VOV4.M’nông: Tết năm mhe lah rơh ăp ntil ndơ ngêt sa geh tăch âk, ndrel rnoh geh bu leo tăch du\t âk bah nu\ih [on lan âk rlau âk tơ\ ăp nar. Yơn lah, ko\ lah rnôk ăp ntil ndơ sa mô nâp, mô kah, ndơ rlăm geh lăp tâm ntu\k, êp nê, nau mi\n ngêt sa ndrel nau mơng ngêt sa nơih dơh rơh tết bah âk nu\ih [ư nau mra khuch ndơ sa geh âk lơn.

Đah nu\ih Việt Nam, tết năm mhe mro hăn nsum đah ăp ntil ndơ vay geh kơt lah bánh kẹo, mứt…nau rêh mhe [ư âk rnăk vâl mô do\ng âk nar gay ma nkra ăp ntil ndơ sa kơt ơm yor ri ma gay geh rvăt ntu\k bu tăch. Tâm ăp nkuăl [on lan jru ngai, aơ ko\ lah rnôk do\ng ăp ntil ndơ geh leo tăch nsum lah ndơ mô nâp kloh. Lah mô uănh rjăp, nu\ih do\ng ndơ gưh rvăt ndơ mô nâp. Ăp nu\ih [on lan rvăt năp tâm Chợ Tân An, nkuăl [on têh Buôn Ma Thuột mbơh:

“Tâm rnôk rơh tết tât, yor geh aka ntil ndơ ndrel ma âk ntil êng êng đo\ng, yor ri ma gâp săch rvăt ăp ntil ndơ ti\ng nau u\ch bah ăp rnăk vâl, mô mi\n njrăng ngăn pôh tât ntô lir yor saơ ăp ntil ndơ ko\ kơt lah tâm kơt. Ngăn lah ăp ntil mứt, bánh, kẹo, play kao sa”.

Êng ăp ntil ndơ sa sơh, ăp ntil ndơ sa mbe\, ndơ rih kơt lah giò, chả, nem, puăch, tui ka ko\ geh âk rnăk vâl rvăt gay ma têm sa tâm âk nar tết. Ăp nu\ih ân lah, tủ n’ik lah ntu\k ueh gay ma ân ăp ntil ndơ sa aơ yor ri ma ăp ntil ndơ rêh mô lah si\n ko\ geh mât đăp mpăn tâm ntu\k aơ. Yơn lah, kman hôm dơi rêh ndrel hao rơ\ tâm tủ dak n’ik lah nơm mât rnoh ndoh ndơ mô tâm di. Ngăn lah, ndơ sa ân jo\ nar tâm tủ n’ik hôm geh luh sêt mbri\ng. Nai dak si Trần Văn Tiết, Groi Kruanh n’gâng kan mât đăp mpăn ndơ ngêt sa n’gor Dak Lak, ngơi:

“Tâm nar tết, âk rnăk vâl rvăt puăh, ka âk ngăn gay ma têm tâm tủ gay têm sa. Lah ăp ntil ndơ aơ mô geh nklâm ân ueh jăp ri nau khuch bôk năp păng ntưp âk ntil kman tâm ăp ntil ndơ sa rih ndrel sa si\n. \Đah ăp ntil ndơ sa ân kât, kônh wa nơm geh nau mơng ân jkât jêng ntang têh ma mô geh pă jêng jê| jê|. Rnôk u\c sa ri ân păng n’ik tay, lah [ư kơt nê mro ri păng mra jêng âk ntil kman lơn ma aka đo\ng. tât rnôk gâm sa ma mô rakư kloh mô lah gâm ê geh si\n ri mra geh khih ndơ sa”.

Gay geh âk nar nar têt m’ak tâm rnakư rơh têt, rgâl ma nau gâm sa, aka rnăk rvăt ndơ sa bu tăch lor gay ma do\ng mô lah hăn sa bah dih ntu\k bu tăch. Aơ lah ngoai tâm ăp nau khuch ndơ sa hô, yor aơ lah rnôk âk ngih bu tăch ndơ vay têm ndơ sa âk gay ma tăch tâm rnôk tết. Tâm rnôk aơ, ăp nai dak si nkah ăp rnăk vâl gay mô dơi hăn sa ba dih aka, ueh ngăn lah ân geh sâm sa êng tâm rnăk ngih tă bah nau đăp mpăn ndơ sa. Nai dak si Trần Thanh Quý, Groi Kruanh khoa Cấp cứu-Hồi sức tích cự-rdâng khih Ngih dak si Đa khoa nkuăl [on têh Buôn ma Thuột, ngơi:

“Khih ndơ sa vay geh ăp nau mpơl kơt lah ji ndul, u\ch hok, mô lah hok âk tơ\, geh nsum ma njroh ăch. Khih ndơ sa vay geh nsum ma geh n’ăp kman, khuh yor ri ma nu\ih ji ân geh săm ân năn, lah mô ri păng mra jêng geh nau ji khuch tât play nuih, ji huyết áp”.

Tâm nar lễ, tết nau roh đăp mpăn ndơ ngêt sa nar lơn ma hao prêh. Yor ri, đăp mpăn ndơ ngêt sa ân kloh, nau têm nkrem ndơ ngêt sa mô tâm di, gâm si\n, n’huch sa ndơ rih, do\ng ndơ sa jêh rnôk nơm gâm lah nau geh dơi gay ma n’huch nau khih ndơ sa, đăp mpăn n’hâm soan gay rhơn vơt tết”.

