nau nchrăp rgum, joi ndrel năl moh s ăk bah ăp nting tahen ê geh năl tât năm 2030 ndrel ăp năm ba kơi. Đah nkô̆ nau tât năm 2030 joi, rgum geh nklăp 15 rbăn nting tahen, uănh năl moh bah ăp nting tahen ê geh năl moh đah nau ƀư uănh năl ADN đah nklăp 20 rbăn nting tahen. Nau kan hŏ bơi geh lôch nau hăn joi, rgum nting tahen tâm dak ba dih, nsôih uănh, mbơh ngăn geh 60% rnoh môch tahen ma ê geh năl moh tâm ăp môch tahen đah nau uănh moh. Ntơm năm 2031 hăn ba kơi: Lŏ hăn joi, lŏ rgum nting tahen khĭt tât nrôk mô hôm geh nau mbơh mpeh nting tahen khĭt, môch tahen ơm. Lŏ uănh năl môch ăp tahen ndrel ma môch ăp tahen ma ê geh năl moh.

            Đah ăp nau kan ndrel nau ŭch rŏng, nau kan joi ndrel rgum năl moh săk bah ăp tahen ê geh năk moh dôl geh ntrŭnh ƀư, tŏng dơi nau ŭch kâp rnơm bah ƀon an, đăp mpăn nau ŭch rŏng đah ăp nŭih lĕ khĭt yor nau đăp mpăn bah neh dak./.

  Nŭih rblang: H'Thi