Ngêt sa rơh lê, Tết lah nău dơi ăp nu^h nkret gâm uănh m^n. M’hâm [ư nkre geh to\ng ăp ndơ ngêt sa an âk nu^h ăp nar aơ, nkre to\ng ăp ndơ sa rih, kah, đăp mpăn lah oh yuh rvê, hăn trong ăp trong. Nu^h nchih nkô| way nkoch le\ geh rơh tâm nchră đah nai dak si Trần Văn Tiết, Groi chi cục trưởng Chi cục đăp mpăn ndơ sông sa n’gor Dak Lak. Jă kônh wa n’hanh le\ băl mpôl kâp gu\ djăt.

- Ơi nai dak si ! Khih ndơ ngêt sa way yor ăp nkô| nău [ư n’hanh an njrăng dêr đah moh trong mêh ?

Nai dak si Trần Văn Tiết: “Geh âk nkô| nău [ư khih ndơ ngêt sa. Yor trong mât prăp mô ue\h; ndơ sông sa geh ntưp kaman tâm rnôk mpla tăch; ndơ sông sa ntưp rhai, kaman lah nkret gâm mô ue\h mbra [ư khih. Tal 2 lah du đêt ndơ sông sa geh ntưp hoá chất kơt dak si mpa rong tơm tăm, rnôk rwa\t s^t he mô rao kloh, nt^t nsa kơt ăp ntil biăp ri dơh [ư khih. Tal 3 lah ăp ntil ndơ sa dơi do\ng tay âk tơ\ mbra [ư ôm r’iu, rnôk sa [ư khih ndơ sa.

- Ơi nai dak si ! Rnoh ndơ sa ăp rnăk wâl ntêm nkrem tâm rơh Tết dơi âk rlău 2 tât 3 tơ\ ăp nar. Ndr^ m’hâm [ư gay mât prăp ndơ ngêt sa ue\h mêh ?

Nai dak si Trần Văn Tiết: “Kônh wa he way m^n do\ng tủ nđik lah trong ue\h ngăn gay mât prăp ndơ ngêt sa jêng ăp ntil ndơ sa mhe rwa\t s^t mô lah do\ng âk ntil do\ng n’gul ndơ\ tâm tủ nđik. Nt^m kônh wa lah mô di le\ rngôch ndơ sa ndơ\ tâm tủ nđik n’hanh so\k bah tủ nđik lah đăp mpăn da dê. Đah ndơ sa rêh kơt biăp, bum, play rnôk rwa\t s^t an rao, đônh sa\ch, n’ha djơh, koh reh n’hanh tâl tâm du\ng jêt gay dơh do\ng t^ng nar, dêr [ư tâm rlu\k ăp tơ\ gâm. Ndơ sông sa rêh n’hanh s^t an nkhah êng, mô dơi an nsum. Yor lah an êp mbra [ư tưp kaman. Nt^t nsa kơt biăp rêh, ndơ\ bah tủ nđik luh bah dih ri he sa dâl mô geh gâp, ma rnôk ne\ biăp le\ ntưp kaman hôm. Đah ăp ntil piăch, ka dăng gay do\ng mbrơi ri đă kônh wa tâm pă an t^ng hôpk mô lah t^ng du\ng jêt an du tơ\ sa, dêr nu nău he an dăng le\ du nklâm têh yor rnôk do\ng du gâl jêt, he lo\ an chrai le\ nklâm têh, jêh ne\ an tay dăng hôm e rmeh. Du tơ\ [ư kơt ne\ lah du tơ\ geh yor tủ nđik geh khuch n’ăp kaman mô di dơi nkh^t kaman. Yor nê, rnoh kaman geh tâm ndơ sa rnôk [ư chrai nđik mbra ntop tay, kơt ne\ na nao, kaman mbra hun hao du\t âk [ư geh n’hôl [ô ndơ sông sa”.

- Nu^h nkret gâm ndơ sông sa mât nău tơm du\t khlay gay geh ndơ sa đăp mpăn. Ndr^ tâm rnôk gâm sa an njrăng moh mêh ơi nai dak si ?

Nai dak si Trần Văn Tiết: “Đah nu^h nkret gâm ndơ sông sa an njranưg: săch ndơ sa rêh. Lor rnôk nkret gâm an răk rao săk nơm, rao ty đah xa [u. Rnơl choh an kloh. He an do\ng 2 ơ\ pêh rnơl êng, ngoay an ndơ sa rêh, ngoay an ndơ sa s^n mô di do\ng nsum. Rnôk gâm ndơ sa an đăp mpăn ndơ sa s^n. an nkret njêng ndơ sa nkre to\ng ăp tâm du nar, mô an gâm âk tơ\ n’hanh rmeh tay. Nău sa tay ndơ sa rmeh ri an gâm tay, gâm s^n, dêr nu nău sa rmen jêh ne\ ku\p sa tay. Yor ndơ sa jêh gâm an sa dâl tâm 1-2 mông, rlău 2 mông an gâm tay.

Lah he to\ng ăp kloh ue\h le\ rngôch ăp nău [ư bah nu^h nkret gâm,, ndơ sông sa, dak ngêt n’hanh sa dâl jêh nkret gâm lah nău [ư du\t ue\h, đăp mpăn săk soan n’hanh njra\ng dêr khih ndơ sa tâm rơh tết”.

Dăn lah ue\h nai dak si !

Nu^h rblang: Y Sưng Phê Ja